Η κόκκινη παλίρροια της Λατινικής Αμερικής

Στα ισπανικά σημαίνει «ένωση». Ομως, η μακροχρόνια εμπειρία τής ισπανόφωνης- πλην Βραζιλίας - Λατινικής Αμερικής με ενώσεις αξιωματικών-δικτατόρων έδωσε στη λέξη «χούντα» (junta) την έννοια που γνωρίζουμε σήμερα πολύ καλά.

Αν λάβει κανείς υπόψη του την τραγική ιστορία της Λατινικής Αμερικής και διαπιστώσει ότι για πρώτη φορά η περιοχή ζει μια περίοδο μερικών ετών χωρίς αιματηρές συγκρούσεις, στρατιωτικές επεμβάσεις και δικτατορίες, θα μπορούσε να συμφωνήσει με τον διευθυντή τής «Monde Diplomatique», Ιγνάσιο Ραμονέ, όταν μιλά για «χρυσή εποχή» στη νοτίως των ΗΠΑ αμερικανική ήπειρο.Ο Ραμονέ μιλά προφανώς για τις ελπίδες που γεννιούνται εκεί. Διότι θα πρέπει κανείς να είναι πολύ ολιγαρκής για να αποκαλέσει «χρυσή εποχή» αυτήν που χαρακτηρίζεται απλώς από την απουσία συγκρούσεων και δικτατοριών, όσο θετικό και αν είναι κάτι τέτοιο. Και θα πρέπει να είναι πολύ αισιόδοξος ή ευάλωτος σε ευσεβείς πόθους, για να διακρίνει στην απλή επικράτηση αριστερών ή κεντρο-αριστερών κυβερνήσεων σε μια σειρά λατινο-αμερικανικών χωρών μια σταθερά επεκτεινόμενη τάση -την επίτευξη του ζητούμενου- πριν τα καθεστώτα, αυτά δείξουν αν είναι όντως αριστερά, πέραν της ρητορικής τους και πριν η όποια πολιτική τους δείξει κάποια αποτελέσματα. Ελεύθερη από δικτατορίεςΕίναι αλήθεια ότι σήμερα η Λατινική Αμερική είναι ελεύθερη από στρατιωτικές δικτατορίες ή συγκρούσεις (με την εξαίρεση της Κολομβίας). Είναι επίσης αλήθεια ότι σε όλες τις εκλογές που έγιναν από το τέλος του 2005 μέχρι σήμερα, νίκησαν οι δυνάμεις της Αριστεράς. Εξαίρεση αποτελούν οι εκλογές στο Μεξικό, όπου όμως ο υποψήφιος της Αριστεράς, Αντρές Μανουέλ Λοπέζ Ομπραδόρ, έχασε με ποσοστό μικρότερο του 1%, εν μέσω καταγγελιών για νοθεία.Στη Βενεζουέλα, στη Χιλή, στη Βραζιλία, στο Σαλβαδόρ και στην Κολομβία οι εκλογές διατήρησαν την Αριστερά στην εξουσία. Αριστερές δυνάμεις ήρθαν για πρώτη φορά στην εξουσία στη Βολιβία, στο Περού, στον Ισημερινό, στην Αϊτή και στην Κόστα Ρίκα, ενώ και στη Νικαράγουα επέστρεψε στην εξουσία, ύστερα από 15 χρόνια ο ηγέτης των Σαντινίστας, Ντανιέλ Ορτέγκα.Ομως, η «Αριστερά» δεν σημαίνει παντού το ίδιο. Το μίγμα παραδοσιακού μαρξισμού, εθνικισμού και παροιμιώδους λατινοαμερικανικού λαϊκισμού δεν είναι ποτέ το ίδιο, ούτε κυβερνάται με τον ίδιο τρόπο κάθε χώρα. Διαφορετικοί είναι και οι λόγοι της εκλογικής τους επιτυχίας, όπως διαφορετική είναι και η εκλογική τους βάση. Για όσους ζουν μακριά από τη Λατινική Αμερική, το πρόσωπο της λατινοαμερικανικής Αριστεράς είναι πλέον αυτό τού, όντως χαρισματικού, προέδρου της Βενεζουέλας, Ούγκο Τσάβεζ- κάτι φυσιολογικό, καθώς είναι ο πρώτος που ήρθε στην εξουσία το 1998. Και η εκρηκτική ρητορική του, με έντονα στοιχεία αντι-αμερικανισμού και, για πολλούς, λαϊκισμού, κλέβει σίγουρα τις εντυπώσεις από τους άλλους ηγέτες της περιοχής. Εχει όμως ελάχιστα κοινά με άλλους ηγέτες, όπως η σοσιαλίστρια πρόεδρος της Χιλής, Μισέλ Μπασελέτ. Πέραν των προσωπικών διαφορών ανάμεσα σε έναν πρώην πραξικοπηματία στρατιωτικό, που κυβερνά μόνος του κηρύσσοντας τη νέα επανάσταση του Μπολιβάρ, και σε μια σοσιαλίστρια που βασανίστηκε από το καθεστώς του Πινοσέτ και έζησε στην εξορία για να ηγηθεί σήμερα μιας κυβέρνησης συνασπισμού με τους Χριστιανοδημοκράτες, υπάρχουν οι διαφορές ανάμεσα στη Βενεζουέλα των πετρελαίων και των τεράστιων ανισοτήτων και στη Χιλή με την καλύτερη οικονομία στη Λατινική Αμερική ύστερα από 15 χρόνια διακυβέρνησης από κεντρο-αριστερές κυβερνήσεις.Στην πραγματικότητα, ο Τσάβεζ δεν έχει πολλά κοινά στοιχεία ούτε με τον λεγόμενο «Ούγκο Τσάβεζ του Ισημερινού», τον Ραφαέλ Κορέα, που εκλέχτηκε στις 29 Νοεμβρίου πρόεδρος του Ισημερινού. Ο Κορέα μιλά για μια «επανάσταση των πολιτών» και για επαναδιαπραγμάτευση του εξωτερικού χρέους της χώρας του.Ο Κορέα έχει ένα κοινό στοιχείο με τον Εβο Μοράλες, πρόεδρο της Βολιβίας από τις 18 Δεκεμβρίου του 2005, που συχνά παρομοιάζεται με τον Τσάβεζ: οφείλουν την εκλογική τους επιτυχία στην κατάρρευση των παραδοσιακών κομμάτων. Από εκεί και πέρα, ο πιστός καθολικός Κορέα δεν έχει πολλά κοινά με τον Ινδιάνο αρχηγό των «κοκαλέρος» (καλλιεργητών κόκας) Μοράλες.Στη Βραζιλία, ο πρώην συνδικαλιστής μεταλλουργός Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την πληθωρική πολιτική τύπου Τσάβεζ. Ομως, όπως και ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, επανεξελέγη στις 29 Οκτωβρίου με ποσοστό πάνω από 60%. Και ο βασικός λόγος της επανεκλογής του ήταν η επιτυχία των προγραμμάτων καταπολέμησης της φτώχειας που βοήθησαν πάνω από 11,5 εκατ. νοικοκυριά. Παρόμοια προγράμματα -οι «18 αποστολές»- χάρισαν την επανεκλογή στον Τσάβεζ παρά το γεγονός ότι στα οκτώ χρόνια παραμονής του στην εξουσία δεν κατάφερε να εξαλείψει τη φτώχεια και τον υποσιτισμό, αν και η τιμή του πετρελαίου -βασικής πλουτοπαραγωγικής πηγής της Βενεζουέλας- αυξήθηκε από τα 10 στα 60 δολάρια το βαρέλι. Και οι δύο κατηγορήθηκαν ότι χρησιμοποίησαν τα προγράμματα αυτά για ψηφοθηρικούς λόγους και ότι οδήγησαν σε αύξηση της διαφθοράς.Ενώ ο πρόεδρος της Βενεζουέλας θεωρεί πρότυπο τον Σιμόν Μπολιβάρ, ο ομόλογός του της Βραζιλίας προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί από τις μαρξιστικές συνδικαλιστικές του ρίζες. Μόλις την περασμένη Τρίτη δήλωσε ότι όσο μεγαλώνει κανείς, απομακρύνεται από την Αριστερά. «Αν ξέρετε κάποιον μεγάλης ηλικίας που να είναι αριστεριστής, σημαίνει ότι έχει προβλήματα», είπε. «Αυτός που ανήκει στη Δεξιά, γίνεται πιο κεντρώος, αυτός της Αριστεράς γίνεται πιο σοσιαλδημοκράτης, λιγότερο της Αριστεράς, και τα πράγματα εξελίσσονται σε συνάρτηση με τις λευκές τρίχες που έχεις», πρόσθεσε, δηλώνοντας ότι η ηλικία των 60 «είναι η ηλικία της ισορροπίας», στην οποία ακολουθείται «ο μέσος δρόμος».Οπως έλεγε το 2005 ο πρώην κομμουνιστής, αντάρτης, μετέπειτα υπουργός Σχεδιασμού της Βενεζουέλας και σημερινός εκδότης της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας «Ταλ Κουάλ», Τεοντόρο Πετκόφ, στη Λατινική Αμερική υπάρχουν «δύο δεξιές». «Μια Αριστερά αρχαϊκή, συντηρητική, ψευδοριζοσπαστική, αυταρχική και μεσσιανική» και «μια σύγχρονη Αριστερά», που συνδυάζει «την προωθημένη μεταρρύθμιση, την κοινωνική ευαισθησία, την ισότιμη οικονομική ανάπτυξη, τη διεύρυνση της δημοκρατίας».Η πραγματικότητα έναν χρόνο αργότερα δείχνει ότι στη Λατινική Αμερική αναπτύσσονται πολλές Αριστερές. Και αυτό είναι που τονώνει τις ελπίδες ότι κάποια απ' αυτές ή ο συνδυασμός, η ζύμωση και η εξέλιξη ορισμένων θα μπορέσουν να εξελιχθούν στη ζητούμενη νέα αριστερή απάντηση.

16/12/2006