Δύο ξένοι στην ίδια χώρα

Πριν από μερικούς μήνες θα κυριαρχούσαν στις ειδήσεις. Σήμερα οι εξελίξεις μέσα και γύρω από τη Γιουγκοσλαβία έχουν δώσει τη θέση τους στο Αφγανιστάν και τη Μ. Ανατολή στην καταγραφή της επικαιρότητας.Ομως οι εξελίξεις δεν λείπουν: Πολιτική κρίση στη Γιουγκοσλαβία, αναβρασμός στα Σκόπια, νέες πολιτικές εξελίξεις στο Κοσσυφοπέδιο, πρόσθετες διώξεις κατά του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης, σφίξιμο του κλοιού γύρω από τους πάλαι ποτέ κραταιούς Ράντοβαν Κάρατζιτς και Ράτκο Μλάντιτς...Στο Βελιγράδι, η αντιπαλότητα ανάμεσα στον πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας Βόισλαβ Κοστούνιτσα και τον πρωθυπουργό της Σερβίας Ζόραν Τζίντζιτς, οδήγησε για άλλη μια φορά σε κρίση τον συνασπισμό που βρίσκεται στην εξουσία.Αυτή τη φορά η κρίση ξεκίνησε στις 3 Δεκεμβρίου, όταν το κοινοβούλιο της Σερβίας κλήθηκε να εξετάσει ένα νόμο σχετικά με την απασχόληση, και οδήγησε στις 6 Δεκεμβρίου στην παραίτηση του προέδρου του σερβικού Κοινοβουλίου, Ντράγκαν Μαρσιτσάνιν, στενού συνεργάτη του προέδρου Κοστούνιτσα.Η κρίσηΟ Μαρσιτσάνιν είχε κατηγορηθεί από το Δημοκρατικό Κόμμα του Τζίντζιτς ότι δεν έκανε ό,τι έπρεπε για να εξασφαλίσει την ψήφιση του νόμου που θεωρείται σημαντικός για την πορεία των οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Οι φιλικές προς τον Κοστούνιτσα δυνάμεις κατηγορούνται ότι θέλουν να υπονομεύσουν τις μεταρρυθμίσεις αυτές.Μάλιστα οι βουλευτές του Δημοκρατικού Κόμματος της Σερβίας (το κόμμα του Κοστούνιτσα) αρνήθηκαν να ψηφίσουν το νόμο, ο οποίος εγκρίθηκε τελικά επί της αρχής με τις ψήφους του Δημοκρατικού Κόμματος και των άλλων κομμάτων.Ο αντιπρόεδρος του Δημοκρατικού Κόμματος Τσεντομίρ Γιοβάνοβιτς, έφθασε στο σημείο να προειδοποιήσει τους οπαδούς του Κοστούνιτσα ότι αν δεν συμφωνούν πλέον με τις επιλογές του συνασπισμού, δεν έχουν παρά να αποχωρήσουν.Η ένταση αυξήθηκε όταν λίγες μέρες αργότερα ο πρόεδρος Κοστούνιτσα ζήτησε να δοθεί η δυνατότητα στον πρόεδρο του Κοινοβουλίου να ανακαλέσει την παραίτησή του. Η πρότασή του απορρίφθηκε από τους 17 άλλους εταίρους του συνασπισμού, που δήλωσαν ότι «αρνούνται το τελεσίγραφο» του γιουγκοσλάβου προέδρου και τόνισαν ότι διαθέτουν 131 από τις 250 έδρες του Κοινοβουλίου, κάτι που τους επιτρέπει να προωθήσουν τις μεταρρυθμίσεις. Αναφερόμενος στην μελλοντική θέση του κόμματος του Κοστούνιτσα στον συνασπισμό, ο Ζόραν Τζίντζιτς επεσήμανε ότι αυτή «θα εξαρτηθεί από τη συμπεριφορά του».Η απάντηση του Δημοκρατικού Κόμματος της Σερβίας ήρθε την περασμένη Τρίτη: Με ανακοίνωσή του ζητά πρόωρες εκλογές. Το αίτημα αυτό αποτελεί απλώς πολιτική πίεση, καθώς το σερβικό Σύνταγμα προβλέπει ότι εκλογές προκηρύσσονται μόνο αν ο πρόεδρος της Σερβίας (ο Μίλαν Μιλουτίνοβιτς σήμερα) αποφασίσει να διαλύσει το Κοινοβούλιο ύστερα από αίτημα της κυβέρνησης, ή αν η κυβέρνηση παραιτηθεί και δεν καταστεί δυνατός ο σχηματισμός νέας.Επί του παρόντος πάντως, ούτε ο Κοστούνιτσα ούτε ο Τζίντζιτς δείχνουν διατεθειμένοι να διαλύσουν τον κυβερνητικό συνασπισμό, όμως η αντιπαλότητα μεταξύ τους δηλητηριάζει το πολιτικό κλίμα.Η αντιπαλότητα αυτή έγινε περισσότερο ορατή από τον περασμένο Ιούνιο, με την παράδοση του πρώην προέδρου, Μιλόσεβιτς, στο Δικαστήριο της Χάγης, ενέργεια που ο Κοστούνιτσα είχε ισχυρισθεί ότι έμαθε εκ των υστέρων και την έχει χαρακτηρίσει «αντισυνταγματική».Την εβδομάδα που πέρασε ο Μιλόσεβιτς βρέθηκε πάλι στην αίθουσα του δικαστηρίου, για να ακούσει την παραπομπή του και για εγκλήματα στη Βοσνία. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι θα υπάρξουν χωριστές δίκες. Η πρώτη για το Κοσσυφοπέδιο, θα αρχίσει στις 12 Φεβρουαρίου.Τέλος η προστασίαΟ Ζόραν Τζίντζιτς δήλωσε την περασμένη Τρίτη ότι η Σερβία δεν προστατεύει πλέον δύο άλλους καταζητούμενους από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, τον πρώην πρόεδρο των Σέρβων της Βοσνίας Ράντοβαν Κάρατζιτς και τον στρατηγό Ράτκο Μλάντιτς.Τέσσερις μέρες νωρίτερα, ο αρχηγός των γιουγκοσλαβικών ενόπλων δυνάμεων, στρατηγός Νεμπόισα Πάβκοβιτς, είχε δηλώσει ότι ο γιουγκοσλαβικός στρατός «δεν προστατεύει» τον στρατηγό Μλάντιτς. Και μέσα στην προηγούμενη εβδομάδα, το ίδιο το Δημοκρατικό Σερβικό Κόμμα, το οποίο είχε ιδρυθεί από τον Κάρατζιτς, ανακοίνωσε ότι θα αλλάξει το καταστατικό του ώστε να αποκλείσει από τις τάξεις του τους κατηγορούμενους για εγκλήματα πολέμου.Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι την περασμένη Τετάρτη το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε ότι θεωρεί πως τώρα είναι «η πλέον κατάλληλη στιγμή» για τη σύλληψη του Κάρατζιτς και του Μλάντιτς. Σύλληψη που, αν πραγματοποιηθεί, θα επιβαρύνει και άλλο το πολιτικό κλίμα στη Σερβία.

ΚΟΛΙΝ ΠΑΟΥΕΛ Σεργιάνι σε δέκα χώρες

ΟΤΑΝ Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ υπουργός Εξωτερικών, Κόλιν Πάουελ, έφτασε στην Αγκυρα, το βράδυ της περασμένης Τρίτης, τα δευτερεύοντα θέματα της ατζέντας του ήταν ήδη δρομολογημένα. Λίγες ώρες πριν πατήσει το πόδι του στην Τουρκία, είχε πραγματοποιηθεί -και ευοδωθεί- η συνάντηση Κληρίδη-Ντενκτάς, δίνοντάς του τον αέρα να μιλήσει για το «πρώτο βήμα», στη λογική του «η αρχή είναι το ήμισυ του παντός».Νωρίτερα, η τουρκική κυβέρνηση είχε ανταποκριθεί στις πιέσεις για εξομάλυνση των σχέσεών της με την Ε.Ε. στον τομέα της ευρωπαϊκής δύναμης ταχείας επέμβασης, ανακοινώνοντας ικανοποιημένη από το αμερικανο-βρετανικό σχέδιο.Ετσι, όπως φάνηκε και στις δημόσιες δηλώσεις του Κόλιν Πάουελ και του τούρκου ομολόγου του, Ισμαήλ Τζεμ, κατά τις συνομιλίες η έμφαση δόθηκε στο καυτό θέμα του Αφγανιστάν και του ευρύτερου αγώνα κατά της τρομοκρατίας, έστω και αν αυτό επισκιάστηκε κάπως από την εκρηκτικότητα του Μεσανατολικού.Πέραν του ρόλου της Τουρκίας στο Αφγανιστάν, ιδιαίτερη σημασία για την Αγκυρα είχε η φιλολογία για ενδεχόμενη επίθεση εναντίον του Ιράκ, θέμα το οποίο η τουρκική κυβέρνηση βλέπει με μεγάλη επιφυλακτικότητα, έχοντας περισσότερα επενδεδυμένα συμφέροντα απ' όσα αφήνει να φανεί η δήλωση του Ισμαήλ Τζεμ ότι «καμία χώρα δεν θα ήθελε να δει φασαρίες στη γειτονιά της».Οι διαβεβαιώσεις του Πάουελ ήταν οι μεγαλύτερες που μπορούσε να προσφέρει χωρίς να άρει την επί δεκαετία συνεχώς επικρεμάμενη πάνω από την Βαγδάτη απειλή και χωρίς να προδώσει τις μελλοντικές κινήσεις της Ουάσιγκτον.Οπως είπε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους, ανησυχεί γενικά για τις προσπάθειες του Σαντάμ Χουσέιν να αποκτήσει όπλα μαζικής καταστροφής (όπως ανησυχεί παγίως η αμερικανόστροφη «διεθνής κοινότητα»), όμως «ο πρόεδρος δεν έχει αποφασίσει σχετικά με το ποια μπορεί να είναι η επόμενη φάση της εκστρατείας μας κατά της τρομοκρατίας».Με τη ΡωσίαΟ αγώνας κατά της τρομοκρατίας είναι ο κεντρικός άξονας στο ταξίδι του Πάουελ σε δέκα χώρες: Ξεκίνησε από το Βουκουρέστι, με τη διάσκεψη του ΟΑΣΕ για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, συνεχίστηκε στην Τουρκία, από εκεί στις Βρυξέλλες, στις χώρες της πρώην σοβιετικής κεντρικής Ασίας, για να καταλήξει το Σαββατοκύριακο στη Μόσχα.Αλλο θέμα που ενδιαφέρει την αμερικανική εξωτερική πολιτική είναι οι σχέσεις ανάμεσα στη Ρωσία, τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Οι σχέσεις Ρωσίας-ΝΑΤΟ κυριάρχησαν στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες. Η διαμόρφωση της νέας εταιρικής σχέσης Ρωσίας-ΗΠΑ αποτελεί το επίκεντρο του ενδιαφέροντος της επίσκεψης στη Μόσχα και θα είναι η συνέχεια των όσων συζητήθηκαν κατά την επίσκεψη Πούτιν στις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα οι συνομιλίες θα προετοιμάσουν την επίσκεψη Μπους στη Ρωσία όταν ο ρωσικός χειμώνας από καθαρά κλιματολογική άποψη δεν θα είναι τόσο παγωμένος για τον τεξανό πρόεδρο των ΗΠΑ.

ΙΡΑΚ Και τρόφιμα και απειλή

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για την καθιερωμένη ιεροτελεστία: Κάθε φορά που λήγει το πρόγραμμα του ΟΗΕ «πετρέλαιο αντί τροφίμων» για το Ιράκ, οι τόνοι στη Βαγδάτη και στην Ουάσιγκτον ανεβαίνουν, φθάνοντας τις ανοιχτά πολεμικές ιαχές. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έληξε τα μεσάνυχτα της περασμένης Παρασκευής για να ανανεωθεί μετά από συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας. Η γνωστή ιεροτελεστία είχε επαναληφθεί, λίγες μέρες πριν, με απειλητικές δηλώσεις του Τζορτζ Μπους, που ερμηνεύθηκαν από πολλούς ως απειλή για στρατιωτικό πλήγμα κατά του Ιράκ.Η αλήθεια είναι ότι οι δηλώσεις του αμερικανού προέδρου -που ζήτησε από το Ιράκ να αποδεχθεί την επιστροφή των διεθνών επιθεωρητών, για να πείσει ότι δεν αναπτύσσει όπλα μαζικής καταστροφής- δεν ήταν περισσότερο απειλητικές από τις πάγιες της αμερικανικής ηγεσίας κάθε χρόνο αυτή την εποχή. Θα μπορούσε μάλιστα κανείς να πει ότι το συνολικό επίπεδο της έντασης ήταν χαμηλότερο, ίσως επειδή η ίδια η Βαγδάτη φρόντισε να είναι πιο ήπια στην προβολή απαιτήσεων με την οποία συνήθως συνόδευε την ανανέωση του προγράμματος, αντιλαμβανόμενη πόσο ευαίσθητη είναι η μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχή.Ομως το συνολικό κλίμα των ημερών, σε συνδυασμό με την εμμονή τμήματος της αμερικανικής κυβέρνησης για επιθέσεις κατά του «πάντα πρόχειρου» Ιράκ, έκανε τις δηλώσεις Μπους να λειτουργήσουν διεθνώς σαν συναγερμός, αναγκάζοντας τον υπουργό Εξωτερικών, Κόλιν Πάουελ, να παρέμβει με δηλώσεις του για να εκτονώσει την ένταση.Οι προληπτικές αντιδράσεις των αραβικών χωρών και του Αραβικού Συνδέσμου, που χαρακτήρισαν «καταστροφικό» το ενδεχόμενο επίθεσης κατά του Ιράκ (ή οποιασδήποτε αραβικής χώρας) ήταν το ίδιο αυτονόητες με την απάντηση του Ιράκ ότι δεν φοβάται και ότι μπορεί να αμυνθεί μόνο του.Ενδεχόμενη αμερικανική επίθεση στο Ιράκ δεν απειλεί μόνο να καταστρέψει την ήδη τρωθείσα υποστήριξη ή ανοχή που δείχνουν οι αραβικές χώρες απέναντι στην αμερικανική εκστρατεία κατά της τρομοκρατίας, αλλά και να κλονίσει την αναδυόμενη αμερικανορωσική συνεργασία, καθώς η Μόσχα έχει διαμηνύσει με διάφορους τρόπους ότι δεν συμφωνεί με κάτι τέτοιο.*Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Ιγκόρ Ιβανόφ, απέφυγε να καταδικάσει εκ των προτέρων πιθανή επίθεση κατά του Ιράκ. «Αυτή τη στιγμή δεν είναι ώρα να εξετάζουμε σενάρια», είπε. «Το καθήκον μας είναι να ενισχύσουμε τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας και να επιδιώξουμε οι τρομοκράτες να μην αισθάνονται πουθενά ασφαλείς», πρόσθεσε, αφήνοντας έτσι ελαφρά υπονοούμενα για την ανάγκη διατήρησης της διεθνούς συνεργασίας.Αλλος στόχος*Πιο σαφής, ο ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών, Αλεξάντρ Σαλτάνοφ, χαρακτήρισε «ανησυχητικούς» τους «θορύβους» για επίθεση κατά του Ιράκ και τόνισε ότι «στο πλαίσιο της εκστρατείας κατά της τρομοκρατίας δεν υπάρχει η παραμικρή απόδειξη που να συνδέει τη Βαγδάτη με τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου».Ελλείψει τέτοιων στοιχείων και δεδομένης της ανάγκης των ΗΠΑ να διατηρήσουν κάποια στοιχειώδη διεθνή συναίνεση στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, αλλά και των τεχνικών περιορισμών που επιβάλλει η εμπλοκή των αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν, είναι εξαιρετικά απίθανη οποιαδήποτε σημαντική αμερικανική πολεμική ενέργεια κατά του Ιράκ. Τουλάχιστον στη φάση αυτή, χωρίς κάτι τέτοιο να αποκλείει κάποια «συμβολικά» πλήγματα, όπως κάποια που έγιναν στο παρελθόν.Οι επόμενες θερμές εξελίξεις στο πλαίσιο της εκστρατείας κατά της τρομοκρατίας είναι πολύ πιθανότερο να κατευθυνθούν προς μουσουλμανικές, αλλά όχι αραβικές χώρες, όπως το Αφγανιστάν. Και στην πρώτη γραμμή φαίνεται να βρίσκεται η Σομαλία.

Η Βουλγαρία «κοκκίνισε»

«Η ΦΤΩΧΕΙΑ εξέλεξε αρχηγό κράτους» σχολίασε η βουλγαρική εφημερίδα «Τσάσα» την απρόσμενη εκλογή του πρώην κομμουνιστή, Γκεόργκι Παρβάνοφ, στην προεδρία της Βουλγαρίας.Στη διαπίστωση αυτή συμφωνούν όλοι οι αναλυτές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θεωρούν ότι ο απερχόμενος πρόεδρος, Πέταρ Στογιάνοφ, αλλά και ο πρωθυπουργός, πρώην βασιληάς Σιμέον Β' και νυν Σαξομπουργκότσκι, έκαναν σημαντικά λάθη κατά την προεκλογική του εκστρατεία, που ανέτρεψαν το προβάδισμα που είχε στις δημοσκοπήσεις και επέτρεψαν στον Παρβάνοφ να εξασφαλίσει το 54,3% των ψήφων στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών.Από τον περασμένο Ιούνιο, όταν εξελέγη στην πρωθυπουργία, ο Σαξομπουργκότσκι, ο οποίος εξελέγη υποσχόμενος βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης, προσγείωσε απότομα το βουλγαρικό λαό.Εφαρμόζοντας την πολιτική λιτότητας που επέβαλε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αύξησε τις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος και της θέρμανσης, καθώς και τους έμμεσους φόρους. Και φυσικά δεν έδωσε αυξήσεις στους συνταξιούχους, κάτι που είχε υποσχεθεί. Από την πλευρά του, κατά την προεκλογική εκστρατεία του, ο Στογιάνοφ δεν έδειξε να αντιλαμβάνεται την κόπωση του πληθυσμού, που ήθελε εδώ και τώρα βελτίωση της κατάστασής του. Ετσι έδωσε έμφαση στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας και στη μελλοντική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ.Επιπλέον, πολλοί από τους ψηφοφόρους που θα ψήφιζαν υπέρ του Στογιάνοφ δεν πήγαν στις κάλπες, μέσα στη σύγχυση που δημιούργησαν οι δηλώσεις του πρωθυπουργού που, θέλοντας να εμφανισθεί υπεράνω κομμάτων, δήλωσε ότι δεν θα πάει να ψηφίσει, έστω και αν αργότερα άλλαξε γνώμη.Λίγο μετά την εκλογή του, ο Παρβάνοφ έδειξε τάσεις αλλαγής τόνου και προσαρμογής των δηλώσεών του στην πραγματικότητα. Το πρώτο πράγμα που είπε είναι ότι θα επιδιώξει με όλες τις δυνάμεις του την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ, και ότι θα συνεχίσει στον τομέα αυτό την πολιτική των προκατόχων του, ζητώντας μάλιστα την επιτάχυνσή της.Τόνισε ακόμα ότι η Βουλγαρία πρέπει να προχωρήσει στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, αυτές δηλαδή που προωθούνταν ήδη στο παρελθόν, διότι «η επιτυχία των διαπραγματεύσεών μας με την Ε.Ε. θα εξαρτηθεί αποκλειστικά από τα αποτελέσματά μας».Η μόνη ουσιαστική διαφορά που προκύπτει από τις αρχικές δηλώσεις του νέου προέδρου είναι ότι, παράλληλα με την ένταξη στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, σκοπεύει να αναβιώσει τις κάποτε προνομιακές οικονομικές σχέσεις της Βουλγαρίας με την Ρωσία.

Συμφωνία φίλων και εταίρων

Οι συμβολισμοί ταίριαζαν απολύτως σε «φίλους και εταίρους». Οπως παρατήρησε ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, είναι η πρώτη φορά που ένας ξένος ηγέτης τον καλεί στο σπίτι του και δεν είναι τυχαίο που το σπίτι αυτό είναι το ράντσο του αμερικανού προέδρου στο Τέξας.Δεν ήταν τυχαίο ακόμη ότι το προηγούμενο βράδυ, στον Λευκό Οίκο, η σύζυγος του Πούτιν εμφανίσθηκε με φόρεμα στα χρώματα της αμερικανικής σημαίας, κάτι που η κυρία Μπους χαρακτήρισε «ευγενική και συγκινητική χειρονομία».Χαλαρό κλίμαΤο κλίμα που επικράτησε στην αμερικανο-ρωσική συνάντηση κορυφής, τόσο στο επίσημο όσο και στο πιο χαλαρό σκέλος της στο ράντσο, ήταν πραγματικά καλό. Οι δύο ηγέτες συμφώνησαν πλήρως σε ό,τι αφορά τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και το Αφγανιστάν. «Θα είμαστε φίλοι και εταίροι στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Ο κοινός εχθρός μας δεν έχει εθνικότητα, θρησκεία ή πολιτισμό», είπε ο ρώσος πρόεδρος.Συμφώνησαν ακόμα ότι στη νέα κυβέρνηση του Αφγανιστάν δεν έχουν θέση οι Ταλιμπάν και ότι πρέπει να είναι αντιπροσωπευτική του αφγανικού πληθυσμού.Συμφωνία υπήρξε και στο θέμα της εκατέρωθεν μείωσης των στρατηγικών πυρηνικών όπλων. Στην πρόταση του Μπους για περιορισμό των αμερικανικών πυρηνικών όπλων σε 1.700 έως 2.200 έναντι των 7.000 που διαθέτουν σήμερα οι ΗΠΑ, ο Πούτιν απάντησε ότι η Ρωσία μπορεί να μειώσει τα 5.800 στρατηγικά πυρηνικά όπλα της το ένα τρίτο.Το μοναδικό σημείο διαφωνίας αφορά πλέον τον τρόπο που θα συμβεί αυτό. Ο αμερικανός πρόεδρος θεωρεί ότι θα πρέπει να υπάρξει εκατέρωθεν μονομερής μείωση, η οποία θα επισφραγισθεί με τη χειραψία τους.Η ρωσική πλευρά πιστεύει ότι πρέπει να υπάρξει μια επίσημη συμφωνία που θα μπορούσε να υπογραφεί στην επόμενη αμερικανο-ρωσική συνάντηση κορυφής που θα πραγματοποιηθεί στη Ρωσία, στις αρχές του 2002.Η διαφορά αυτή φαίνεται πάντως να εξομαλύνεται, καθώς ο Μπους εμφανίζεται πρόθυμος να αναζητήσει κάποια μορφή έγγραφης συμφωνίας που θα μπορούσε να προετοιμασθεί σύντομα.Οπως γράφει η ρωσική εφημερίδα «Νεζαβισίμαγια Γκαζέτα», «είναι αδύνατον να αγνοήσει κανείς ότι οι ΗΠΑ έκαναν μια χειρονομία καλής θέλησης. Η αμερικανική οικονομία θα μπορούσε να υποστηρίξει χωρίς δυσκολία τη διατήρηση του σημερινού πυρηνικού οπλοστασίου», σε αντίθεση με τη Ρωσία.Η εφημερίδα εκτιμά ότι η ατμόσφαιρα ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τη Μόσχα, επιτρέπει πλέον να κλείνονται συμφωνίες με μια απλή χειραψία.Στενή σχέσηΟλα αυτά πάντως αποτελούν λεπτομέρειες, μέσα στο γενικό νέο κλίμα των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας. Οι δύο χώρες οδεύουν ταχύτατα προς μια στενή συνεργασία σε όλους τους τομείς, συζητώντας ακόμα και το συντονισμό της ψήφου τους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ή την καθυστέρηση της ένταξης στο ΝΑΤΟ των χωρών της Βαλτικής.Η διαδικασία αυτή, η οποία ξεκίνησε από τη συνάντηση των δύο πριν από τη σύνοδο της Ομάδας των 8 στη Γένοβα, επιταχύνθηκε σε τέτοιο βαθμό μετά την 11η Σεπτεμβρίου ώστε να διακρίνεται η μελλοντική ανάδυση ενός διεθνούς διευθυντηρίου αποτελούμενου από τις δύο πρώην αντίπαλες υπερδυνάμεις.

Σήκωσε μπαϊράκι

Η τελευταία φορά που τούρκοι στρατιώτες πάτησαν το έδαφος του Αφγανιστάν ήταν ένα χρόνο πριν από το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν ο στρατηγός Εμβέρ Πασάς, έστειλε 90.000 στρατιώτες να πολεμήσουν κατά των Ρώσων στον Καύκασο και να προωθήσουν το όραμα μιας παν-τουρκικής αυτοκρατορίας.Πριν από λίγες μέρες η Τουρκία ανακοίνωσε ότι στέλνει στο Αφγανιστάν 90 άντρες των ειδικών δυνάμεων για να εκπαιδεύσουν τους στρατιώτες της αφγανικής αντιπολίτευσης, παρέχοντας την τεχνογνωσία που έχουν αποκτήσει από την αντιμετώπιση των κούρδων ανταρτών.Η Τουρκία ισχυρίσθηκε ότι στέλνει τους στρατιώτες αυτούς ύστερα από αίτημα της Ουάσιγκτον. Ομως ο αμερικανός υπουργός Αμύνης, Ντόναλντ Ράμσφελντ, δήλωσε ότι... έμαθε τα νέα από τα μέσα ενημέρωσης κι όταν ρωτήθηκε αν υπήρξε σχετικό αίτημα των ΗΠΑ απάντησε ξερά: «Ηταν απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης».Αντιφατικές δηλώσειςΑπό την πρώτη στιγμή του πολέμου στο Αφγανιστάν η Τουρκία επιδίωξε να προβάλει την εικόνα της περιφερειακής δύναμης, προσφερόμενη να στείλει στρατιώτες. Προσφέρθηκε επίσης να αναλάβει επικεφαλής μιας μουσουλμανικής ειρηνευτικής δύναμης που ενδεχομένως θα αποσταλεί στο Αφγανιστάν μετά το τέλος των εχθροπραξιών. Προς μεγάλη της απογοήτευση, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν έσπευσαν να ζητήσουν την τουρκική βοήθεια.Η απόφαση να σταλούν οι 90 στρατιώτες δεν ελήφθη εύκολα στην Αγκυρα. Οι αλλεπάλληλες αντιφατικές δηλώσεις που προηγήθηκαν μαρτυρούν σημαντική διχογνωμία στους κόλπους της τουρκικής ηγεσίας, πολιτικής και στρατιωτικής. * Μία ημέρα πριν από την απόφαση, ο τούρκος πρωθυπουργός, Μπουλέντ Ετζεβίτ, δήλωνε ότι «δεν έχει ληφθεί τέτοια απόφαση». * Ο υπουργός Αμύνης, Σαμπαχατίν Τσακμάκογλου, δήλωσε αρχικά ότι η Τουρκία είναι έτοιμη να στείλει δυνάμεις. Λίγο αργότερα είπε πως το θέμα αυτό δεν βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. * Από την πλευρά του στρατού, ο στρατηγός Γιασάρ Μπουγιουκατίν είπε ότι το θέμα «δεν είναι στην ημερήσια διάταξη» και ότι δεν έχει πληροφορίες σχετικά με το αν οι ΗΠΑ έχουν υποβάλεi αίτημα.* Πέραν των διαφορετικών απόψεων για το αν η κίνηση αυτή εξυπηρετεί ή όχι τα συμφέροντα της Τουρκίας, η τουρκική ηγεσία είχε να αντιμετωπίσει την αρνητική στάση της κοινής γνώμης. Δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε στην τουρκική εφημερίδα «Τέρκις Ντέιλι Νιους» έδειξε ότι μόνο το 15% των Τούρκων είναι υπέρ της αποστολής Τούρκων στο Αφγανιστάν, ενώ το 80% δηλώνουν την αντίθεσή τους.* Η ανακοίνωση της αποστολής δυνάμεων προκάλεσε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, ιδίως την Παρασκευή έξω από τα τεμένη της χώρας.Η δυσφορία μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης ίσως έπαιξε το ρόλο της στην επίδειξη ισχύος της περασμένης εβδομάδας, με την αιματηρή επιδρομή της αστυνομίας εναντίον των απεργών πείνας και των υποστηρικτών τους. Φαίνεται όμως ότι μέτρησαν περισσότερο οι εκτιμήσεις για τα οφέλη που μπορεί να αντλήσει η Αγκυρα. Ο πολέμαρχος«Πρέπει να βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή» δήλωνε με ενθουσιασμό η εφημερίδα «Χουριέτ», ενώ ο καθηγητής διεθνών σχέσεων Χουσεΐν Μπαγκτζί δήλωνε ότι «αυτό θα φέρει κέρδη, τόσο στην εξωτερική πολιτική όσο και στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας» και ότι «αυτή η απόφαση είναι στο πλαίσιο της σταθερής πολιτικής της Τουρκίας, η οποία παραμένει στο πλευρό της Δύσης και των ΗΠΑ».Ομως οι ΗΠΑ δεν δείχνουν ιδιαίτερα ενθουσιασμένες. Ενας λόγος είναι ίσως το γεγονός ότι η Τουρκία διατηρεί ιδιαίτερες σχέσεις με έναν από τους πολέμαρχους της αφγανικής αντιπολίτευσης, τον Ρασίντ Ντοστούμ. Ο ουζμπέκος αυτός πολέμαρχος είχε αναζητήσει άσυλο στη Τουρκία όταν οι Ταλιμπάν νίκησαν τις δυνάμεις του το 1998. Εχοντας επιστρέψει σήμερα στο Αφγανιστάν αποκατέστησε τις σχέσεις του με τη Βόρεια Συμμαχία, η οποία πάντως τον αντιμετωπίζει με επιφύλαξη, λόγω των συχνών του αλλαγών πλεύσης.Τις τελευταίες μέρες, στελέχη της Βόρειας Συμμαχίας εκφράζουν έντονο προβληματισμό για τους ελιγμούς του Ντοστούμ, αφήνοντας να εννοηθεί ότι ενδέχεται να τορπιλίσει τη συλλογική προσπάθεια.Απειλές για την ΚύπροΜέσα στο πλαίσιο αυτό, η τουρκική απόφαση φαίνεται να αντιμετωπίζεται περισσότερο σαν μια προσπάθεια αύξησης της επιρροής της στις ίδιες περιοχές που επιχειρούσε ο Εμβέρ Πασάς και λιγότερο ως δείγμα αξιοπιστίας της Τουρκίας ως συμμάχου περιφερειακής δύναμης.Ισως αυτή η συνειδητοποίηση εκ μέρους της Αγκυρας να έχει σχέση με τον εκνευρισμό που προδίδουν οι πρόσφατες δηλώσεις σχετικά με την Κύπρο και οι απειλές για προσάρτηση των κατεχομένων σε περίπτωση ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε.

Τα Βατερλό των Δογμάτων

Την ώρα που οι ΗΠΑ εμπλέκονταν στρατιωτικά στο Αφγανιστάν, αξιωματούχος του Πενταγώνου δήλωνε ότι η τακτική της Ουάσιγκτον στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας είναι «εξαιρετικά ρευστή» και παρατηρούσε ότι «τη διαμορφώνουμε στην πορεία»1.Είναι γεγονός ότι η 11η Σεπτεμβρίου ανάγκασε τις ΗΠΑ να αναθεωρήσουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις πολεμικές επιχειρήσεις. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η τελευταία αναθεώρηση του αμερικανικού αμυντικού δόγματος, όπως διαμορφώθηκε στη μεταψυχροπολεμική εποχή προέβλεπε ότι οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν ταυτοχρόνως δύο μεγάλους πολέμους σε δύο διαφορετικά σημεία του πλανήτη, σε συνδυασμό με μικρότερες, χαμηλής έντασης επιχειρήσεις, κατά προτίμηση σε συνεργασία με «φίλους και συμμάχους». Ακόμα και αυτό το αναθεωρημένο δόγμα βρισκόταν εσχάτως υπό νέα αναθεώρηση, προκαλώντας έριδες ανάμεσα στη στρατιωτική ηγεσία που επέμενε στη διατήρηση της ικανότητας διεξαγωγής δύο πολέμων ταυτοχρόνως και την πολιτική ηγεσία που επιθυμούσε τη συρρίκνωση της δυνατότητας αυτής χάριν τολμηρών τεχνολογικών προγραμμάτων όπως η Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία (SDI).Η ύπαρξη «ασύμμετρων απειλών», ακόμα και με τη μορφή που πήρε η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, δεν είχε αγνοηθεί από την αμερικανική ηγεσία. Επί προεδρίας Κλίντον ο όρος αναφερόταν συνεχώς σε όλες τις επίσημες εκθέσεις. Οπως γράφει το 1998 ο τότε υφυπουργός Αμύνης των ΗΠΑ, δρ Εντουαρντ Λ. Ουόρνερ, καταθέτοντας στην επιτροπή Εθνικής Ασφαλείας της Βουλής των αντιπροσώπων «λόγω της κυριαρχίας των ΗΠΑ στη συμβατική στρατιωτική αρένα, πολλοί αντίπαλοι ενδέχεται να επιλέξουν ασύμμετρους τρόπους, όπως χημικά και βιολογικά όπλα, πόλεμο πληροφορικής και τρομοκρατία για να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες των ΗΠΑ. Οπως και η Επιτροπή Εθνικής Ασφαλείας, πιστεύουμε ότι τέτοιου είδους εκμετάλλευση μπορεί να συμπεριλάβει απειλές στο έδαφος των ΗΠΑ από τρομοκράτες... Και επειδή ποτέ δεν ήμασταν σε θέση να προβλέψουμε με βεβαιότητα πώς θα είναι το μελλοντικό περιβάλλον στον τομέα της ασφάλειας, επισημάναμε ιδιαίτερα την πιθανότητα μη προβλέψιμων σεναρίων, απίθανων αλλά όχι αδύνατων γεγονότων που θα μπορούσαν να αλλάξουν σημαντικά το διεθνές περιβάλλον ασφαλείας και να απειλήσουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ»2.Ομως η νέα κυβέρνηση Μπους αντιμετώπισε τις «ασύμμετρες απειλές» μόνο ως επιχείρημα προώθησης του προγράμματος SDI έναντι υποθετικών εξωτικών απειλών, όπως οι βαλλιστικοί πύραυλοι.Η ανατροπή που έφερε η υλοποίηση της «ασύμμετρης απειλής» μέσα στην καρδιά των ΗΠΑ οδήγησε στη συνειδητοποίηση ότι ο νέος πόλεμος που αντιμετωπίζει η χώρα «θα είναι ένα διαφορετικό είδος σύγκρουσης εναντίον ενός διαφορετικού εχθρού»3.Σύμφωνα με τον Ουίλιαμ Πφαφ, «αυτός ο πόλεμος είναι αχανής στις φιλοδοξίες του και παγκόσμιος σε εύρος, δεν μπορεί όμως να κερδηθεί με τους όρους που έχει διατυπώσει μέχρι στιγμής η Ουάσιγκτον» και έρχεται σε αντίθεση με το πρόσφατα αναθεωρημένο αμερικανικό αμυντικό δόγμα που απαιτεί «ξεκάθαρη διατύπωση εφικτών πολιτικών στόχων και όρων, κάτω από τους οποίους οποιαδήποτε επέμβαση θα τερματιστεί»4.Αυτό που προκάλεσε τη σύγχυση είναι η ένταση και η μορφή με την οποία οι ΗΠΑ γνώρισαν στην πράξη τον «ασύμμετρο πόλεμο». Μέχρι τότε τον γνώριζαν από τον ορισμό που έδινε η αμερικανική Υπηρεσία Προωθημένων Προγραμμάτων Αμύνης (DARPA): «Πολεμικές ενέργειες με λιγότερους και δύσκολο να προσδιοριστούν στόχους, στις οποίες συμμετέχουν μικρότεροι αριθμοί δραστών ή/και συμμετεχόντων, με τη χρήση ανορθόδοξων τακτικών που συχνά έχουν μεγάλες επιπτώσεις (πολιτικές ή υλικές) σχετικά με το επίπεδο της ισχύος που χρησιμοποιείται»5.Ετσι, όταν ο υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ, Ντόναλντ Ράμσφελντ, δήλωνε ότι «αυτό στο οποίο έχουμε εμπλακεί είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που ο κόσμος σκέφτεται όταν χρησιμοποιεί τη λέξη «"πόλεμος" ή "εκστρατεία" ή "σύγκρουση". Θα χρειασθεί να δημιουργήσουμε ένα νέο λεξιλόγιο και μια νέα δομή σκέψης»6, είναι προφανές ότι εξέφραζε εν μέρει τον προβληματισμό -ή την αμηχανία- της αμερικανικής κυβέρνησης.Δεν είναι λοιπόν περίεργο το ότι η αρχική αμερικανική αντίδραση σε στρατιωτικό επίπεδο δεν ήταν παρά μια εφαρμογή της συνταγής που είχε διαμορφωθεί στη μεταψυχροπολεμική εποχή, και ιδίως μετά τον Πόλεμο του Κόλπου. Μια προσέγγιση που σταδιακά διαπιστώνεται ότι δεν είναι η πλέον κατάλληλη, όπως είχε προειδοποιήσει ο αναλυτής του ινστιτούτου Κάρνεγκι, Ανατόλ Λίβεν: «Ο άλλος παράγοντας που πρέπει να εξεταστεί είναι τα πιθανά αποτελέσματα σε περίπτωση που ο παραδοσιακός τρόπος των ΗΠΑ για τη διεξαγωγή χερσαίου πολέμου επαναληφθεί. Διότι αυτός συνίσταται στον περιορισμό των απωλειών μεταξύ των αμερικανικών δυνάμεων με την ανάπτυξη συντριπτικής ισχύος πυρός, με συχνά καταστροφικά αποτελέσματα για τον τοπικό άμαχο πληθυσμό....»7.Κάτω από την ψυχολογική φόρτιση του πλήγματος στο μητροπολιτικό έδαφος, οι ΗΠΑ δείχνουν τώρα έτοιμες να ξεπεράσουν τη μετά το Βιετνάμ αποστροφή απέναντι στην ύπαρξη απωλειών, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια περιορισμού τους, συνδυάζοντας τη χρήση χερσαίων δυνάμεων με την ανάπτυξη «συντριπτικής ισχύος πυρός». Οπως δήλωσε ο Ράμσφελντ και επανέλαβε ο Τζορτζ Μπους, «λυπάμαι που θα το πω, αλλά αυτός δεν θα είναι ένας αντισηπτικός πόλεμος. Θα είναι δύσκολος. Θα είναι επικίνδυνος. Και όπως συνειδητοποιούμε -και λυπάμαι που το λέω- υπάρχει η πιθανότητα ότι θα χαθούν και άλλοι άνθρωποι»8.Ο πόλεμος που ήδη διεξάγεται στο Αφγανιστάν έχει χαρακτηριστεί ως ο «πρώτος πόλεμος» στη μακροχρόνια εκστρατεία κατά της τρομοκρατίας. Κάποιοι από τους επόμενους μπορεί να αποτελέσουν αποτέλεσμα σχεδιασμού εκ μέρους των ΗΠΑ, κάποιοι άλλοι ενδέχεται να προκύψουν ως αποτέλεσμα της αντίδρασης του αόρατου αντιπάλου. Η προοπτική αυτή δεν επιτρέπει πλέον στην κυβέρνηση Μπους να περιορίσει τις δυνατότητες των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων στη διεξαγωγή ταυτοχρόνως δύο πολέμων. Αντιθέτως, οι δυνατότητες αυτές πρέπει να ενισχυθούν. Σε αυτές θα προστεθούν άλλες που στο παρελθόν έχουν συζητηθεί, χωρίς όμως να υλοποιηθούν. Σε αυτές περιλαμβάνεται η ενίσχυση των δυνατοτήτων πληγμάτων ακριβείας σε μεγάλες αποστάσεις, η περαιτέρω ανάπτυξη των δυνατοτήτων πληροφορικού πολέμου, η ενίσχυση των δυνατοτήτων στρατηγικών πληγμάτων χωρίς τη χρήση πυρηνικών όπλων, και κυρίως η αύξηση της ικανότητας των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων να αντιδρούν και να αναπτύσσονται με μεγάλη ταχύτητα όπου απαιτηθεί σε συνδυασμό με την αποτελεσματική άμυνα του εδάφους των ΗΠΑ στην οποία οι ένοπλες δυνάμεις θα κληθούν να παίξουν μεγαλύτερο ρόλο9.Ενα από τα βασικά στοιχεία έχει ήδη δρομολογηθεί από το πρόγραμμα Joint Vision 2010 (Κοινό Οραμα 2010) που ξεκίνησε επί προεδρίας Κλίντον και προβλέπει την αναβάθμιση της ικανότητας των ενόπλων δυνάμεων «να συλλέγουν, να επεξεργάζονται και να μεταδίδουν πληροφορίες σχετικές με τη μάχη»10.Σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες ταχείας ανάπτυξης, αυτές θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τα σημεία ανάπτυξης των αμερικανικών δυνάμεων. Οπως επισημαίνει ο δρ Κρεπίνεβιτς, «οι ΗΠΑ θα πρέπει να αναπτύξουν ένα νέο σύστημα κριτηρίων για την παγκόσμια δομή των βάσεων. Ο σχεδιασμός των βάσεων, όπως έχει σήμερα, είναι αποτέλεσμα των εμπειριών μας στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και, σε μικρότερο βαθμό, στον Ψυχρό Πόλεμο... Το επίκεντρο του βασικού στρατιωτικού ανταγωνισμού απομακρύνεται από την Ευρώπη προς το τόξο της νοτιοανατολικής Ασίας11».Πέραν της γεωγραφικής θέσης, κριτήριο για την αναδιάταξη των αμερικανικών βάσεων θα είναι και η δυνατότητα πρόσβασης που θα προσφέρουν οι διάφορες χώρες, τόσο αυτές που θα παραχωρούν βάσεις όσο και αυτές που θα παρεμβάλλονται ανάμεσα στις βάσεις αυτές και τις περιοχές που θεωρούνται κρίσιμες. Τα πρώτα βήματα για την απόκτηση βάσεων, με αφορμή τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, έχουν ήδη γίνει. Ο πόλεμος αυτός είναι άλλωστε ο πρώτος που διεξάγουν οι ΗΠΑ σε χώρα προς την οποία δεν έχουν άμεση πρόσβαση από τη θάλασσα, κάτι που προάγει τη συνειδητοποίηση της ανάγκης απεξάρτησης από τις Ομάδες Μάχης Αεροπλανοφόρων.

Σημειώσεις1. NBC, 9 Οκτωβρίου 2001.2. Κατάθεση στην υποεπιτροπή Στρατιωτικού Προσωπικού της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας της Βουλής, 29/1/1998.3. Τζορτζ Μπους, 15/9/2001, Washington File.4. International Herald Tribune, 27/9/2001.5. Jane's Intelligence Review, Οκτώβριος 2000.6. Washington File, 20/9/2001.7. Anatol Lieven, Fighting Terrorism, Lessons from the Cold War, Carnegie Endowment for International Peace.8. Ενημέρωση υπουργείου Αμύνης ΗΠΑ, 25/9/2001.9. Dr. Andrew F. Krepinevich jr. «Beyond the Two-MTW Posture», House Armed Services Committee.10. William S. Cohen, Statement in Connection with the FY 2001 Defence Budget, House Armed Services Committee.11. Dr. Andrew F. Krepinevich jr. «Beyond the Two-MTW Posture», House Armed Services Committee.

Γιατί η Δύση πήρε τ' όπλο της

Οι βόμβες πέφτουν στο Αφγανιστάν και η τηλεοπτικού τύπου προσοχή, αυτή που παρακολουθεί απλώς την εντυπωσιακή επιφάνεια των πραγμάτων, είναι στραμμένη στο κατά πόσον οι επιχειρήσεις θα συνεχιστούν ή όχι στο Ραμαζάνι ή κατά τη διάρκεια του χειμώνα και στο αν οι ΗΠΑ θα καταφέρουν ή όχι να βάλουν στο χέρι τον Οσάμα Μπιν Λάντεν.Στο πλαίσιο της επίπεδης αυτής λογικής, ο πόλεμος ξεκίνησε με την πρώτη αμερικανική ή βρετανική βόμβα που έπεσε στο Αφγανιστάν και όχι στις 11 Σεπτεμβρίου, με τις επιθέσεις στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον. Η σκοπίμως απλουστευτική λαϊκιστική λογιστική που διοχετεύεται από τις πολιτικές ηγεσίες των ΗΠΑ και πολλών συμμάχων τους θέλει να δίνει σάρκα, οστά και ονοματεπώνυμο στον εκάστοτε αντίπαλο. Σήμερα είναι ο Οσάμα Μπιν Λάντεν, χθες ο Μιλόσεβιτς, προχθές ο Σαντάμ. Ακόμα και αναδρομικά, ο πόλεμος κατά της ναζιστικής Γερμανίας θεωρείται πλέον «πολιτικώς ορθό» να αναφέρεται ως πόλεμος κατά του Χίτλερ.Η προπαγανδιστική αυτή ρητορική μπορεί να εξασφαλίζει το μέγιστο της υποστήριξης και το ελάχιστο των επιφυλάξεων, εμποδίζει όμως την πλήρη κατανόηση της κατάστασης έστω και αν τα ίδια στόματα κάνουν σχετικές νύξεις (που θα μπορούσαν να αποτελέσουν μελλοντικό άλλοθι).Ενθεν κακείθεν του Ατλαντικού, οι δηλώσεις περί δεκαετούς ή διετούς πολέμου είναι πολλές. Αρχισαν να περιορίζονται μόνο όταν διαπιστώθηκε ότι προκαλούσαν σύγχυση. Οταν δηλαδή θεωρήθηκε ότι αφορούν τον άμεσα προβαλλόμενο πόλεμο στο Αφγανιστάν ή, το πολύ, τον αγώνα κατά της οργάνωσης «Αλ Κάιντα», όπου γης.Ομως ο Μπιν Λάντεν, η «Αλ Κάιντα», οι Ταλιμπάν και το Αφγανιστάν δεν είναι παρά ένα σύμπτωμα, μια αρχική φάση σε έναν ευρύτερο πόλεμο με παγκόσμιες κοινωνικές επιπτώσεις που ξεκίνησε εκρηκτικά την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά προετοιμαζόταν επί χρόνια, όπως επί χρόνια καταβάλλονταν προσπάθειες πρόληψής του. Προσπάθειες που ήταν καταδικασμένες σε αποτυχία, όπως κάθε προηγούμενη προσπάθεια κατασκευής αναχωμάτων στην εξέλιξη της Ιστορίας.Αυτό που έδειξε η 11η Σεπτεμβρίου είναι ότι η παγκόσμια κοινωνία βρέθηκε σε μια νέα καμπή, σε μεγάλο βαθμό καθοριζόμενη από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Κάτι παρόμοιο είχε συμβεί κατά το 18ο και κυρίως στο 19ο αιώνα, όταν η διάδοση της πυρίτιδας στην Ευρώπης έφθασε σε σημείο ώστε να καθιστά τα ατομικά πυροβόλα όπλα προσιτά στους πάντες. Μέχρι τότε οι ειδικές στρατιωτικές ικανότητες που χρειαζόταν η μάχη με σπαθιά και λόγχες απαιτούσε συνεχή εκπαίδευση, το κόστος της οποίας μπορούσαν να αντιμετωπίσουν μόνο οι υποταγμένοι σε κάποιον ηγεμόνα στρατοί. Αγρότες ή και αστοί δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να αντιμετωπίσουν τους επαγγελματίες της στρατιωτικής βίας. Ακόμα και με την εισαγωγή της πυρίτιδας, το πλεονέκτημα ανήκε στους επίσημους στρατούς που μόνοι αυτοί μπορούσαν να προμηθευτούν τα πανάκριβα και παραγόμενα υπό αυστηρό έλεγχο κανόνια.Τα πράγματα άλλαξαν όταν η πρόοδος της τεχνολογίας έφερε τα μουσκέτα. Ενας νεαρός αγρότης, ένας γέροντας ή μια γυναίκα, μπορούσε με μεγάλη ευκολία να αντιπαρατεθεί ακόμα και στον ικανότερο πολεμιστή. Αυτό το εργαλείο επέτρεψε στο 19ο αιώνα να χαρακτηριστεί ο «αιώνας των επαναστάσεων».Ακολούθησε μια περίοδος που η αιχμή της τεχνολογικής εξέλιξης δεν ήταν άμεσα προσβάσιμη στους πολίτες. Σιδηρόδρομοι, άρματα μάχης, αεροσκάφη, πύραυλοι, πυρηνικά όπλα, έδωσαν πάλι στα επίσημα κράτη το συντριπτικό προβάδισμα σε κάθε βίαιη αντιπαράθεση. Οι διάφορες επαναστάσεις-συγκρούσεις περιορίστηκαν σε τοπικό επίπεδο και σε περιοχές όπου η κοινωνία δεν είχε απομακρυνθεί πολύ από την αρχική ή ενδιάμεση βιομηχανική φάση (π.χ. Αφρική).Στη σημερινή μεταβιομηχανική εποχή, η οποία συνεπάγεται πολλά απ' όσα ρίπτονται στο χωνευτήρι της έννοιας «παγκοσμιοποίηση», ο βασικός συντελεστής παραγωγής και, άρα το βασικό όπλο, είναι πλέον η πληροφορία και βασική πλουτοπαραγωγική δραστηριότητα είναι η διακίνησή της. Αυτό καθιστά τις πληροφορίες, την τεχνογνωσία, τη μετακίνηση κεφαλαίων, προσβάσιμες σχεδόν στους πάντες, πέρα από τα όρια ενός «ιερατείου» κατά κανόνα στην υπηρεσία του όποιου status quo. Επιτρέπει λοιπόν στην οποιαδήποτε ομάδα, εντός ή πέραν εθνικών συνόρων, θεωρεί ότι έχει επαρκείς λόγους να τη χρησιμοποιήσει προς αμφισβήτηση αυτού του status quo. Η προοπτική αυτή είχε γίνει εδώ και χρόνια αντιληπτή από τους έχοντες το συμφέρον διατήρησης της ηγεμονίας τους.Οι σαμουράι της φεουδαλικής Ιαπωνίας χρησιμοποίησαν αρχικά την πυρίτιδα για τους δικούς τους στόχους αλλά στη συνέχεια απαγόρευσαν πλήρως τη χρήση της επί 250 χρόνια, φοβούμενοι αυτό που εν τέλει αποδείχθηκε πραγματικότητα: ότι η χρήση της θα εξίσωνε τους ευγενείς μαχητές με το χύδην όχλο και θα οδηγούσε στην ανατροπή του φεουδαλικού συστήματος. Κάτι παρόμοιο έκαναν οι σημερινοί κυρίαρχοι σε παγκόσμιο επίπεδο, η λεγόμενη «Δύση» με την ευρεία έννοια και ο πέραν του Ατλαντικού επικυρίαρχος, αναζητώντας τρόπους «ελέγχου» των πληροφοριών και της τεχνολογίας που ήταν καλή όσο παρέμενε στον αποκλειστικό έλεγχό της αλλά θα μπορούσε να της δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στα χέρια συμφερόντων «εκτός συστήματος».Η 11η Σεπτεμβρίου έδειξε ότι οι προσπάθειες πρόληψης δεν τελεσφόρησαν και θα πρέπει να συμπληρωθούν με καταστολή. Η καταστολή αυτή μοιραία ξεκίνησε από τον Μπιν Λάντεν, την «Αλ Κάιντα» και τον περίγυρό τους. Πέραν όμως των στρατιωτικών επιχειρήσεων που στοχεύουν αυτή τη στιγμή το Αφγανιστάν, διεξάγονται πολιτικές, οικονομικές και άλλες επιχειρήσεις που δεν αφορούν μόνο την οργάνωση «Αλ Κάιντα», αλλά και όλο το πλαίσιο αυτού που περιγράφεται με τον αόριστο και ευέλικτο όρο «τρομοκρατία».Το σχήμα αυτό προσφέρεται και σε μια ακόμα ιστορική αναλογία, την αντιμετώπιση της πειρατείας. Οπως ο Μπιν Λάντεν είναι σε μεγάλο βαθμό δημιούργημα της αντιπαράθεσης Δύσης - Ανατολής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, που στη συνέχεια ακολούθησε τη δική του ατζέντα, έτσι και οι πειρατές ήταν κάποτε δημιούργημα της αντιπαράθεσης των μεγάλων αποικιακών δυνάμεων (Βρετανίας, Ισπανίας, Γαλλίας). Οταν σταδιακά αυτονομήθηκαν, αντιμετωπίστηκαν μέχρι πλήρους εξαλείψεώς τους απ' όλες τις δυνάμεις αυτές ενωμένες προ του κινδύνου ανατροπής τού τότε παγκόσμιου status quo.Με την ίδια έννοια, η σημερινή συσπείρωση κρατών κατά της «τρομοκρατίας», παρά τις μεταξύ τους οξύτατες διαφορές και τα συγκρουόμενα επιμέρους συμφέροντα, αποτελεί αναγκαστική υποταγή στο υπέρτατο συμφέρον. Καμία κυβέρνηση-ηγεσία δεν επιθυμεί το «χάος», δηλαδή την απώλεια του ελέγχου εκ μέρους της. Ανεξαρτήτως πολιτικής, πολιτισμικής ή γεωπολιτικής θέσης, ο αντίπαλος είναι ο ίδιος: η εμφάνιση υπολογίσιμων αντιπάλων εκτός του δομημένου διεθνούς συστήματος. Η σημερινή φάση της αντιπαράθεσης με μια μερίδα ακραίων ισλαμιστών είναι λοιπόν καθαρά συγκυριακή. Για κάποιους λόγους, ιστορικά ερμηνεύσιμους, αυτοί είναι που επέλεξαν να διεκδικήσουν πρώτοι έναν ανατρεπτικό ρόλο. Η στόχευσή τους είναι άσχετη με τα όποια πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους.Ομως η ίδια η διαδικασία της αντιμετώπισής τους, σε συνδυασμό με την προβολή της ταυτότητάς τους από τους ίδιους, απειλεί να εισαγάγει γραμμές αντιπαράθεσης στο πολιτισμικό-θρησκευτικό επίπεδο, κάτι που θα αναιρούσε ή και θα αντέστρεφε την προσπάθεια εξουδετέρωσής τους. Θα υπονόμευε επίσης τη συνολική προσπάθεια να καταπνιγεί στη γέννησή της η τάση αμφισβήτησης του διεθνούς status quo από τον οποιονδήποτε.Ο κίνδυνος αυτός ενυπάρχει και στην ευρύτερη προσπάθεια, προληπτική με κατασταλτικά στοιχεία, που ξεκινά σε ευρύτερο επίπεδο στο πλαίσιο αυτού που αποκαλείται απλουστευτικά ως «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» διεθνώς. Μέτρα περιστολής ελευθεριών χάριν αντιμετώπισης του μείζονος εχθρού ενδέχεται να ενισχύσουν τις τάξεις του.Μια φάση αντιτρομοκρατικού μακαρθισμού έχει ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται στις ΗΠΑ, μόνο που τώρα στόχος δεν είναι «οι κομμουνιστές ανάμεσά μας», αλλά «οι τρομοκράτες ανάμεσά μας».Η τάση αυτή εμφανίζεται πολύ πιο ήπια στην Ευρώπη, όπως συνέβαινε και την εποχή του ψυχρού πολέμου. Διότι είναι προφανές ότι με τα θερμά επεισόδια στις ΗΠΑ και το Αφγανιστάν εγκαινιάζεται μια μακροχρόνια περίοδος ψυχρού πολέμου, με διαφορετικούς παίκτες από κάθε πλευρά και ίσως λιγότερο εύκολα αναγνωρίσιμους. Οπως και στην εποχή του παλιού Ψυχρού Πολέμου, δεν θα λείψουν τα θερμά επεισόδια κυρίως στα σημεία εκείνα της υδρογείου όπου η κατεστημένη τάξη απειλείται, απειλώντας στη συνέχεια με το φαινόμενο του «ντόμινο» του οποίου η ανάσχεση στοίχισε τόσα πολλά σε χώρες όπως το Βιετνάμ.

Βιβλιογραφικές σημειώσεις1. John Keegan, «Η Ιστορία του πολέμου»2. F. Allen, «Influence of Technology on war»3. Marx, «Das Kabinett von Washington und die Westmaechte», Die Press, 25/12/18614. Alvin Toffeler, «Power Shift»5. Παναγιώτης Κονδύλης, «Θεωρία του Πολέμου»6. Engels, «Die Aussichten des Krieges», The Pall Mall Gazette, 8/12/18707. Φιλιπ Γκοσέ, «Η Ιστορία της πειρατείας».

Δολοφόνοι με ευαισθηCIA

«Ζητούνται άτομα που επιθυμούν κάτι περισσότερο από μια απλή εργασία... με διάθεση για περιπέτεια... ισχυρή προσωπικότητα... ανώτερες πνευματικές ικανότητες... και το μέγιστο βαθμό προσωπικής ακεραιότητας».Η αγγελία αυτή που δημοσιεύεται σε αμερικανικά πανεπιστήμια φέρνει σήμερα πάνω από 500 αιτήσεις προσλήψεως την ημέρα στη CIA.Η έξαρση του πατριωτισμού στις ΗΠΑ σε συνδυασμό με την οικονομική ύφεση που περιορίζει τις δυνατότητες απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, οδηγεί πολλούς απόφοιτους πανεπιστημίων να προτιμήσουν τη CIA.Νέοι με προσόνταΗ CIA, η οποία ζητά σήμερα να προσλάβει νέους υπαλλήλους, κυρίως ανθρώπους που έχουν μελετήσει τη Μέση Ανατολή ή την Κεντρική Αφρική και μιλούν τις τοπικές γλώσσες, δεν είναι αυτή που ήταν πριν από 45 ημέρες, όταν χαρακτηριζόταν ως μια «ξεδοντιασμένη» οργάνωση.Σήμερα ανακτά ακόμα και τη δυνατότητα διάπραξης δολοφονιών στο εξωτερικό, μια δραστηριότητα που απαγορεύτηκε από το 1975, μετά τις έρευνες της επιτροπής Τσερτς.Οπως έγραψε η αμερικανική εφημερίδα «Ουάσιγκτον Ποστ», ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους, έδωσε ξεκάθαρη εντολή στη CIA να προχωρήσει στην εξόντωση του Οσάμα Μπιν Λάντεν και άλλων στελεχών της οργάνωσής του, παρέχοντάς της μάλιστα πρόσθετη χρηματοδότηση ύψους ενός δισ. δολαρίων.Η CIA δεν ήταν πρόθυμη να αναλάβει πάλι επιχειρήσεις δολοφονίας στο εξωτερικό. Τα στελέχη της φοβούνται ότι θα βρεθούν κατηγορούμενα για ό,τι δεν πάει καλά.Οπως σχολιάζει ο πρώην υποδιευθυντής της CIA, Γκάνον, «θα ήθελα οι οδηγίες του προέδρου να είναι περισσότερο σαφείς συμπεριλαμβανομένων των ονομάτων. Πρέπει να έχει κανείς την υποστήριξη των πολιτικών έτσι ώστε οι άνθρωποι των μυστικών υπηρεσιών να μη βρεθούν εκτεθειμένοι».Σύμφωνα με πληροφορίες, προκειμένου να παρακαμφθούν οι αντιρρήσεις ο πρόεδρος Μπους υπέγραψε μια εντολή στην οποία διευκρινίζεται ότι η ευθύνη ανήκει πλήρως στον ίδιο τον πρόεδρο και τους συμβούλους του.Η εντολή στηρίζεται σε μια παρόμοια που είχε υπογράψει ο Κλίντον, μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στις πρεσβείες των ΗΠΑ στην Κένυα και την Τανζανία με στόχο την Αλ Κάιντα.Πάντως πολλοί αμφιβάλουν για την ικανότητα της CIA να οργανώσει τέτοιου είδους επιχειρήσεις. Ηδη, παρά τις προσπάθειες, η υπηρεσία απέτυχε να οργανώσει την εκτέλεση του Μπιν Λάντεν στα τρία χρόνια που πέρασαν από την εντολή Κλίντον, παρά το γεγονός ότι παρουσιάστηκαν κάποιες ευκαιρίες.Οι επιδόσεις της δεν ήταν καλύτερες πριν από το 1975. Πράκτορες της CIA προσπάθησαν πολλές φορές να δολοφονήσουν τον Φιντέλ Κάστρο, χρησιμοποιώντας μικρόβια που είχαν τοποθετήσει μέσα στα αγαπημένα του πούρα, ή κοχύλια παγιδευμένα με εκρηκτικά, ακόμα και μια στολή δύτη εμποτισμένη με δηλητήριο. Αλλες αποτυχημένες προσπάθειες έγιναν στην κεντρική Αμερική, την Αφρική και το Ιράν.Οπως σχολιάζει ο συγγραφέας ενός βιβλίου για τη CIA, ο Τζέφρι Ρίτσελσον, «ποτέ δεν κατάφεραν να σκοτώσουν κανένα. Ηταν η συμμορία που δεν μπορούσε να σημαδέψει».Τίποτα δεν δείχνει ότι η σημερινή υπηρεσία είναι σε καλύτερη κατάσταση. Αντιθέτως, δέχεται πανταχόθεν επικρίσεις για την αδυναμία της να προβλέψει για την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, στις οποίες απαντά ότι είχε δώσει στοιχεία στο FBI, το οποίο δεν τα αξιοποίησε.Κατηγορείται ακόμα και για την αδυναμία της να προστατεύσει τον ηγέτη της αφγανικής αντιπολίτευσης, Αμπντούλ Χακ, τον μοναδικό αξιόπιστο παστούν ηγέτη που πολεμούσε κατά των Ταλιμπάν, ο οποίος συνελήφθη και εκτελέστηκε μία μόλις ημέρα μετά την είσοδό του στο Αφγανιστάν.

Μια παράπλευρη διένεξη

Από τη στιγμή που η προσοχή των ΗΠΑ επικεντρώθηκε στο Αφγανιστάν, προϋποθέτοντας τη μέγιστη συνεργασία εκ μέρους του Πακιστάν, οι πάντες προέβλεπαν ότι θα υπάρξει εκτόνωση της μόνιμης έντασης ανάμεσα στο Πακιστάν και την Ινδία για το θέμα του Κασμίρ, καθώς η Ουάσιγκτον θα πίεζε προκειμένου να μη διαταραχθούν τα δικά της πλέον συμφέροντα.Κάτω από αυτή την οπτική, ήταν περίεργο το γεγονός ότι τη στιγμή που ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Κόλιν Πάουελ, επισκεπτόταν το Πακιστάν και την Ινδία για να ζητήσει «να χαμηλώσουν οι τόνοι» , οι ινδικές δυνάμεις βομβάρδισαν με πυροβολικό μεθοριακά φυλάκια του Πακιστάν, κάτι που είχε να συμβεί πάνω από 10 μήνες.Τριπλό μήνυμαΕίναι προφανές ότι οι ινδικοί βομβαρδισμοί έστελναν μια προειδοποίηση. Με τον τρόπο αυτό, το Νέο Δελχί υπενθύμιζε αφενός στην Ουάσιγκτον τη δική του σημασία και αφετέρου ότι η Ινδία θα συνεχίσει το δικό της πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Κυρίως όμως ήθελε να τονίσει ότι δεν πρόκειται να αποδεχθεί τη μεσολάβηση των ΗΠΑ σε ένα θέμα που θεωρεί εσωτερικό της.«Θέλουν να δείξουν στις ΗΠΑ ότι δεν πρέπει να κάνουν παραλληλισμούς ανάμεσα στην Παλαιστίνη και το Κασμίρ και να πουν ότι μπορούν να λύσουν μόνοι τους τα προβλήματά τους», σχολιάζει ο ειδικός σε θέματα Αμύνης, Μασούντ Χουσαΐν.Σκοπός της επίσκεψης Πάουελ δεν ήταν μόνο η ρύθμιση των θεμάτων που αφορούν τις αμερικανικές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν. Ενας από τους βασικούς στόχους της ήταν να καθησυχάσει (ή να ανταμείψει) το Πακιστάν φροντίζοντας για την εκτόνωση της όποιας απειλής αισθάνεται εκ μέρους της Ινδίας και παράλληλά να πείσει την Ινδία ότι η σημασία που έχει αποκτήσει για τις ΗΠΑ η συνεργασία με το Πακιστάν δεν θα οδηγήσει σε παραγκωνισμό της.Ο ΠάουελΟι πρώτες ενδείξεις που πήρε το Νέο Δελχί κάθε άλλο παρά ικανοποιητικές ήταν. Ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών υιοθέτησε τη βασική θέση του Πακιστάν, σύμφωνα με την οποία το θέμα του Κασμίρ βρίσκεται στο επίκεντρο των σχέσεων ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν. Με τη θέση διαφωνεί η Ινδία.Παρ' όλ' αυτά, ο Κόλιν Πάουελ παρέμεινε στο ίδιο πνεύμα κατά την επίσκεψή του στο Νέο Δελχί, προσφέροντας τη «βοήθεια» των ΗΠΑ αν το επιθυμούν οι δύο.Την μεσολάβηση των ΗΠΑ ή του ΟΗΕ για το θέμα του Κασμίρ ζητεί το Ισλαμαμπάντ, ενώ η Ινδία επιμένει ότι δεν τίθεται θέμα συζήτησης για το Κασμίρ, καθώς αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της επικράτειάς της.Ακόμα χειρότερα για τις αμερικανικές προσπάθειες εξισορρόπησης, το Απελευθερωτικό Μέτωπο Τζαμού και Κασμίρ που ζητεί την αυτονομία του Κασμίρ, έστειλε συγχαρητήρια στον Πάουελ.Η Ινδία θεωρεί ότι στο Κασμίρ αντιμετωπίζει τρομοκρατία εισαγόμενη και υποστηριζόμενη από το Πακιστάν και θεωρεί ότι ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας που έχουν κηρύξει οι ΗΠΑ πρέπει να επεκταθεί και εκεί.Το αντίβαροΣτο σημείο αυτό βρίσκεται και το αντίβαρο που πρόσφερε ο Πάουελ στην Ινδία, εξισορροπώντας την υιοθέτηση των πακιστανικών θέσεων. Κατά την επίσκεψή του στο Νέο Δελχί υπέγραψε συμφωνία για τη συνεργασία ΗΠΑ - Ινδίας στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.Τα όποια θετικά αποτελέσματα της επίσκεψης Πάουελ σε ό,τι αφορά την ένταση ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν δεν ήταν άμεσα ορατά. Ενώ ακόμα βρισκόταν στο Νέο Δελχί, οι δύο χώρες συγκέντρωναν στρατιωτικές δυνάμεις στα σύνορά τους.

Αγώνας δρόμου για μια θέση στη νέα τάξη πραγμάτων

Αυτό δεν μπορούσε να το φανταστεί κανείς. Το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε για να προστατεύει την Ευρώπη με τη βοήθεια των ΗΠΑ, όχι για να προστατεύει τις ΗΠΑ με τη βοήθεια της Ευρώπης.
Αεροσκάφη AWACS του ΝΑΤΟ ήδη πέταξαν πάνω από το αμερικανικό έδαφος, προκειμένου να το προστατεύσουν από νέες επιθέσεις, αποδεσμεύοντας αντίστοιχα αμερικανικά που χρησιμοποιούνται στις επιχειρήσεις κατά του Μπιν Λάντεν και των Ταλιμπάν. Οι ευρωπαϊκές χώρες του ΝΑΤΟ ενεργοποιούν το άρθρο 5 λόγω επίθεσης που δέχθηκαν οι ΗΠΑ και όχι κάποια ευρωπαϊκή χώρα. Και η επίθεση αυτή δεν είναι ένα πυρηνικό πλήγμα από την ΕΣΣΔ, δηλαδή δεν είναι το μοναδικό άμεσο πλήγμα κατά των ΗΠΑ το οποίο μπορούσε να φανταστεί κανείς στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.Αυτή η πλήρης αλλαγή σκηνικού, σε συνδυασμό με την προσπάθεια συγκράτησης των αμερικανικών αντιδράσεων, εξηγεί τη σπουδή με την οποία οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι των ΗΠΑ έσπευσαν να συνταχθούν με τον υπερατλαντικό τους σύμμαχο, πλειοδοτώντας, πολλοί απ' αυτούς, σε προσφορά διευκολύνσεων αλλά και στρατιωτικών δυνάμεων. Οι πάντες γνωρίζουν ότι η προσφορά δυνάμεων στις ΗΠΑ έχει κυρίως συμβολική σημασία. Ακόμη και η ηχηρή βρετανική συμμετοχή στην πρώτη μέρα των αμερικανικών βομβαρδισμών στο Αφγανιστάν ήταν συμβολική. Οι ΗΠΑ δεν είχαν στην πραγματικότητα ανάγκη ακόμη ένα υποβρύχιο για να εκτοξεύσει έναν ή δύο πυραύλους. Για τις ΗΠΑ, αυτό που κυρίως έχει σημασία είναι η πολιτική υποστήριξη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρειάζονται κάποιες διευκολύνσεις διοικητικής μέριμνας ή τη συμβολή ορισμένων εξειδικευμένων μικρών μονάδων.Η συμμετοχή της ΕυρώπηςΟι χώρες της Ευρώπης χρειάζονται τη δική τους συμμετοχή στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», πολύ περισσότερο απ' ό,τι την χρειάζονται οι ΗΠΑ. Πρέπει να διαφυλάξουν τον όποιο ρόλο τους στη διεθνή σκηνή και, αν είναι δυνατόν, να τον ενισχύσουν. Οι εξελίξεις που άρχισαν στις 11 Σεπτεμβρίου με την επίθεση κατά των ΗΠΑ ενισχύουν και επιταχύνουν την ήδη διαγραφόμενη τάση μεταφοράς του γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος από την Ευρώπη -έστω και τη Μέση Ανατολή, που βρίσκεται στο κατώφλι της Ευρώπης- στην Ασία. Χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, η Ινδονησία, η Μαλαισία, κάποιες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες και, βεβαίως, η μεγαλύτερη ασιατική χώρα, η Ρωσία, αρχίζουν να αποκτούν σημαντικότερο ρόλο απ' ό,τι η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, ακόμη και η Βρετανία.Μέχρι τώρα, η διαφαινόμενη πρόθεση των ΗΠΑ να απεμπλακούν από περιοχές ήσσονος γι' αυτές σημασίας, όπως τα Βαλκάνια, προκειμένου να μεταφέρουν πόρους στις κρισιμότερες περιοχές της Ασίας, προκαλούσε την έντονη αγωνία των Ευρωπαίων. Οι αντιδράσεις τους ανάγκασαν τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ να προχωρήσει σε ολόκληρη εκστρατεία διαβεβαιώσεων ότι δεν πρόκειται κάτι τέτοιο να συμβεί αμέσως και, πάντως, όχι με μονομερείς αποφάσεις της Ουάσιγκτον.Το τοπίο άλλαξε άρδην μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Προσαρμόζοντας τη στάση της στη διαμορφούμενη πραγματικότητα, αντιλαμβανόμενη ότι δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά της δίνοντας μάχες εκεί όπου είναι βέβαιο ότι θα ηττηθεί, η Ευρώπη επιλέγει πλέον να προβάλει τη χρησιμότητά της, προσφέροντας δικές της δυνάμεις για να αντικαταστήσουν τις αμερικανικές, οι οποίες ενδεχομένως θα αποχωρήσουν από τα Βαλκάνια για να συμμετάσχουν στο «νέο πόλεμο της Αμερικής».Ρωσία, η κερδισμένηΗ πρώτη χώρα που αντελήφθη την ευκαιρία ανάκτησης σοβαρού ρόλου στις διεθνείς εξελίξεις είναι Ρωσία. Η πορεία απ' ευθείας συνεννόησης ανάμεσα στη Μόσχα και την Ουάσιγκτον που άρχισε την άνοιξη, λίγο πριν από τη σύνοδο κορυφής της Ομάδας των 8 στη Γένοβα, επιταχύνθηκε θεαματικά. Μια χώρα που δεν έχει ιδιαίτερους λόγους να χαίρεται με την εξέλιξη αυτή, η οποία της αφαιρεί το ρόλο της γέφυρας με τη Ρωσία, δηλαδή ένα σημαντικό στήριγμα στην προσπάθειά της να αποκτήσει ευρύτερη πολιτική υπόσταση στις διεθνείς εξελίξεις, αντίστοιχη με την οικονομική της, είναι η Γερμανία. Ο ενθουσιασμός με τον οποίο προσπαθεί σήμερα να στηρίξει τις αμερικανικές επιχειρήσεις, η προσφορά ακόμη και στρατιωτικών δυνάμεων, δεν είναι τίποτα περισσότερο από προσπάθεια περιορισμού της ζημιάς. Αβέβαιο για το κατά πόσον μπορεί να αυξήσει το διεθνή ρόλο του, το Βερολίνο προσπαθεί τουλάχιστον να περιορίσει κατά το δυνατόν τις απώλειες.Παρόμοιες είναι και οι προσπάθειες της Γαλλίας, η οποία βλέπει να μειώνεται ακόμη περισσότερο η σημασία της στους γεωστρατηγικούς σχεδιασμούς. Αυτή η αγωνία βρίσκεται πίσω από τις ενθουσιώδεις προσφορές του Ζακ Σιράκ για μελλοντική συμμετοχή δυνάμεων ή για το γεγονός ότι στο Αφγανιστάν βρίσκονται ήδη κάποιοι άνδρες των γαλλικών υπηρεσιών πληροφοριών (έστω και αν οι δηλώσεις αυτές αύξησαν τις πιθανότητες κακομεταχείρισης Γάλλων δημοσιογράφων, όπως αυτός που λιθοβολήθηκε στην Καμπούλ). Το Παρίσι έσπευσε μάλιστα να προχωρήσει ένα βήμα περισσότερο. Με βάση την αρχή «ουδέν κακόν αμιγές καλού», αποπειράται να εκμεταλλευθεί μια δύσκολη για το ίδιο κατάσταση, προκειμένου να πετύχει κάτι το θετικό, δηλαδή να προωθήσει και να επιταχύνει τη δημιουργία της ευρωπαϊκής αμυντικής οντότητας, με μεγαλύτερη ίσως ανεξαρτησία απ' ό,τι μέχρι τώρα γινόταν αποδεκτή, προβάλλοντας ως επιχείρημα το ώς τώρα απευκταίο, δηλαδή την ανάγκη αποδέσμευσης αμερικανικών δυνάμεων από την Ευρώπη.Βρετανικός ενθουσιασμόςΑκόμη και η Βρετανία, η οποία έχει τους λιγότερους λόγους να ανησυχεί λόγω των ειδικών σχέσεών της με τις ΗΠΑ, κινείται με υπέρμετρο ενθουσιασμό, ο οποίος κρύβει την αγωνία της ότι ο ρόλος του Ευρωπαίου αντιπροσώπου της Ουάσιγκτον θα είναι λιγότερο σημαντικός στο μέλλον.Στην ίδια λογική, η Τουρκία δεν αρκείται στο δεδομένο πλεονέκτημα που της εξασφαλίζει άλλη μια φορά η γεωγραφική θέση της και η πολιτισμική σχέση τόσο με το μουσουλμανικό κόσμο γενικά όσο και με τις τουρκογενείς χώρες της Κεντρικής Ασίας. Συνειδητοποιώντας ότι πρέπει να επιδείξει πρόσθετες ικανότητες, οι οποίες μπορούν να της εξασφαλίσουν σημαντικότερη θέση στο νέο αναδασμό ρόλων, προσφέρει ειδικές δυνάμεις και τεχνογνωσία αντιμετώπισης ανταρτοπολέμου.Η εικόνα θυμίζει το άνοιγμα της Οκλαχόμα στις ΗΠΑ, όταν οι «μπούμερς», τρέχοντας με άλογα, με κάρα ή και με τα πόδια, ξεκινούσαν με τον ήχο του κανονιού για να προλάβουν να κατοχυρώσουν για λογαριασμό τους τα καλύτερα κομμάτια από τις αχανείς εκτάσεις. Οπως και τότε, οι καθυστερημένοι και οι λιγότερο δραστήριοι παίρνουν τα αποφάγια.

Μισός αιώνας γεμάτος αίμα

Στα χρόνια μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διαφορές μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης κρίσεων και απειλών γίνονται όλο και περισσότερο εμφανείς:* Οι ΗΠΑ χαρακτηρίζονται από μια μανιχαϊστική διάθεση απόλυτης διάκρισης ανάμεσα στο καλό και το κακό, με τον εαυτό τους, βεβαίως, πάντα στη θέση του απόλυτου καλού. * Αντιθέτως, η Ευρώπη διακρίνει αποχρώσεις τις οποίες λαμβάνει υπόψη στις επιλογές της.Αυτή η βασική διαφορά επηρεάζει και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις κρίσεις. * Στις ΗΠΑ η χρήση -ή η απειλή για χρήση- βίας για την επιβολή του «σωστού» ή του «καλού» έρχεται πολύ γρήγορα. * Αντιθέτως, στην Ευρώπη γίνονται συνεχείς προσπάθειες διαπραγμάτευσης, εξισορρόπησης, οικονομικής και πολιτικής πίεσης.Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των δύο αυτών διαφορετικών προσεγγίσεων έχει παίξει η γεωγραφία και η ιστορία. Το γεγονός δηλαδή ότι, σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή, η αμερικανική κοινωνία δεν έχει γνωρίσει την καταστροφή του πολέμου στο έδαφός της και αισθάνεται άτρωτη της επιτρέπει την πολυτέλεια της πάνοπλης αλαζονείας.Χιλιάδες νεκροίΤο ιστορικό των στρατιωτικών επεμβάσεων των ΗΠΑ στα διάφορα σημεία του πλανήτη μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δείχνει τη συνεχή προσπάθειά τους να περιορίσουν στο ελάχιστο τις επιπτώσεις των συγκρούσεων για τους ίδιους τους Αμερικανούς, ακόμα και αυτούς που συμμετέχουν άμεσα στον πόλεμο.**Στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι ΗΠΑ είχαν 114.000 νεκρούς. Η χρήση της πυρηνικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, πέραν όλων των άλλων, ήταν μια προσπάθεια να σταματήσει η αιμορραγία των ΗΠΑ.**Στην Κορέα (1950-1953), με νωπή ακόμη την πολεμική ψυχολογία, οι Αμερικανοί μπορούσαν να ανεχθούν την ύπαρξη 33.000 «δικών τους» νεκρών στον πόλεμο.**Λίγο αργότερα, όμως, οι 55.000 νεκροί στον πόλεμο του Βιετνάμ (1961-1975) δεν μπορούσαν να γίνουν δεκτοί από την αμερικανική κοινωνία, που επαναστάτησε σε τέτοιο βαθμό, ώστε από εκεί και πέρα οι μοναδικές στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ ήταν σχετικά μικρής έκτασης και σε συνθήκες που ελαχιστοποιούνταν οι πιθανότητες σημαντικών απωλειών.**Επεμβάσεις όπως αυτή στη Δομινικανή Δημοκρατία (Απρίλιος-Σεπτέμβριος 1965), η αποτυχημένη προσπάθεια απελευθέρωσης των αμερικανών ομήρων στην Τεχεράνη τον Απρίλιο του 1980, ο βομβαρδισμός συριακών θέσεων στο Λίβανο το 1983, η επέμβαση στη Γρανάδα το 1983, ο βομβαρδισμός στη Λιβύη το 1986 και η επέμβαση στον Παναμά το 1989 παρουσίαζαν εκ φύσεως (ή λόγω σχεδιασμού) εξαιρετικά μικρές πιθανότητες σοβαρών αμερικανικών απωλειών.Νέα τεχνολογίαΣτο διάστημα αυτό, όμως, προχωρούσε η πλήρης αναμόρφωση του αμερικανικού πολεμικού μηχανισμού, με την πλήρη «επαγγελματικοποίηση» των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων και την ανάπτυξη τεχνολογίας και αμυντικών (ή επιθετικών) δογμάτων που επιτρέπουν την προβολή συντριπτικής ισχύος με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση των κινδύνων για το προσωπικό.**Η πρώτη δοκιμασία των νέων αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και μέσα στην αμερικανική κοινωνία, ήρθε το 1991 με τον Πόλεμο του Κόλπου. Η συντριπτική στρατιωτική επιτυχία (αν και πολιτική αποτυχία) είχε εντυπωσιακά ελάχιστο κόστος σε ανθρώπινες ζωές για την αμερικανική κοινωνία, που έβλεπε πλέον ότι οι ανθρώπινες απώλειες μπορούν να «εξαγορασθούν» με χρήματα που δαπανώνται στην ανάπτυξη στρατιωτικής τεχνολογίας.**Η εντύπωση αυτή ενισχύθηκε, έστω και με αρνητικό τρόπο, από την ταπεινωτική αποτυχία των ΗΠΑ σ' έναν πόλεμο χαμηλής έντασης, που δεν επέτρεπε πλήρη εκμετάλλευση του τεχνολογικού πλεονεκτήματος, στη Σομαλία, Οκτώβριο του 1993.* Εκτοτε όλες οι επεμβάσεις των ΗΠΑ ήταν αποκλειστικά «τεχνολογικές», με πρώτο τον βομβαρδισμό στο Σουδάν και το Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 1998 με στόχο την οργάνωση του Μπιν Λάντεν, μετά τις επιθέσεις στις αμερικανικές πρεσβείες στην Κένυα και την Τανζανία.Στη Γιουγκοσλαβία**Το 1999, στο Κοσσυφοπέδιο, η στάση αυτή των ΗΠΑ έδειξε να φθάνει στο απόγειό της, καθώς έγινε πλέον εμφανής η απόφασή τους όχι μόνο να βασίζονται αποκλειστικά στην τεχνολογική στρατιωτική υπεροχή τους αλλά και να «χρησιμοποιούν» στις επικίνδυνες επιχειρήσεις εδάφους έμψυχο υλικό «φίλων και συμμάχων» στο οποίο παρέχουν τεχνική υποστήριξη.**Η αλλαγή πορείας ήρθε βίαια, με την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου στο ίδιο το έδαφος των ΗΠΑ. Αυτή έφερε τη συνειδητοποίηση ότι μόνη η εξάρτηση από τη δαπανηρή υψηλή τεχνολογία δεν αρκεί για να προστατεύσει αμερικανικές ζωές.* Οι ορατές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν μπορεί επί του παρόντος να διεξάγονται από αέρος και με όπλα μακρού πλήγματος, όμως συνοδεύονται ήδη σε κάποιο βαθμό από ειδικές επιχειρήσεις στο έδαφος εν μέσω της συνειδητοποίησης ότι πόλεμος χωρίς απώλειες δεν γίνεται.Η διαδικασία προς την αλλαγή τρόπου σκέψης στις ΗΠΑ έχει ήδη ξεκινήσει. Οποιες και αν είναι οι βραχυπρόθεσμες εμμονές, μεσοπρόθεσμα θα εξελιχθεί σε αλλαγή της συνολικής στάσης της υπερδύναμης, που μάλλον θα προσεγγίσει κάπως την ευρωπαϊκή.

Κι όμως, οι ΗΠΑ σκέφτονται

Ο τίτλος του CNN «Πόλεμος κατά της Αμερικής» και αργότερα «Ο Νέος Πόλεμος της Αμερικής» προκάλεσε εντύπωση. Κάποιοι διέκριναν στην ταχύτητα με την οποία εμφανίστηκε ο τίτλος αυτός, λίγες μόνο ώρες μετά την επίθεση στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον, μια σπουδή που κινεί υποψίες για σκόπιμη εκμετάλλευση του φρικτού πλήγματος.
Οι υποψίες δεν είναι αβάσιμες, αν στηρίζονται αποκλειστικά στις εμπειρίες τού σχετικά πρόσφατου παρελθόντος. Αν όμως αναφέρονται στην ικανότητα της αμερικανικής ηγεσίας και κοινωνίας -και της ηγεσίας και κοινωνίας γενικότερα- να αλλάζει, να προσαρμόζεται στις εξελίξεις του περιβάλλοντος, αντιμετωπίζοντας τις ΗΠΑ σαν τους σκύλους του Παβλόφ, προϋποθέτουν μια ευθύγραμμη ως στατική εξέλιξη στην πέραν του Ατλαντικού συλλογική σκέψη, παρόμοια με τη στατική έξωθεν αντιμετώπισή της· στην καλύτερη περίπτωση με βάση τη λογική της γαλλικής ρήσης: «Plus que ca change, plus c'est la meme chose» (Οσο περισσότερο αλλάζει, τόσο παραμένει ίδιο).Αλλάζει η έννοια «πόλεμος»Είναι προφανές ότι τα πάντα γύρω μας αλλάζουν εξελισσόμενα, όπως αλλάζει και η έννοια «πόλεμος» που χρησιμοποιήθηκε στους τίτλους. Βασικό ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί είναι, τι ήταν η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου: τρομοκρατική ενέργεια, πόλεμος ή κάτι άλλο; Και αν είναι πόλεμος, είναι «νόμιμος» ή «παράνομος»; Τα κριτήρια είναι ποιοτικά, ποσοτικά, αλλά και κοινωνικά, πολιτισμικά και ιστορικά, δηλαδή στο σύνολό τους πολιτικά.Η ποσοτική διαφορά από τα ώς σήμερα γνωστά τρομοκρατικά πλήγματα είναι συντριπτική. Η ποιοτική διαφορά είναι επίσης εμφανής, στον τρόπο οργάνωσης της επιχείρησης όσο και στην ασυνήθιστη έλλειψη ανάληψης ευθύνης και διατύπωσης αιτημάτων-απαιτήσεων. (Κάτι που βέβαια θα μπορούσε να οφείλεται σε ανάγκη αυτοπροστασίας ή περαιτέρω σύγχυσης).Οπως επισημαίνει ο Νίκος Κοτζιάς, προλογίζοντας την ελληνική έκδοση του βιβλίου «Η Ιστορία του Πολέμου» του Τζον Κίγκαν, «είναι άλλο να υποστηρίζει κανείς, όπως ο Κίγκαν, ότι στους πολέμους και στον τρόπο διεξαγωγής τους εκφράζεται η διαφορετική πολιτισμική ταυτότητα των εμπολέμων, ότι υπάρχουν πολιτισμοί που αποφεύγουν συστηματικά τους πολέμους και άλλο να διατείνεται, όπως ο Σάμιουελ Χάντινγκτον, ότι αυτή καθ' εαυτή η παρουσία διαφορετικών πολιτισμών οδηγεί αναγκαστικά σε πολεμικές συγκρούσεις, οι οποίες καθορίζονται αποκλειστικά από τις πολιτισμικές διαφοροποιητικές - διαχωριστικές γραμμές».Μέσα στην ιστορική εξέλιξη του ίδιου πολιτισμού, η έννοια του πολέμου -και δη του «νόμιμου»- αλλάζει. Κανείς δεν θεωρεί πλέον ως μοναδικό «νόμιμο» ή «έντιμο» πόλεμο τον πόλεμο παρατάξεων, όπου πυκνά, συγκροτημένα και στατικά στρατιωτικά τμήματα περιμένουν ακάλυπτα να σφάξουν ή να σφαγούν. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821, π.χ. πολλοί ξένοι φιλέλληνες άλλαξαν στάση όταν είδαν τον τρόπο με τον οποίο οι Ελληνες πολεμούσαν τους Τούρκους και συνάντησαν την άρνησή τους να πολεμήσουν με «λογικό τρόπο», δηλαδή παρατεταγμένοι σε σταθερούς σχηματισμούς έναντι των αντιπάλων τους. Αδυνατώντας να ξεπεράσουν τις παγιωμένες απόψεις τους περί ηθικής (όχι του ίδιου του πολέμου-σφαγής, αλλά του τρόπου του αλληλοσφάζεσθαι) δεν μπορούσαν να αντιληφθούν όχι μόνο τις πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στην Ελλάδα και την Πρωσία του 18ου αιώνα, ούτε τις τεχνικές του ανταρτοπολέμου που επιβάλλει η ασυμμετρία ισχύος, ακόμα και το ανάγλυφο κάθε περιοχής.Με την ίδια λογική, ο σημερινός δυτικός πολιτισμός δυσκολεύεται να αντιληφθεί ως «πόλεμο» μια μαζική επίθεση αυτοκτονίας εναντίον αμάχων, έστω και αν ο ίδιος ο δυτικός πολιτισμός είναι αυτός που κατ' εξοχήν μετέτρεψε τους αμάχους σε πολεμικούς στόχους, κυρίως κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ολοκληρώνοντας (ή εκβιομηχανίζοντας) μια διαδικασία που είχε ξεκινήσει αιώνες νωρίτερα στην Ευρώπη, με τη μετατροπή των μισθοφορικών ή υποτελικών στρατών σε «λαϊκούς».Δυσκολεύεται ακόμη να διακρίνει την όποια συνάφεια ανάμεσα στη μετατροπή πολιτικών αεροσκαφών σε επανδρωμένα βλήματα «Κρουζ», που πλήττουν πολιτικούς στόχους, και τη χρήση κλασικών βλημάτων «Κρουζ» που επίσης πλήττουν και πολιτικούς στόχους.Η διάσταση, όμως, που απαιτεί ακόμη μεγαλύτερο διανοητικό άλμα από το δυτικό πολιτισμό, σχετίζεται με το ποιος διεξάγει τον πόλεμο. Διότι, σύμφωνα με το κυρίαρχο κατά τους τελευταίους αιώνες ευρωπαϊκό πολιτισμικό πρότυπο, ο πόλεμος διεξάγεται από κυρίαρχα κράτη εναντίον άλλων κυρίαρχων κρατών, ξεφεύγοντας από τον κανόνα αυτόν μόνο σε περιπτώσεις εμφύλιων ή εθνικιστικών συγκρούσεων που όμως περιορίζονται στο πλαίσιο κυρίαρχων κρατών. Για να διευκολυνθεί το άλμα αυτό πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το δυτικό αυτονόητο δεν είναι απαραιτήτως αυτονόητο για άλλους πολιτισμούς, όσο και αν αυτοί, κατά την αποικιακή και μεταποικιακή φάση, έχουν αναγκαστεί να υποταγούν επιφανειακά στο δυτικό πολιτισμικό ιμπεριαλισμό, υιοθετώντας ή ανεχόμενοι τη δημιουργία δυτικής εμπνεύσεως κρατών που έρχονται σε αντίθεση με τη δική τους αίσθηση περί εθνότητος.Ποιος διεξάγει τον πόλεμο;Αν λοιπόν ξεφύγει κανείς από τους ιστορικά ρευστούς αυτούς περιορισμούς, μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει στην επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου μια πολεμική πράξη, αν και όχι την κήρυξη ενός πολέμου. Διότι η κήρυξη είχε προηγηθεί κατά πολύ, έστω και αν οι πολιτισμικοί περιορισμοί δυσχέραιναν την αναγνώρισή της από την εθισμένη σε διαφορετικό τυπικό Δύση.Ετσι ο τίτλος «η Αμερική σε Πόλεμο» είναι απολύτως σωστός, άσχετα με το αν αυτό είναι αποτέλεσμα τύχης, οξυδέρκειας ή σκοπιμότητας. Αυτό που σίγουρα δεν είναι τυχαίο, είναι ο τρόπος με τον οποίο η Ουάσιγκτον αντιδρά στον πόλεμο που πλέον αναγνωρίζει. Είναι ήδη προφανές ότι η αντίδρασή της αυτή δεν αναλώνεται, όπως στο παρελθόν, σε πυροτεχνικές επιδείξεις για τις κάμερες της τηλεόρασης, ούτε στερείται πλήρως -όπως στο παρελθόν- ενδιαφέροντος, έστω και υποκριτικού, για τις αιτίες που οξύνουν τη γενική δυσφορία έναντι των ΗΠΑ. Το πλήγμα στην αίσθηση της ασυλίας που απολάμβαναν ως τώρα οι ΗΠΑ στο έδαφός τους έχει βέβαια παίξει το ρόλο του, όπως και η διελκυστίνδα ανάμεσα σε σκληροπυρηνικούς και ρεαλιστές στους κόλπους της αμερικανικής κυβέρνησης, ίσως και η αμηχανία που εκφράζει γλαφυρά το τηλεοπτικό πρόσωπο του προέδρου Μπους.Ωστόσο, το σημαντικότερο ρόλο παίζει η προβληματική που έχει προηγηθεί στα ανώτατα κλιμάκια των ΗΠΑ σχετικά με τις νέες μορφές απειλής για τις ΗΠΑ και την παγκόσμια επικυριαρχία τους. Βοηθούμενοι και από τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της ίδιας της αμερικανικής κοινωνίας -έστω και υπό την κυριαρχία του αγγλοσαξωνικού τμήματος του δυτικού πολιτισμού- πολλοί είχαν προβλέψει μια κατάσταση παρόμοια με τη σημερινή, φροντίζοντας να επεξεργαστούν, έστω και θεωρητικά, τρόπους υπεράσπισης των δικών τους συμφερόντων.Είναι μια διαδικασία που δεν είχε προχωρήσει στον ίδιο βαθμό στην εδώ πλευρά του Ατλαντικού, που για άλλη μια φορά σύρεται, παρά τις αμήχανες ενστάσεις, από τον υπερπόντιο «σύμμαχο» που δείχνει όχι μόνο πιο ισχυρός, αλλά και περισσότερο προετοιμασμένος.

Αλλάζει ο «χάρτης» παραγωγής, αγωνία ΗΠΑ για τον έλεγχο μεταφοράς

Το 2020 ο πληθυσμός της Γης θα έχει φθάσει τα 7,4 δισεκατομμύρια, έναντι 6 που είναι σήμερα. Μέχρι τότε, η ζήτηση ενέργειας από πετρέλαιο και φυσικό αέριο θα αυξάνει κατά 2,2% ετησίως και από 189 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα που είναι σήμερα θα φθάσει τα 280 εκατομμύρια βαρέλια.Για τις αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες, όπως οι ΗΠΑ, οι ευρωπαϊκές χώρες και η Ιαπωνία, η οικονομία και η κοινωνία θα παραμένουν απολύτως εξαρτημένες από τα ορυκτά καύσιμα, καθώς οι εναλλακτικές ενεργειακές πηγές δεν θα έχουν ακόμη επαρκώς αναπτυχθεί, ενώ ουσιαστικά μόνο η Γαλλία παράγει σχεδόν το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειάς της από πυρηνικούς σταθμούς.Είναι λοιπόν δεδομένο ότι ο έλεγχος των γραμμών παραγωγής και μεταφοράς του πετρελαίου είναι κορυφαία φροντίδα του αναπτυγμένου κόσμου. Ο έλεγχος αυτός έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία για τις ΗΠΑ λόγω του ηγεμονικού τους ρόλου που επιθυμούν να διατηρήσουν, καθώς ο έλεγχος της ενέργειας έχει εκτός από οικονομικές και ευρύτερες γεωστρατηγικές επιπτώσεις.Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η προσπάθεια ελέγχου των γραμμών παραγωγής και μεταφοράς πετρελαίου αφορούσε κυρίως την περιοχή της Μέσης Ανατολής και του Περσικού Κόλπου. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά, με την περιοχή αυτή να αποτελεί απλώς τμήμα του νέου περιβάλλοντος.Αν εξαιρεθεί η ιδιαίτερου αμερικανικού ενδιαφέροντος περιοχή της Αλάσκας, σήμερα παρατηρείται μια διογκούμενη τάση εκμετάλλευσης υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου. Αυτό μεταφράζεται σε αύξηση των ερευνών για πετρέλαιο και των εγκαταστάσεων γεώτρησης και άντλησης πετρελαίου σε ήδη γνωστές πετρελαιοφόρες περιοχές, όπως ο κόλπος του Μεξικού και ο κόλπος της Γουινέας.Ομως, οι μεγάλες προκλήσεις βρίσκονται αλλού: Ηδη, η Δυτική Αφρική εκτιμάται ότι είναι η δεύτερη μετά τη Μέση Ανατολή περιοχή από άποψη αποθεμάτων πετρελαίου. Οι πλέον υποσχόμενες περιοχές βρίσκονται στη θάλασσα ανοιχτά της Ανγκόλας και της Νιγηρίας, εκεί όπου ο βυθός βρίσκεται σε βάθος 1.000 μέτρων.Ομως, επί του παρόντος, η προσοχή εστιάζεται κυρίως στη μεγαλύτερη κλειστή θάλασσα του κόσμου, την Κασπία, και περισσότερο στα κοιτάσματα του Κασαγκάν στο Καζακστάν και του Σαχ Ντενίζ στο Αζερμπαϊτζάν. Στις δύο αυτές χώρες εστιάστηκαν από το 1991 οι έρευνες για πετρέλαιο μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τις άλλες παράκτιες χώρες, όπως το Ιράν και την Τουρκμενία.Σε ό,τι αφορά τα πετρέλαια της Κασπίας, το γεωπολιτικό παιχνίδι δεν περιορίζεται στον προσδιορισμό και τον έλεγχο των γραμμών μεταφοράς πετρελαίου, αν και αυτό το θέμα είναι εξαιρετικά σημαντικό. Το πρώτο στρατιωτικό επεισόδιο στην Κασπία, πριν από ένα μήνα, με την παρενόχληση, από το ιρανικό πολεμικό ναυτικό και την αεροπορία, πλοίων μισθωμένων από την εταιρεία ΒΡ που έκαναν πετρελαϊκές έρευνες για λογαριασμό του Αζερμπαϊτζάν έδειξε ότι παραμένει μια σημαντική εκκρεμότητα: η οριοθέτηση των δικαιωμάτων των παράκτιων χωρών στα κοιτάσματα της Κασπίας.Με την κίνηση του περασμένου μήνα, το Ιράν αρχίζει ουσιαστικά μια διαδικασία διεκδίκησης των δικαιωμάτων του στην Κασπία. Και η Ρωσία σπεύδει να παρέμβει, τόσο μέσω της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών όσο και απευθείας στην Τεχεράνη.Ο χρόνος δεν είναι τυχαίος. Εχει σχέση με τις εξελίξεις που ωριμάζουν θέτοντας σε αμφισβήτηση το ρόλο της Ρωσίας στην περιοχή. Το 2002 πρόκειται να ξεκινήσει η κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπακού-Τζεϊχάν, ο οποίος προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2004. Τον αγωγό αυτό υποστηρίζουν οι ΗΠΑ ακριβώς επειδή παρακάμπτει τη Ρωσία, έστω και αν θεωρείται εξαιρετικά ακριβός. Στο σημείο αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η τιμή του πετρελαίου. Ειδικοί εκτιμούν ότι ο αγωγός είναι βιώσιμος αν η τιμή του πετρελαίου δεν πέσει κάτω από τα 25 δολάρια το βαρέλι. Με την έννοια αυτή, οι προσπάθειες του ΟΠΕΚ να διατηρήσει την τιμή στο επίπεδο αυτό ενισχύουν τις αμερικανικές θέσεις, έστω και αν δημιουργούν άλλα προβλήματα στην αμερικανική οικονομία.Αμυνόμενη η Ρωσία προβάλλει προσκόμματα στη λειτουργία του άλλου αγωγού, που ξεκινά από τις πετρελαιοπηγές του Τενγκίζ στο Καζακστάν και καταλήγει στο ρωσικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ, στη Μαύρη Θάλασσα. Ηδη, η αμερικανική εταιρεία «Σέβρον» ανακοίνωσε την αναβολή των εγκαινίων του πετρελαιαγωγού, τα οποία επρόκειτο να γίνουν στις 6 Αυγούστου, για «τεχνικούς λόγους». Οι πραγματικοί λόγοι, όμως, εντοπίζονται στις καθυστερήσεις που προκαλεί η Μόσχα, προκειμένου να πιέσει το Καζακστάν να δεσμευτεί ότι δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσει τον αγωγό Μπακού-Τζεϊχάν.Οι τελευταίες εξελίξεις με τις ιρανικές διεκδικήσεις φέρνουν τη Ρωσία σε πιο πλεονεκτική θέση και έναντι του Αζερμπαϊτζάν, επιτρέποντάς της να παίξει ακόμη σημαντικότερο ρόλο στις ισορροπίες της Κασπίας. Στο Αζερμπαϊτζάν, η κυβέρνηση του Μπακού αντιλαμβάνεται ότι στη διένεξη με την Τεχεράνη έχει απόλυτη ανάγκη την υποστήριξη της Μόσχας. Ομως, η Ρωσία έχει στενές σχέσεις συνεργασίας με το Ιράν. Ετσι, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Χαϊντάρ Αλίεφ, γνωρίζει ότι αν θέλει να υπολογίζει στην υποστήριξη της Μόσχας, θα πρέπει να δεχθεί να προχωρήσει σε κάποιες υποχωρήσεις απέναντί της.Στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν σπεύδει η Τουρκία, τόσο στο πλαίσιο της γενικότερης στάσης της υπέρ των λαών που θεωρεί συγγενείς της και της προσπάθειάς της να ανταποκριθεί στο όραμα της περιφερειακής υπερδύναμης, όσο και προκειμένου να προωθήσει τα συνδεδεμένα με τις ΗΠΑ συμφέροντά της στον τομέα αυτό, έχοντας φυσικά την αμερικανική υποστήριξη.Τη ρωσική υποστήριξη χρειάζεται επίσης το Ιράν, μη έχοντας ουσιαστικά πού αλλού να στραφεί, εφόσον η εσωτερική του κατάσταση δεν του επιτρέπει ακόμα τη συνεργασία με τις ΗΠΑ. Η κατάσταση αυτή πιέζει όμως τόσο την Τεχεράνη όσο και την Ουάσιγκτον να προχωρήσουν σε βελτίωση των σχέσεών τους. Το ενδεχόμενο αυτό φαίνεται όλο και λιγότερο απίθανο, δεδομένης της επιθυμίας των ΗΠΑ να ενισχύσουν τις θέσεις τους γύρω από τις πετρελαιοφόρες περιοχές της πρώην σοβιετικής Κεντρικής Ασίας.

Τιμονιέρης Νο3

«Μελετήστε προσεκτικά την ομιλία. Ενοποιήστε σκέψεις και δράση». Επί πολλές μέρες η «Λαϊκή Ημερησία» του Πεκίνου υποδεχόταν τους αναγνώστες της με αυτή την προτροπή. Ολες αυτές τις ημέρες ήταν γεμάτη με εκφράσεις υποστήριξης προς τα όσα είπε ο πρόεδρος Τζιάνγκ Ζεμίν κατά την 80ή επέτειο από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, την 1η Ιουλίου.Οπως επισημαίνουν πολλοί αναλυτές, τέτοιες εκστρατείες διαβεβαίωσης ότι όλα πάνε καλά εμφανίζονται συνήθως... όταν κάτι δεν πάει καλά. Και όμως, εκ πρώτης όψεως όλα δείχνουν ότι η Κίνα περνά μια καλή περίοδο, έχοντας ουσιαστικά εξασφαλίσει την είσοδό της στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου από το 2002, παίρνοντας το χρίσμα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008, βλέποντας το ΑΕΠ της να αυξάνεται με ρυθμό πάνω από 7% ετησίως, βελτιώνοντας θεαματικά τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ μετά την πρόσφατη επίσκεψη του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Πάουελ στο Πεκίνο... Ακόμα και στην Ταϊβάν, πολλοί είναι εκείνοι που ζητούν περισσότερες συναλλαγές με την ηπειρωτική Κίνα.Η αποχώρησηΤα πράγματα όμως δεν είναι τόσο ειδυλλιακά στο εσωτερικό, όχι με την έννοια κάποιου άμεσου προβλήματος, αλλά κυρίως σε ό,τι αφορά το μέλλον, όπως σαφώς οριοθετείται από το 16ο συνέδριο του κόμματος που θα γίνει στο τέλος του 2002 και την ετήσια σύνοδο του Κοινοβουλίου που θα ακολουθήσει στις αρχές του 2003.Ολα αυτά φαίνονται σχετικά μακρινά, όμως βρίσκονται πολύ κοντά αν λάβει κανείς υπόψη του τις κρίσιμες αλλαγές που συνεπάγονται, τόσο σε επίπεδο προσώπων όσο και σε επίπεδο πολιτικής.Ο πρόεδρος Τζιάνγκ Ζεμίν είναι έτοιμος να παραδώσει τα ηνία ως γενικός γραμματέας του κόμματος και, σύμφωνα με το σύνταγμα, είναι υποχρεωμένος να εγκαταλείψει την προεδρία το 2003. Θέλει όμως να παραμείνει στην ιστορία ως ισότιμος των Μάο Τσε Τουνγκ και Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, ως ένας από τους μεγαλύτερους ανανεωτές του κομμουνισμού.Οι κατευθύνσεις που έδωσε με την ομιλία του της 1η Ιουλίου είναι σαφώς ριζοσπαστικές, τόσο ώστε να είναι απαραίτητη η γιγάντια εκστρατεία προπαγάνδας του τελευταίου μήνα για να «περάσουν».Ανοιγμα του ΚΚΚΟύτε λίγο ούτε πολύ, ο Τζιάνγκ προχώρησε ακόμα περισσότερο το οξύμωρο της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς», μεταφέροντάς το στον καθαρά πολιτικό τομέα. Πρότεινε δηλαδή να γίνονται δεκτοί οι ιδιοκτήτες ιδιωτικών επιχειρήσεων ως μέλη του κόμματος.Οπως λέει ο ίδιος σε συνέντευξη που παραχώρησε στην ιταλική εφημερίδα «Ρεπούμπλικα», «αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να συνδυάσουμε τις βασικές αρχές του μαρξισμού με τις πραγματικές συνθήκες στην Κίνα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Μαρξ και Ενγκελς έζησαν πριν από 150 χρόνια. Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο δημοσιεύθηκε πριν από 153 χρόνια. Είναι αδύνατον να εφαρμόσουμε στη σημερινή πραγματικότητα κάθε λέξη ή φράση που γράφτηκε τότε. Ενα πράγμα για το οποίο οι Μαρξ και Ενγκελς αξίζουν για πάντα τα χειροκροτήματά μας είναι ότι.... άλλαζαν πάντα την οπτική τους γωνία και τη σκέψη τους με την εξέλιξη των ιστορικών συνθηκών».Ενα άλλο θέμα στο οποίο δέχεται επικρίσεις είναι η πολιτική του για την ένταξη της Κίνας στο Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου, κάτι που αναμένεται να επικυρωθεί κατά τη σύνοδο του ΔΟΕ που θα γίνει το Νοέμβριο στο Κατάρ. Ηδη η προεργασία έχει ολοκληρωθεί και απομένει η ρύθμιση ελάχιστων τεχνικών λεπτομερειών, όπως αυτή της αντιμετώπισης μιας αμερικανικής ασφαλιστικής εταιρείας που ήδη λειτουργεί στην Κίνα.Οι αντιδράσεις στην πολιτική του Τζιάνγκ βρήκαν έκφραση μέσα από το Ιντερνετ, το οποίο εκτός από εργαλείο των αντιφρονούντων, έγινε ξαφνικά και εργαλείο των συντηρητικών. Στους επικριτές του ο Τζιάνγκ απαντά ότι «πρέπει να είμαστε θαρραλέοι για να μπούμε στη θάλασσα. Πρέπει να κολυμπήσουμε κόντρα στο ρεύμα».Οι εβδομηντάρηδεςΟλες οι ζυμώσεις αυτές έχουν μια καταληκτική ημερομηνία, και αυτή είναι το συνέδριο του κόμματος, το 2002. Εκεί η σημερινή ηγεσία πρέπει να δώσει τη θέση της στους «νεότερους», αν και κάτι τέτοιο είναι σχετικό. Στις αρχές της δεκαετίας του '90 η υπέργηρη κινεζική ηγεσία είχε δώσει επιτέλους τη θέση της στους νέους, δηλαδή στους εξηντάρηδες. Σήμερα οι εξηντάρηδες αυτοί βρίσκονται στα μέσα της 7ης δεκαετίας της ζωής τους και δείχνουν αποφασισμένοι να διεκδικήσουν την παραμονή τους στην εξουσία, όπως κάποτε οι προκάτοχοί τους.

Πού οδηγεί η αναντιστοιχία ιδεολογιών και κοινωνίας

Παρακολουθώντας τις αντιδράσεις των περισσότερων κυβερνήσεων της Ευρώπης, προ και μετά Γένοβας, διακρίνει κανείς πολλές ομοιότητες με τις αντιδράσεις βολεμένων δημοσίων υπαλλήλων. Τις χαρακτηρίζει μια εντυπωσιακή έλλειψη φαντασίας, μια στείρα προσήλωση στους κανονισμούς που περιγράφουν μια εκπνέουσα πραγματικότητα και μια υστερική προάσπιση κάποιων «κεκτημένων».Είναι αλήθεια ότι η Ευρώπη των κυβερνήσεων (ή των διαχειριστών) άργησε να αντιληφθεί τη συσσωρευμένη ποικιλόχρωμη δυσφορία που αναζήτησε εκφραστική διέξοδο μέσα από την παραπλανητική προμετωπίδα της «αντι-παγκοσμιοποίησης». Αρχισε να την παρατηρεί, με κάποια μακαριότητα, όταν απέκτησε κρίσιμο μέγεθος στο Σιάτλ και, ακόμα περισσότερο, όταν απέδειξε ότι έχει έκταση και διάρκεια περνώντας τον Ατλαντικό και αγγίζοντας τη Γηραιά Ηπειρο, στην Πράγα.Η στιγμή της αφύπνισης ήρθε όμως στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο Γκέτεμποργκ και οι αντιδράσεις από τη στιγμή εκείνη θυμίζουν τους τρομαγμένους αστούς και τους πανικόβλητους μπαμπάδες του Μάη του '68, με κυρίαρχο συστατικό την υστερία.Αυτή η υστερία εμπόδισε κατ' αρχήν την αντίληψη της πραγματικότητας, κάτι που οδήγησε σε λανθασμένες επιλογές και σκιαμαχίες που τροφοδότησαν αυτό που ήθελαν να καταστείλουν.Χαρακτηριστική παρανόηση ήταν αυτή που εκφράστηκε με την έμμονη ιδέα των ιταλικών αρχών ότι οι πιο επικίνδυνοι «ταραξίες» που θα πήγαιναν στη Γένοβα θα ήταν οι Ελληνες και οι Ισπανοί. Η πεποίθηση αυτή βασίστηκε στη διαπίστωση ότι στις χώρες αυτές η αντίδραση στην «παγκοσμιοποίηση» έχει μεγαλύτερη έκταση, καλύπτοντας και κινητοποιώντας μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού απ' ό,τι σε άλλες χώρες. Εκείνο που διέφυγε από το σκεπτικό αυτό ήταν το ότι η μεγαλύτερη έκταση σημαίνει μικρότερη ένταση και ότι ένα «mainstream» κίνημα είναι πολύ πιο ήπιο στην έκφρασή του από ένα ημιπεριθωριακό που λειτουργεί σε έναν εχθρικό περίγυρο, όπως συμβαίνει σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Ετσι, οι πλέον «δραστήριοι» στη Γένοβα δεν ήταν οι Ελληνες ή οι Ισπανοί, αλλά οι Γερμανοί, οι Ελβετοί, οι Αυστριακοί, κάποιοι Σκανδιναβοί και, λόγω μεγαλύτερου αριθμού, οι Ιταλοί.Αυτή η εσφαλμένη αναγνώριση της πραγματικότητας χαρακτηρίζει σε όλα τα επίπεδα τις αντιδράσεις των περισσοτέρων κυβερνήσεων που έχουν υιοθετήσει μια αμυντική περιχαράκωση κατασταλτικού τύπου. Ετσι, οι Γερμανοί δείχνουν να προωθούν πλέον, προ και μετά Γένοβας, τα φεντεραλιστικά οράματά τους για την Ευρώπη μέσω ενός αστυνομικού φεντεραλισμού, οι Βέλγοι ετοιμάζουν τις ασπίδες, τα κράνη και τα κλομπ εν όψει της συνόδου κορυφής της Ε.Ε., δηλώνοντας ότι «δεν θα υπάρξει ανοχή» και οι Ιταλοί φτύνουν τον κόρφο τους προσπαθώντας να αποταχθούν κάθε διεθνή σύνοδο που θα μπορούσε να γίνει στη χώρα τους. Ολα αυτά ενώ τα σουηδικά δικαστήρια εξακολουθούν να καταδικάζουν συλληφθέντες στο Γκέτεμποργκ.Ηπαρανόηση δεν περιορίζεται στο επίπεδο των διαχειριστών-κυβερνώντων αλλά και στο επίπεδο των διαχειριστών-ιδεολόγων που δεν μπορούν -ή δεν τολμούν- να διανοηθούν ότι κοινωνικές ζυμώσεις και αγώνες μπορούν να γίνουν έξω και πέρα από την ασφάλεια των κατεστημένων ιδεολογιών της βιομηχανικής εποχής και ερήμην των ιερατείων τους. Η προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν το φαινόμενο με τα εργαλεία τού κατά περίπτωση -ισμού, να το ενσωματώσουν ή και να το «καπελώσουν» μπορεί να καθυστερήσει τη μετεξέλιξή του περισσότερο από τις κατασταλτικές αντιδράσεις οι οποίες, αντιθέτως, την επιταχύνουν.Είναι αλήθεια ότι τίποτα δεν δημιουργείται στο απόλυτο κενό και οι αναλυτικοί κώδικες της βιομηχανικής εποχής αποτελούν μια βάση εκκίνησης για την κωδικοποίηση του νέου κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού περιβάλλοντος. Ομως η εξάρτηση αυτή δεν ξεπερνά τη σχέση που είχε η ανάλυση της αγροτικής κοινωνίας με την αναγνώριση των δομών της βιομηχανικής, τη σχέση που είχε το συρόμενο από βόδια κάρο και άροτρο με την ατμομηχανή.Κάποιοι σοσιαλιστές, όπως ο υπουργός Υπερπόντιων Κτήσεων της Γαλλίας, Κριστιάν Πολ, και ο εκπρόσωπος του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, Βενσάν Πεϊγιόν, αναγνωρίζουν ότι το νέο κίνημα «σηματοδοτεί την ανάδυση ενός πραγματικού πολιτικού εκσυγχρονισμού, όχι μόνο στη μορφή, αλλά και στο περιεχόμενο, την εμφάνιση μιας διεθνικής πολιτικής συνείδησης». Προσπαθούν όμως να πείσουν, εαυτούς και αλλήλους, ότι η συνείδηση αυτή «δεν είναι επαναστατική, αλλά διεκδικητική», καθώς «τα περισσότερα αιτήματα, συχνά ριζοσπαστικά στον τρόπο έκφρασής τους, δεν μας παραπέμπουν σε έναν άλλο κόσμο, σε άλλες αρχές ή σε άλλες αξίες από αυτές που διατυμπανίζουν και προβάλλουν τα περισσότερα κράτη. Δεν προτείνουν ούτε κάποιον νέο άνθρωπο, ούτε τέλος της Ιστορίας, ούτε επιστημονική αλήθεια, ούτε καλύτερη κοινωνία...»Ηπροσέγγιση αυτή βλέπει «το δέντρο και όχι το δάσος». Παρακολουθεί την πολυσπερμία των αιτημάτων και αδιαφορεί για το ίδιο το κίνημα και τα γενεσιουργά αίτια. Δεν πηγαίνει στην αρχή των πραγμάτων, στην περιρρέουσα εντεινόμενη δυσφορία που προκαλεί η απουσία διαγνωστικών και διαχειριστικών εργαλείων για μια νέα φάση στη νομοτελειακή εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας, τη δυσανεξία που όλο και περισσότερο προκαλεί η ογκούμενη αναντιστοιχία υπαρκτών ιδεολογιών και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων.Βλέπει το διαμορφούμενο κίνημα στατικά και όχι ως αρχή ζύμωσης προς την κατεύθυνση αυτή, δηλαδή προς τη διαμόρφωση αναλυτικών, διαχειριστικών και ιδεολογικών πλαισίων για την εποχή της «νέας αταξίας». Ο ελληνικής έμπνευσης αυτός όρος μπορεί να δημιουργήθηκε για να διατυπώσει την αντίθεση προς τη μεταψυχροπολεμικά ευαγγελιζόμενη από τις ΗΠΑ «νέα τάξη», ταιριάζει όμως καλύτερα ως περιγραφή μιας ιστορικής στιγμής όπου το παλιό ψυχορραγεί και το νέο δεν έχει γεννηθεί ακόμα, πολύ περισσότερο δεν διαθέτει καν όνομα.Αυτή την έλλειψη ταυτότητας καλύπτουν σήμερα τα ψευδώνυμα «παγκοσμιοποίηση» και «αντι-παγκοσμιοποίηση», ο ετεροπροσδιοριζόμενος χαρακτηρισμός της σημερινής κοινωνίας ως «μετα-βιομηχανικής». Προσδιορίζουν όμως την έναρξη της πορείας μέχρι την κανονική ονοματοδοσία.

Αθώωση λόγω συμφέροντος

Στην πολιτική και, ειδικά, στις διεθνείς σχέσεις, μια δοκιμασμένη μέθοδος προώθησης των συμφερόντων σου είναι η σύνδεσή τους με τα ευρύτερα συμφέροντα άλλων.Σε κάτι τέτοιο οφείλεται -όχι απαραίτητα προσχεδιασμένα- η αιφνιδιαστική νίκη της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου, στο θέμα της απαγόρευσης λειτουργίας του τουρκικού ισλαμικού κόμματος της Ευημερίας του Νετζμετίν Ερμπακάν.Πολιτική απόφασηΠρόκειται για μια απόφαση που έχει έντονα πολιτικό χαρακτήρα και η οποία επηρεάζει με πολλούς τρόπους την πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό της Τουρκίας. Ομως, τα πολιτικά κίνητρα πίσω της δεν σχετίζονται απαραίτητα με τα συμφέροντα της Αγκυρας η οποία «ποτίστηκε» κοντά «στον βασιλικό».Εκτιμώντας ότι οι απώτεροι στόχοι του κόμματος της Ευημερίας ήταν η εγκαθίδρυση ισλαμικού καθεστώτος και ισλαμικού νόμου και, μάλιστα, με την κήρυξη «ισλαμικού ιερού πολέμου», το δικαστήριο θεώρησε ότι η απαγόρευση της λειτουργίας του από την τουρκική δικαιοσύνη μπορεί, μεν, να παραβιάζει κάποια πολιτικά δικαιώματα, όμως προστατεύει άλλα, μείζονα ανθρώπινα δικαιώματα που θα κινδύνευαν, αν το κόμμα αυτό πραγματοποιούσε τους στόχους που του αποδίδονται. Αρα, το έλασσον πρέπει να υποχωρήσει απέναντι στο μείζον.Υπέρ της απόφασης και της περιοριστικής αυτής ερμηνείας της έννοιας της δημοκρατίας ψήφισαν τέσσερις δικαστές, ο Τούρκος, ο Γάλλος, ο Νορβηγός και ο Αλβανός, και κατά τρείς, ο Κύπριος, ο Αυστριακός και ο Βρετανός. Το σκεπτικό του Τούρκου δικαστή δεν χρειάζεται εξήγηση.Για τους υπόλοιπους τρεις της πλειοψηφίας, ιδίως για τον Γάλλο, μπορεί κανείς να εικάσει ότι λειτούργησαν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, μέσα στο πλάισιο της ανησυχίας που επικρατεί σε μεγάλο τμήμα της Ευρώπης, με προεξάρχουσα τη Γαλλία, όπου υπάρχουν σήμερα σημαντικές μουσουλμανικές μειονότητες.Χάριν... μαντίλαςΧαρακτηριστικό είναι ότι στην απόφαση του δικαστηρίου γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στην «ισλαμική μαντίλα», θέμα το οποίο δεν αφορά τόσο την Τουρκία αλλά έχει πάρει τεράστιες -ως εκρηκτικές κατά καιρούς- διαστάσεις στην Γαλλία.Ανεξαρτήτως όλων αυτών, η απρόσμενη απόφαση χαροποίησε πολλούς στη Τουρκία, όχι μόνο διότι αντιμετωπίζονται οι επικρίσεις της διεθνούς κοινής γνώμης για την πρακτική της απαγόρευσης πολιτικών κομμάτων, αλλά και διότι ανοίγει τον δρόμο στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις ή στην προσπάθεια χειραγώγησης των εξελίξεων αυτών.Λίγες μέρες πριν εκδοθεί η απόφαση στο Στρασβούργο, το τουρκικό συνταγματικό δικαστήριο είχε πάρει δύο αποφάσεις προς την κατεύθυνση αυτή. Με τη μία έθεσε εκτός νόμου και το κόμμα που διαδέχθηκε το κόμμα της Ευημερίας, το κόμμα της Αρετής. Ταυτοχρόνως, όμως, το τουρκικό δικαστήριο ήρε την απαγόρευση πολιτικής δράσης που είχε επιβληθεί στον πρώην δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης και επικεφαλής της «εκσυγχρονιστικής» πτέρυγας του ίδιου κόμματος, Ταγίπ Ερντογκάν.Η διάλυση του κόμματος της Αρετής ανοίγει τον δρόμο για την διάσπαση του ισλαμικού χώρου σε «συντηρητικούς» ή «παραδοσιακούς» και σε «εκσυγχρονιστές».Η άρση της απαγόρευσης πολιτικής δράσης του Ερντογκάν του επιτρέπει να ηγηθεί των «εκσυγχρονιστών» στη δημιουργία ενός πολιτικού σχηματισμού που θα συγκεντρώνει και τις πολιτικές δυνάμεις που σήμερα πρόσκεινται σε άλλα κόμματα του συντηρητικού χώρου, μη ισλαμικά.Με τον τρόπο αυτό μπορεί να δημιουργηθεί ένας πόλος συσπείρωσης, ικανός να ανακόψει τις εκδηλώσεις «επικίνδυνων» μορφών ισλαμισμού, ουσιαστικά ενσωματώνοντας και διατηρώντας τον χώρο αυτό στα κλασικά πολιτικά πλαίσια, χωρίς να κάνει τον Κεμάλ Ατατούρκ να στριφογυρίζει στον τάφο του.Αυτός ο πολιτικός σχηματισμός, μαζί με τον σχεδιαζόμενο σχηματισμό που όλοι θεωρούν ότι θα δημιουργήσει και του οποίου θα ηγηθεί, κάποια στιγμή, ο αμερικανοτραφείς τσάρος της τουρκικής οικονομικής προσπάθειας ανάκαμψης, Κεμάλ Ντερβίς, αναμένεται να είναι αυτοί που θα κυριαρχήσουν στα πολιτικά πράγματα της Τουρκίας στο μέλλον.Ετσι, ώστε οι πολιτικές εξελίξεις, που μοιραία θα ακολουθήσουν την σημερινή χαοτική κατάσταση στην πολιτική σκηνή, να μην εκτραπούν πέρα από κάποια αποδεκτά πλαίσια, ούτε να υπάρξει κάποια αναταραχή που θα μπορούσε να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνη, δεδομένης και της άθλιας κατάστασης στην οποία βρίσκεται η τουρκική οικονομία.

Μόνο το Ισραήλ μπορεί να σπάσει το φαύλο κύκλο

Οταν οι Ισραηλινοί ψηφοφόροι έφεραν στην εξουσία τον Αριέλ Σαρόν, το έκαναν απογοητευμένοι από τη σχετική αποτυχία, κατά την άποψή τους, της πολιτικής προσέγγισης με τους Παλαιστινίους να εξασφαλίσει την ειρήνη.Η Ιντιφάντα του Αλ Ακτσά κινητοποίησε τα αμυντικά ανακλαστικά που έφεραν το σκληροπυρηνικό απόστρατο στρατηγό στην πρωθυπουργία, μαζί με τη σκληρή πολιτική του. Η σκληρή πολιτική της νέας ισραηλινής κυβέρνησης, με αποκορύφωμα τις επισήμως εγκεκριμένες προληπτικές επιθέσεις δολοφονίας Παλαιστίνιων στελεχών, τροφοδότησε ακόμα περισσότερο τα ανακλαστικά των Παλαιστινίων οδηγώντας τους σε περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση και αποδυναμώνοντας τη θέση των μετριοπαθέστερων. Αυτό, με τη σειρά του, τροφοδότησε ακόμα περισσότερο τα ανακλαστικά των Ισραηλινών που σε ποσοστό 70% δήλωσαν προχθές ότι συμφωνούν με την τακτική των δολοφονικών επιθέσεων. Το ίδιο συμβαίνει και στην άλλη πλευρά, με χαρακτηριστικό σύμπτωμα τους χθεσινούς πανηγυρισμούς σε καταυλισμό Παλαιστίνιων προσφύγων στην Ιορδανία για το αιματηρό πλήγμα που δέχθηκε το Ισραήλ.Αυτός ο φαύλος κύκλος ανατροφοδότησης εξαρτημένων ανακλαστικών, δηλαδή ανατροφοδότησης της βίας, δεν είναι νομοτελειακός. Το Ισραήλ έχει ήδη αποδείξει στο παρελθόν ότι μπορεί να επιδείξει ευφυή αυτοσυγκράτηση, να απορροφήσει πλήγματα χωρίς να αντιδράσει με την προβλεπόμενη παρορμητικότητα, στερώντας καύσιμη ύλη από την φωτιά που ετοιμάζεται να ανάψει. Το έκανε με μεγάλη επιτυχία κατά τη διάρκεια του Πολέμου στον Κόλπο, όταν αρνήθηκε να απαντήσει στους πυραύλους που εκτόξευε το Ιράν εναντίον του, τορπιλίζοντας την προσπάθεια της Βαγδάτης να επεκτείνει τη σύγκρουση.Σήμερα οι φωνές της λογικής σκεπάζονται από εκείνες που ζητούν περισσότερο αίμα. Η ψυχολογία και των δύο πλευρών κάνει να ακούγονται λογικές οι ισραηλινές δηλώσεις για εκτελέσεις, βομβαρδισμούς, ακόμα και βασανιστήρια, όπως και αυτές σκληροπυρηνικών Παλαιστινίων για περισσότερες επιθέσεις.Τέτοιες φωνές όμως υπάρχουν, όπως αυτή του Ισραηλινού υπουργού Εξωτερικών, Σιμόν Πέρες, που χθες, πριν από τη βομβιστική επίθεση, προειδοποίησε για τους κινδύνους έκρηξης «που θα αποβεί εις βάρος μας» αν συνεχισθεί ο 10μηνος αποκλεισμός των Παλαιστινίων, ή αυτή του ανώνυμου Ισραηλινού αξιωματούχου που κατήγγειλε ότι το Ισραήλ σκοπίμως υπονομεύει τις διαπραγματεύσεις απαιτώντας να προηγηθεί απόλυτη διακοπή κάθε βίαιης ενέργειας. Οπως παρατήρησε ο Σαρόν, σχολιάζοντας τις δηλώσεις αυτές, «αν πούμε ότι δεν μιλάμε υπό τα πυρά, αυτό σημαίνει ότι κάθε οπλοφόρος μπορεί να αποφασίσει ότι δεν θα υπάρξει διάλογος».Για τους δύο νεαρούς υπαλλήλους της πιτσαρίας που βγήκαν, περιέργως, αλώβητοι από τα συντρίμμια χθες, για τις οικογένειες των νεκρών και των τραυματιών, για τους γονείς που τρέμουν για τα παιδιά τους που έχουν πάει στη γειτονική καφετέρια, για τους πολίτες που τρομοκρατούνται όταν ακούσουν ένα λάστιχο αυτοκινήτου να σκάει, όλα αυτά ίσως είναι ψιλά γράμματα. Οπως οι εκκλήσεις της παλαιστινιακής αρχής να μη γίνονται επιθέσεις στο Ισραήλ προκαλούν πικρόχολα σχόλια από τους Παλαιστινίους που έχασαν μέλη της οικογένειάς τους στις συγκρούσεις με το στρατό, στους βομβαρδισμούς ή ως «παράπλευρες απώλειες» στις επιθέσεις εκτέλεσης συγκεκριμένων ατόμων.Κάποιος όμως πρέπει να σταματήσει αυτόν το φαύλο κύκλο και, καλώς ή κακώς, ο μόνος που μπορεί να το κάνει είναι ο ισχυρότερος και αυτός που ασκεί μεγαλύτερο έλεγχο, δηλαδή το Ισραήλ. Δυστυχώς, η πορεία της ισραηλινής κυβέρνησης δείχνει ότι δεν αρκείται καν στη βιβλική ρήση «οφθαλμόν αντί οφθαλμού».

Ο πολλά υποσχόμενος

Πρόκειται, σίγουρα, για μια ασυνήθιστη φιγούρα, ιδίως όπως εμφανίσθηκε ανάμεσα στους εξαιρετικά συμβατικής εμφάνισης ηγέτες της «Ομάδας των 8» στη Γένοβα: Με τα μαλλιά σε «στυλ Μπετόβεν», την υποψία αυτοσαρκασμού στο βλέμμα και το κλασικό κοστούμι να δείχνει αταίριαστο πάνω του, ο πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Γιουνισίρο Κοϊζούμι, πρέπει να οφείλει, εν μέρει, την δημοτικότητά του και στην εμφάνισή του.Με δημοτικότητα που το τελευταίο τρίμηνο κυμαίνεται από 70% ως 90% και με τη σαρωτική νίκη του στις εκλογές της περασμένης Κυριακής για τμήμα των εδρών της Γερουσίας (κέρδισε τις 78 από τις 121 έδρες που κρίνονταν), έχει τώρα στα χέρια του μια εν λευκώ εξουσιοδότηση να εφαρμόσει το πρόγραμμά του.Διπλός στόχοςΕνα πρόγραμμα με δύο βασικούς στόχους: την αναθέρμανση της χειμαζόμενης ιαπωνικής οικονομίας και την εξασφάλιση κάποιων ελάχιστων εγγυήσεων για τον μέσο πολίτη της χώρας του.Οπως λέει και ο ίδιος, «ο κόσμος μου έδωσε μια βάση στήριξης για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που προτείνει η κυβέρνηση Κοϊζούμι». Ταυτοχρόνως, όμως, αυτή η εκτεταμένη στήριξη σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια αποτυχίας στο εγχείρημά του.Η κατάσταση που έχει να αντιμετωπίσει ο νέος πρωθυπουργός δεν είναι καθόλου καλή. Εχοντας μια κορεσμένη εσωτερική αγορά, στην οποία σχεδόν οι πάντες έχουν ήδη αποκτήσει σχεδόν τα πάντα, η ιαπωνική οικονομία εξαρτάται από τις συναλλαγές με το εξωτερικό και, κυρίως, τις ΗΠΑ.Η οικονομική επιβράδυνση που πλήττει τις ΗΠΑ, την ευρύτερη Απω Ανατολή αλλα και την Ευρώπη ενισχύει ακόμα περισσότερο τα προβλήματα. Κλασικού τύπου παρεμβάσεις, όπως η μείωση των επιτοκίων, δεν έχουν θέση σε μια χώρα όπου τα επιτόκια είναι, ήδη, ουσιαστικά μηδενικά.Τα νέα οικονομικά στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα, την εβδομάδα που πέρασε, δείχνουν επιδείνωση της κατάστασης:*Η ανεργία έφθασε στο, πρωτοφανές για την Ιαπωνία, 4,9%, δείχνοντας τάσεις περαιτέρω αύξησης.*Η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε κατά 3,3% τον Ιούνιο, ενώ η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 0,7%.*Μεγάλες εταιρείες όχι μόνο εγκαταλείπουν τα σχέδιά τους για επέκταση, αλλά περιορίζουν την παραγωγή τους και το προσωπικό τους, όπως η NEC που ανακοίνωσε την απόλυση 4.000 εργαζομένων, την ίδια μέρα που δόθηκαν στη δημοσιότητα τα στοιχεία για αύξηση της ανεργίας.Αν οι ψηφοφόροι δείχνουν εμπιστοσύνη στον Κοϊζούμι, δεν συμβαίνει απαραίτητα το ίδιο και στις αγορές, που εμφανίζονται πιο δύσπιστες.Χαρακτηριστικό είναι ότι την περασμένη Δευτέρα, μια μέρα μετά την εκλογική νίκη του Κοϊζούμι στη Γερουσία, το χρηματιστήριο του Τόκιο έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 16 ετών. Η αγορά θέλει συγκεκριμένα μέτρα. Οι επενδυτές θέλουν να ξέρουν πώς ο Κοϊζούμι θα μεταφράσει σε έργα τις εξαγγελίες του για μεταρρυθμίσεις. Δεν μπορεί να συνεχίσει να χρονοτριβεί.Επί του παρόντος, η κυβέρνηση πρόσθεσε νέες εξαγγελίες στις παλιές: Ενώ μέχρι τώρα μιλούσε για ρευστοποίηση των επισφαλών απαιτήσεων των τραπεζών και για δημοσιονομική πειθαρχία, την εβδομάδα που πέρασε άρχισε να συζητά για την δημιουργία ενός «διχτυού ασφαλείας» για τους εργαζομένους, αφήνοντας ταυτοχρόνως να εννοηθεί ότι δεν αποκλείει ακόμα και την τόνωση της ζήτησης, μέσω δαπανών του προϋπολογισμού.Μικρή αισιοδοξίαΜέσα στην αρκετά σκοτεινή εικόνα που σχηματίζουν οι αριθμοί, κάποιοι διακρίνουν ορισμένα θετικά στοιχεία. Θεωρούν, δηλαδή, ότι όπως διαμορφώνεται η κατάσταση η Ιαπωνία θα έχει ασυνήθιστη γι' αυτήν πολιτική σταθερότητα.Κάποιοι αισιόδοξοι προβλέπουν, άκουσον άκουσον - ακόμα και ότι η κυβέρνηση θα εξαντλήσει την τετραετία, άρα θα μπορέσει να προγραμματίσει και να εφαρμόσει σχετικά απερίσπαστη τα αναγκαία μέτρα. Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι η διεθνής συγκυρία σίγουρα δεν είναι η καλύτερη για την Ιαπωνία και δεν είναι μόνο οι Ιάπωνες που εύχονται να πετύχει τους στόχους του ο Κοϊζούμι.

Αρωμα... γυναίκας

Η υπόθεση αναδίδει γυναικείο άρωμα και φέρνει ελαφρά χαμόγελα ικανοποίησης στα χείλη ενός Αμερικανού και ενός Ρώσου και ανεπαίσθητους αναστεναγμούς ανακούφισης πολλών Ευρωπαίων, που παρ' όλα αυτά αισθάνονται ότι «έμειναν στα κρύα του λουτρού».Η προφανώς γυναικείας έμπνευσης (αυτής της Εθνικής Ασφαλείας του προέδρου των ΗΠΑ, Κοντολίζα Ράις) «έκπληξη» ήρθε στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της Ομάδας των 8 στη Γένοβα, κατά την 90λεπτη συνάντηση του Τζορτζ Μπους με τον Βλαντιμίρ Πούτιν.Οι πρόεδροι των ΗΠΑ και της Ρωσίας κατέληξαν σε μια κατ' αρχήν συμφωνία: να συνδέσουν τις συζητήσεις για το αμερικανικό πρόγραμμα αντιπυραυλικής προστασίας και τη συνθήκη ΑΒΜ, κατά των αντιβαλλιστικών πυραύλων, με την συζήτηση για τον περιορισμό των στρατηγικών πυρηνικών όπλων.Αλλαγή θέσηςΑυτό σημαίνει, πολύ απλά, ότι η Ρωσία εγκαταλείπει την αντίθεσή της στην αμερικανική αντιπυραυλική ομπρέλα, ακόμα και στην αναθεώρηση της συνθήκης ΑΒΜ του 1972, ενώ οι ΗΠΑ αποδέχονται, πάλιν κατ' αρχήν, να μιλήσουν για περαιτέρω μειώσεις των στρατηγικών πυρηνικών όπλων στον κόσμο.Πρόκειται για μια κλασική επιτυχία της διπλωματίας που φέρει τη σφραγίδα της «ρεαλπολιτίκ» και της ισορροπίας δυνάμεων που χαρακτηρίζει τις θέσεις της Κοντολίζα Ράις.Η 46χρονη αμερικανίδα ακαδημαϊκός, ειδική τόσο σε θέματα πρώην Σοβιετικής Ενωσης και Ρωσίας όσο και σε θέματα εξοπλισμών, ήδη επισκέπτεται από την περασμένη Τετάρτη τη Ρωσία για να δρομολογήσει αυτό το «παζάρι». Βεβαίως δεν έγιναν όλα αυτά μέσα στα 90 λεπτά που διήρκεσε η συνάντηση Μπους-Πούτιν. Η σχετικά διαλλακτική στάση της Ρωσίας είχε αρχίσει να διαφαίνεται από την πρώτη συνάντηση που είχαν οι δύο πρόεδροι στη Σλοβενία, τον Ιούνιο.Και μία μέρα πριν από τη μετάβασή του στη Γένοβα, ο Πούτιν είχε φροντίσει να το υπογραμμίσει, ανακοινώνοντας ότι η συνθήκη φιλίας που υπέγραψε η Ρωσία με την Κίνα, συνοδευόμενη από κοινές διακηρύξεις υπέρ της συνθήκης ΑΒΜ, δεν σημαίνει ότι Ρωσία και Κίνα συντονίζουν τις θέσεις τους απέναντι στο θέμα αυτό.Φεύγοντας από τη Γένοβα, ο Μπους πρέπει να αισθανόταν ικανοποιημένος: Η συμφωνία με τον Πούτιν του δίνει τη δυνατότητα να προωθήσει το αγαπημένο του πρόγραμμα. Του δίνει επίσης τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει πολύ πιο εύκολα τις αντιρρήσεις των ευρωπαίων συμμάχων.Ηδη, πριν από την σύνοδο της Γένοβας, με την επιτυχημένη δοκιμή ενός αντιβαλλιστικού πυραύλου, είχε δώσει απάντηση στις επισημάνσεις τους ότι το σύστημα δεν είναι επί του παρόντος τεχνικά εφικτό. Τώρα μπορεί να απαντήσει, σε μεγάλο βαθμό, στις αιτιάσεις τους για γενική αποσταθεροποίηση που θα έφερνε η ανατροπή της συνθήκης ΑΒΜ, καθώς ή ίδια η Ρωσία, την οποία κυρίως αφορά, δείχνει να το αποδέχεται. Ταυτοχρόνως αντιμετωπίζει και τις αντίστοιχες αντιρρήσεις τμήματος του αμερικανικού Κογκρέσου, κυρίως της δημοκρατικής πτέρυγας. Πέραν όλων αυτών, στέλνει ένα μήνυμα στους Ευρωπαίους, δείχνοντάς τους ότι διατηρεί το πάνω χέρι στη διελκυστίνδα ΗΠΑ-Ευρώπης. Ενα μήνυμα στη λογική της παροιμίας «αν θέλει η νύφη και ο γαμπρός...», που δείχνει πως αν οι «μεγάλοι» επιθυμούν, δεν πέφτει ιδιαίτερος λόγος στους υπόλοιπους και ότι όσες προσπάθειες και αν κάνει η Ευρώπη -και ιδιαίτερα η Γερμανία- για ειδική σχέση με τη Ρωσία, αυτή δεν μπορεί να βάλει στην άκρη τις σχέσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας.Ολα αυτά, βεβαίως, προβληματίζουν τους Ευρωπαίους. Το άμεσο αποτέλεσμα όμως είναι ότι αποφεύγουν να συρθούν σε μια ατελέσφορη σύγκρουση με τις ΗΠΑ και μάλιστα σε ένα πεδίο που δεν είναι της δικής τους επιλογής.Νέες ισορροπίεςΟσο για το ρώσο πρόεδρο, οι κατηγορίες τμήματος του ρωσικού τύπου ότι «παραδόθηκε άνευ όρων» αντιμετωπίζονται σχετικά εύκολα με τις ήδη διοχετευόμενες για εσωτερική κατανάλωση επισημάνσεις ότι δεν πρόκειται για «παράδοση» αλλά για «δούναι και λαβείν».Επιπλέον απομακρύνεται ο κίνδυνος εμπλοκής σε έναν οικονομικά καταστροφικό μίνι εξοπλιστικό ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ, στα πρότυπα εκείνου που «γονάτισε» την ΕΣΣΔ επί προεδρίας Ρίγκαν. Διότι κάτι τέτοιο προμήνυε η ρωσική απειλή για πολλαπλασιασμό των ρωσικών πυρηνικών κεφαλών αν οι ΗΠΑ προχωρούσαν σε ανατροπή της ΑΒΜ.Αυτή που δεν πρέπει να είναι ιδιαιτέρως ικανοποιημένη πρέπει να είναι η Κίνα η οποία, παρά τις ρωσικές εξαγγελίες, βλέπει να απομονώνεται στην κατηγορηματική αντίθεσή της σε αλλαγή της ΑΒΜ, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την ίδια κυρίως λόγω της Ταϊβάν.

Γένοβα Κρατάει ... ομπρέλα

Η σύνοδος κορυφής της Ομάδας των 8 στη Γένοβα είναι η δεύτερη ευρωπαϊκή εκστρατεία του προέδρου των ΗΠΑ. Αυτή τη φορά αισθάνεται πιο άνετα, έχοντας μάλιστα και ένα νέο «ατού» στα χέρια του.Οπως ο ίδιος δήλωσε, στη Γένοβα σκοπεύει να επαναβεβαιώσει τις θέσεις του για την αντιπυραυλική άμυνα και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, θέσεις που συναντούν την έντονη αντίδραση τόσο των ευρωπαίων συμμάχων των ΗΠΑ όσο και της Ρωσίας.Τρίτη και καλήΣτην προηγούμενη ευρωπαϊκή του επίσκεψη ο Μπους είχε καταγράψει τη δυσφορία των συνομιλητών του και για τα δύο θέματα. Κάποιοι απ' αυτούς, όπως ο γερμανός καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ, είχαν επισημάνει, μεταξύ άλλων, ότι δεν έχει νόημα να συζητάμε για κάτι το οποίο δεν είναι σήμερα γνωστό αν είναι τεχνικά εφικτό, θέλοντας ίσως με αυτό τον τρόπο να αποφύγει να έρθει σε εντονότερη αντιπαράθεση.Μέχρι τότε το Πεντάγωνο είχε προχωρήσει σε δύο δοκιμές αναχαίτισης βαλλιστικού πυραύλου με άλλον πύραυλο. Και οι δύο είχαν αποτύχει. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το Πεντάγωνο προχώρησε σε μια τρίτη δοκιμή λίγες μόνο μέρες πριν από τη σύνοδο των G8 στη Γένοβα. Και προς μεγάλη χαρά του Τζ. Μπους, η δοκιμή αυτή ήταν απολύτως επιτυχής.Τώρα ο αμερικανός πρόεδρος μπορεί να εξαναγκάσει τους συνομιλητές του να συζητήσουν επί της ουσίας, παρουσιάζοντας ως δεδομένη την τεχνική δυνατότητα ανάπτυξης του συστήματος. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο δρόμος είναι εύκολος. Σε ό,τι αφορά τους ευρωπαίους συμμάχους, ο Μπους πρέπει να τους πείσει ότι πράγματι υπάρχει απειλή προερχόμενη από ορισμένες «ανεξέλεγκτες χώρες» όπως το Ιράκ, το Ιράκ ή η Βόρεια Κορέα που αναπτύσσουν τεχνολογία βαλλιστικών πυραύλων.Προς το σκοπό αυτό είναι βέβαιο ότι θα χρησιμοποιήσει ως παράδειγμα τη δοκιμή ενός πυραύλου «Σκουντ» από τη Συρία, την περασμένη εβδομάδα, καθώς και την δοκιμή ενός αντιαεροπορικού πυραύλου από το Ιράκ.Κατά πάσα πιθανότητα, θα αποφύγει να αναφερθεί στη δοκιμαστική εκτόξευση ενός ρωσικού διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου από το Καζαχστάν ή στην εκτόξευση ενός «υπερηχητικού πυραύλου κρουζ» κοινής ρωσο-ινδικής παραγωγής.Ο χρόνος που επελέγη για τις δύο αυτές δοκιμές δεν είναι τυχαίος, όπως δεν είναι τυχαίος και ο χρόνος πραγματοποίησης της αμερικανικής δοκιμής: Πριν από την σύνοδο της Ομάδας των 8 και πριν από τη συνάντηση Μπους - Πούτιν, η Ρωσία θέλησε να υπενθυμίσει στις ΗΠΑ αλλά και στους υπολοίπους τις δικές της θέσεις για το ζήτημα.Δηλαδή, το ότι ενδεχόμενη ανάπτυξη του αμερικανικού αντιπυραυλικού συστήματος αποτελεί παραβίαση της συνθήκης κατά των αντιβαλλιστικών όπλων (ΑΒΜ) του 1982 και ότι κάτι τέτοιο θα απελευθερώσει τον ασκό του Αιώλου στον τομέα του πυραυλικού ανταγωνισμού.Μετά την προηγούμενη συνάντηση Μπους - Πούτιν επί ευρωπαϊκού εδάφους είχε διαφανεί πάντως ότι αν και η Μόσχα εμμένει στην απόρριψη των αμερικανικών σχεδίων, δεν είναι τόσο κατηγορηματικά αντίθετη στην ανάπτυξη μικρότερης έκτασης αντιπυραυλικού συστήματος θεάτρου. Αντιθέτως, κατηγορηματικά αντίθετη και στην περίπτωση αυτή είναι η Κίνα, έχοντας κυρίως στραμμένα τα μάτια της προς την Ταϊβάν.Η Ταϊπέι και οι ΗΠΑ φρόντισαν μάλιστα, πάλι την περασμένη εβδομάδα, να της το υπενθυμίσουν, πραγματοποιώντας δοκιμαστική εκτόξευση ενός πυραύλου «Πάτριοτ».Κίνα και ΡωσίαΚίνα και Ρωσία φρόντισαν την περασμένη Τρίτη να στείλουν το μήνυμά τους στις ΗΠΑ, με την υπογραφή του πρώτου μετά από 50 χρόνια συμφώνου σινο-ρωσικής φιλίας: Σε κοινό ανακοινωθέν οι πρόεδροι της Κίνας, Ζεμίν και της Ρωσίας, Πούτιν, μίλησαν για μια «δίκαιη και ορθολογική νέα διεθνή τάξη» που θα βασίζεται σε πολυπολικό σύστημα υπό τον ΟΗΕ και όχι σε μονοπολικό υπό τις ΗΠΑ και τόνισαν ότι η συνθήκη ΑΒΜ αποτελεί «τον ακρογωνιαίο λίθο της στρατηγικής σταθερότητας».Ο Πούτιν φρόντισε μάλιστα να υπενθυμίσει στον Μπους ότι «αν οι ΗΠΑ αποχωρήσουν μονομερώς (από την ΑΒΜ) η Ρωσία θα ήταν έτοιμη να επανεξοπλιστεί».Ανεξαρτήτως πάντως των διεθνών αντιδράσεων, ο Τζορτζ Μπους έφθασε σχετικά ενισχυμένος στη Γένοβα, έχοντας πετύχει υποχώρηση των αντιδράσεων στο έδαφός του, κυρίως εκ μέρους του αμερικανικού Κογκρέσου, στο θέμα της αντιπυραλικής ομπρέλας.

Σκληραίνει το παζάρι!

Η διεθνής κοινότητα παρέχει το καρότο. Για το μαστίγιο φροντίζει η ίδια η κατάσταση στην ΠΓΔΜ...Οι δύο πλευρές, που προσπαθούν υπό διεθνή πίεση να βρουν μια συνταγματική διατύπωση η οποία θα επιτρέψει την πορεία της κρίσης προς εκτόνωση, επηρρεάζονται σε διαφορετικό βαθμό τόσο από την υπόσχεση του καρότου όσο και από την απειλή του μαστιγίου. Οι υποσχέσεις για οικονομική βοήθεια, από την Ε.Ε. και από άλλους διεθνείς οργανισμούς, παίζουν σημαντικό ρόλο για τους σλαβομακεδόνες και για τους αλβανούς πολίτες της ΠΓΔΜ, όπως φροντίζει να υπενθυμίζει σε κάθε ευκαιρία η Ευρωπαϊκή Ενωση. Αντιθέτως, η διάσταση του μαστιγίου αφορά περισσότερο τους Σλαβομακεδόνες και λιγότερο τους Αλβανούς που θεωρούν ότι η διατήρηση της έντασης και των συγκρούσεων μπορεί να τους προσφέρει περεταίρω διαπραγματευτικά πλεονεκτήματα προς την επίτευξη μιας διευθέτησης που θα πλησιάζει περισσότερο στο στόχο της ομοσπονδίας.Στις συνεχιζόμενες συνομιλίες ανάμεσα στα δύο σλαβομακεδονικά και τα δύο αλβανικά κόμματα της ΠΓΔΜ για την τροποποίηση του συντάγματος, η πρόοδος φαίνεται να είναι δύσκολη, παρά τις προσπάθειες των απεσταλμένων της Ε.Ε. Φρανσουά Λεοτάρ και των ΗΠΑ, Τζέιμς Πάρντιου.1. Η αλβανική πλευρά αισθάνεται ότι ο συμβιβασμός που θα επιτευχθεί, όταν και όποτε επιτευχθεί, θα είναι ευνοϊκότερος γι' αυτή αν το θέμα διεθνοποιηθεί ακόμα περισσότερο. Στο πλαίσιο αυτό η θέση τους θα μπορούσε να ενισχυθεί με τη συμμετοχή στο διάλογο ακόμη και των εξτρεμιστών Αλβανών, με επικεφαλής τον ηγέτη του UCK, Αλί Αχμέτι.* Οπως έγραψε την Τετάρτη η αλβανόφωνη εφημερίδα «Φάκτι», αλβανική πλευρά «δεν πρόκειται να υποχωρήσει από τα αιτήματά της» και «καμία συμφωνία δεν θα είναι έγκυρη αν δεν υπάρχει σε αυτή και η υπογραφή του Αλί Αχμέτι».* Ο ίδιος ο Αλί Αχμέτι προσδιορίζει τον τελικό (τουλάχιστον στη φάση αυτή) στόχο της αλβανικής πλευράς, δηλώνοντας στη γαλλική εφημερίδα «Φιγκαρό» πως «η διάσπαση της ΠΓΔΜ ουδέποτε υπήρξε τμήμα η θέση του πολιτικού μας προγράμματος. »Απεναντίας επιμένουμε στο σεβασμό της ακεραιότητας της ΠΓΔΜ στα υπάρχοντα σύνορά της. Το ομοσπονδιακό πρότυπο που υποστηρίζουμε είναι πέρα για πέρα ευρωπαϊκό. Είναι αυτό της Ελβετίας ή του Βελγίου». Είπε ακόμα ο Αχμέτι ότι οι αλβανοί αντάρτες «επιζητούν από την αρχή να ξεκινήσει η διοργάνωση μιας διεθνούς διάσκεψης για την ΠΓΔΜ».2. Είναι προφανές ότι η σλαβομακεδονική πλευρά είναι αντίθετη στη διαξαγωγή διεθνούς διάσκεψης ακριβώς για τους λόγους για τους οποίους την επιθυμούν οι Αλβανοί.* Οσο για την προοπτική της ομοσπονδίας, πολλοί είναι εκείνοι που διακρίνουν μια σταδιακή δημιουργία των σχετικών προϋποθέσεων επί του εδάφους με την εδραίωση του ελέγχου των αλβανών εξτρεμιστών στις σημαντικότερες αλβανικές περιοχές του Τέτοβο.* Επικαλούμενη πληροφορίες από μυστικές υπηρεσίες και δυτικές διπλωματικές πηγές, η εφημερίδα «Ντνέβνικ» μιλά για τη σταδιακή δημιουργία μιας «ελεύθερης ζώνης» υπό αλβανικό έλεγχο στο Τέτοβο και το Γκόστιβαρ. Αφήνει μάλιστα να εννοηθεί ότι μπορεί να υπάρχει ήδη κάποια σχετική μυστική συμφωνία και επισημαίνει τη συστηματική απουσία δυνάμεων ασφαλείας από την περιοχή του Τέτοβο εδώ και λίγο καιρό.* Αλλες πληροφορίες, προερχόμενες κυρίως από το ΝΑΤΟ, μιλούσαν για ενίσχυση με υλικό των θέσεων των δύο πλευρών κατά τις τελευταίες μέρες. Αυτό όμως θα μπορούσε να σημαίνει τόσο την προετοιμασία για επιθέσεις - αντεπιθέσεις όταν λήξει ή καταρρεύσει η σημερινή εκεχειρία, όσο και την προετοιμασία για παγίωση των σημερινών θέσεων.