Μια σκακιέρα για πολλούς παίκτες...

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η διάλυση της ΕΣΣΔ υποτίθεται ότι άφησαν τις ΗΠΑ ως τη μοναδική υπερδύναμη. Σήμερα, διατηρούν αυτή τη θέση, με την απόσταση από τις υπόλοιπες να αυξάνει συνεχώς σε ό,τι αφορά τη στρατιωτική ισχύ.
Ομως αυτό δεν είναι το μοναδικό γνώρισμα μιας υπερδύναμης, όπως έδειξε και η κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Και έχει ήδη διαμορφωθεί μια ομάδα τριών δεύτερου επιπέδου δυνάμεων (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία), που μπορούν μακροπρόθεσμα να περιορίσουν, αν όχι να απειλήσουν, την αμερικανική πρωτοκαθεδρία, ενώ μια τέταρτη, η Ρωσία, προσπαθεί να ανακόψει τη ραγδαία υποβάθμισή της και να αναταχθεί.Η κατάσταση αυτή περιγράφεται με πολύ μεγάλη πιστότητα, αν και όχι εξαντλητικά, από την εικόνα της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας και από τους ελιγμούς, τους συχνά βίαιους σπασμούς και τις αναδιατάξεις που δημιουργεί η προσπάθεια αναβάθμισης ή και διατήρησης της σχετικής θέσης κάθε ενός από τους διεθνείς παίκτες.Η φράση «ενεργειακός ψυχρός πόλεμος» άρχισε να διατυπώνεται αρκετά καθυστερημένα και πολύ περιοριστικά, όταν στην εκπνοή του 2005 και στην αυγή του 2006, η πολιτική σύγκρουση Μόσχας - Κιέβου είχε ορατές επιπτώσεις σε σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη, εν μέσω βαριάς κακοκαιρίας.Τα «οφέλη» της ΡωσίαςΗ Ρωσία είναι ίσως ο μεγαλύτερος ωφελημένος από την αύξηση των τιμών του πετρελαίου. Το πρωτοφανές εισόδημα από τις πωλήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου έχει δημιουργήσει την αίσθηση σε μεγάλο τμήμα της ηγεσίας της ότι η περίοδος της αδυναμίας και της υποχωρητικότητας έχει τελειώσει. Ομως η χρήση της ενέργειας ως όπλου -ή επί το διπλωματικότερο, ως μέσου άσκησης πίεσης- εναντίον των πολύχρωμων καθεστώτων που περισφίγγουν τη Ρωσία υπό δυτική και ιδίως αμερικανική επιρροή, έγινε με τρόπο που υπόμνησε στις ευρωπαϊκές χώρες τους κινδύνους των δικών τους ενεργειακών εξαρτήσεων. Αυτή η υπόμνηση ήρθε πρόωρα για τα συμφέροντα της Μόσχας. Διότι επί του παρόντος η Ρωσία εξαρτάται από την ευρωπαϊκή αγορά για να πουλήσει το ενεργειακό προϊόν της ίσως περισσότερο απ' ό,τι η Ευρώπη εξαρτάται από τον εφοδιασμό της από τη Ρωσία.Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι, κατά τη συνάντησή του με την Αγγελα Μέρκελ στο Τομσκ, ο Βλαντιμίρ Πούτιν φρόντισε να αφαιρέσει τον απειλητικό και εκβιαστικό τόνο που είχαν δώσει ανώτατα στελέχη των ρωσικών ενεργειακών μονοπωλίων στις δηλώσεις τους ότι η Ρωσία θα στραφεί προς τις αγορές της Ασίας και του Ειρηνικού. Ο Ρώσος πρόεδρος επισήμανε ότι η Μόσχα θα αναζητήσει νέες αγορές στην Ασία και τον Ειρηνικό, τόνισε όμως ότι αυτό δεν πρόκειται να επηρεάσει τον εφοδιασμό της Ευρώπης. Αυτό που δεν είπε, αλλά που όλοι αντιλαμβάνονται, είναι ότι, όταν τα ολιγοπώλια λειτουργούν χωρίς να έχουν απέναντί τους ολιγοψώνια, οι τιμές μάλλον αυξάνονται.Ασία: Οι μεγάλοι πελάτεςΑυτό, βεβαίως, ισχύει και για τους εν δυνάμει μεγάλους πελάτες στην Ασία, δηλαδή την Ινδία και, κυρίως, την Κίνα, η ανάπτυξη της οποίας στον βιομηχανικό τομέα είναι περισσότερο ενεργειοβόρος απ' ό,τι η ανάπτυξη της Ινδίας στον τομέα των υπηρεσιών.Στην πραγματικότητα, οι κινήσεις τόσο της Ρωσίας όσο και των ΗΠΑ προσδιορίζονται όλο και περισσότερο από τις εξελίξεις στην Ασία. Ακόμα και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός για επιρροή γίνεται με τα μάτια να κοιτάζουν προς την Κίνα.Για τους διαμορφωτές της γεωστρατηγικής πολιτικής δεν περνά απαρατήρητο το ότι η λεγόμενη «περιοχή του Ατλαντικού» (ΗΠΑ, Ευρώπη, Ρωσία και πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, Βόρεια Αφρική) είναι σχεδόν αυτάρκης ενεργειακά, τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον, σύμφωνα με τα περισσότερα σενάρια. Καλύπτει μόλις το 10% των ενεργειακών της αναγκών με εισαγωγές από τη Μέση Ανατολή. Αντιθέτως, η περιοχή της Ασίας - Ειρηνικού εξαρτάται σε ποσοστό 60% από τη Μέση Ανατολή, η οποία με τη σειρά της εξαρτά το 80% της ανάπτυξής της από την περιοχή αυτή.Κίνα: Οι κινήσεις του «δράκου»Είναι λοιπόν αυτονόητο το ότι η Κίνα διαμορφώνει την πολιτική της (π.χ. στην περίπτωση του Ιράν) με τέτοιο τρόπο, ώστε να διατηρεί όσο το δυνατόν καλύτερους όρους ενεργειακού εφοδιασμού της. Ταυτοχρόνως ενθαρρύνει την ανάγκη της Ρωσίας για διαφοροποίηση του πελατολογίου της, προσπαθώντας παράλληλα να καθησυχάσει όσους στη Μόσχα εξακολουθούν να βλέπουν το Πεκίνο ως έναν εν δυνάμει κίνδυνο. Ακόμα περισσότερο, διεισδύει όλο και περισσότερο στην υποσαχάρια Αφρική, προσφέροντας οικονομική και αναπτυξιακή βοήθεια με αντάλλαγμα την εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων πρώτων υλών, συμπεριλαμβανομένων και των ενεργειακών.Δεδομένης της ρωσικής ενεργειακής αυτάρκειας και της σχετικής ενεργειακής ασφάλειας των ΗΠΑ, η πολιτική τους διαμορφώνεται εν μέρει από τον μεταξύ τους ανταγωνισμό για επιρροή, αντικείμενο της οποίας είναι σε μεγάλο βαθμό ο έλεγχος του ενεργειακού εφοδιασμού της Ασίας και του Ειρηνικού.Είναι σαφές ότι η Ρωσία δεν έχει ανάγκη το ιρανικό πετρέλαιο για να διατηρεί καλές σχέσεις με την Τεχεράνη. Ενδιαφέρεται όμως για τη διέλευση από το ιρανικό έδαφος πετρελαιαγωγών που θα μεταφέρουν ρωσικών συμφερόντων πετρέλαιο και φυσικό αέριο στον Ινδικό Ωκεανό και από εκεί στον Ειρηνικό. Επιθυμεί επιπλέον να στερήσει τη δίοδο αυτή σε ανταγωνιστικά συμφέροντα.Παρόμοια κίνητρα έχουν οι ΗΠΑ σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, αλλά και στο Αφγανιστάν. Συμβάλλοντας στην κατάρρευση της σοβιετικής επιρροής και κατοχής στο Αφγανιστάν, οι ΗΠΑ κατάφεραν να στερήσουν την ΕΣΣΔ αρχικά και μετέπειτα τη Ρωσία από μια απευθείας διέξοδο προς την Ινδία και τις ακτές του Ινδικού - Ειρηνικού Ωκεανού, έστω και αν οι συνθήκες δεν επιτρέπουν επί του παρόντος να περάσει από εκεί αγωγός υπό αμερικανική επιρροή.Πόλεμος με «ημερομηνία λήξης»Ολα αυτά βέβαια έχουν προσωρινό χαρακτήρα. Διότι, ακόμα και αν τα παγκόσμια αποθέματα ορυκτών καυσίμων δεν άρχιζαν να εξαντλούνται, η συνειδητοποίηση της σημασίας που έχει η ενεργειακή αυτάρκεια / ενεργειακή ασφάλεια οδηγεί σε αναζήτηση άλλων ενεργειακών πηγών, μια τάση που ενισχύεται από την αύξηση του κόστους των υδρογονανθράκων.Με την πυρηνική ενέργεια να συζητείται όλο και περισσότερο παγκοσμίως, ξεπερνιούνται σταδιακά οι οικολογικές ανησυχίες που είχε προκαλέσει η πρώιμη εισαγωγή της ανώριμης πυρηνικής τεχνολογίας. Η Κίνα έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη νέας, πιο αποδοτικής και περισσότερο ασφαλούς πυρηνικής τεχνολογίας. Και οι κινήσεις της στην Αφρική τής εξασφαλίζουν μελλοντικά προνομιακή θέση στο επόμενο -στη μετά τους υδρογονάνθρακες εποχή- παγκόσμιο κέντρο εφοδιασμού με καύσιμα: τα αφρικανικά κοιτάσματα ουρανίου.