Κυριακή 21 Οκτωβρίου 2001

Μια παράπλευρη διένεξη

Από τη στιγμή που η προσοχή των ΗΠΑ επικεντρώθηκε στο Αφγανιστάν, προϋποθέτοντας τη μέγιστη συνεργασία εκ μέρους του Πακιστάν, οι πάντες προέβλεπαν ότι θα υπάρξει εκτόνωση της μόνιμης έντασης ανάμεσα στο Πακιστάν και την Ινδία για το θέμα του Κασμίρ, καθώς η Ουάσιγκτον θα πίεζε προκειμένου να μη διαταραχθούν τα δικά της πλέον συμφέροντα.Κάτω από αυτή την οπτική, ήταν περίεργο το γεγονός ότι τη στιγμή που ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Κόλιν Πάουελ, επισκεπτόταν το Πακιστάν και την Ινδία για να ζητήσει «να χαμηλώσουν οι τόνοι» , οι ινδικές δυνάμεις βομβάρδισαν με πυροβολικό μεθοριακά φυλάκια του Πακιστάν, κάτι που είχε να συμβεί πάνω από 10 μήνες.Τριπλό μήνυμαΕίναι προφανές ότι οι ινδικοί βομβαρδισμοί έστελναν μια προειδοποίηση. Με τον τρόπο αυτό, το Νέο Δελχί υπενθύμιζε αφενός στην Ουάσιγκτον τη δική του σημασία και αφετέρου ότι η Ινδία θα συνεχίσει το δικό της πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Κυρίως όμως ήθελε να τονίσει ότι δεν πρόκειται να αποδεχθεί τη μεσολάβηση των ΗΠΑ σε ένα θέμα που θεωρεί εσωτερικό της.«Θέλουν να δείξουν στις ΗΠΑ ότι δεν πρέπει να κάνουν παραλληλισμούς ανάμεσα στην Παλαιστίνη και το Κασμίρ και να πουν ότι μπορούν να λύσουν μόνοι τους τα προβλήματά τους», σχολιάζει ο ειδικός σε θέματα Αμύνης, Μασούντ Χουσαΐν.Σκοπός της επίσκεψης Πάουελ δεν ήταν μόνο η ρύθμιση των θεμάτων που αφορούν τις αμερικανικές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν. Ενας από τους βασικούς στόχους της ήταν να καθησυχάσει (ή να ανταμείψει) το Πακιστάν φροντίζοντας για την εκτόνωση της όποιας απειλής αισθάνεται εκ μέρους της Ινδίας και παράλληλά να πείσει την Ινδία ότι η σημασία που έχει αποκτήσει για τις ΗΠΑ η συνεργασία με το Πακιστάν δεν θα οδηγήσει σε παραγκωνισμό της.Ο ΠάουελΟι πρώτες ενδείξεις που πήρε το Νέο Δελχί κάθε άλλο παρά ικανοποιητικές ήταν. Ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών υιοθέτησε τη βασική θέση του Πακιστάν, σύμφωνα με την οποία το θέμα του Κασμίρ βρίσκεται στο επίκεντρο των σχέσεων ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν. Με τη θέση διαφωνεί η Ινδία.Παρ' όλ' αυτά, ο Κόλιν Πάουελ παρέμεινε στο ίδιο πνεύμα κατά την επίσκεψή του στο Νέο Δελχί, προσφέροντας τη «βοήθεια» των ΗΠΑ αν το επιθυμούν οι δύο.Την μεσολάβηση των ΗΠΑ ή του ΟΗΕ για το θέμα του Κασμίρ ζητεί το Ισλαμαμπάντ, ενώ η Ινδία επιμένει ότι δεν τίθεται θέμα συζήτησης για το Κασμίρ, καθώς αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της επικράτειάς της.Ακόμα χειρότερα για τις αμερικανικές προσπάθειες εξισορρόπησης, το Απελευθερωτικό Μέτωπο Τζαμού και Κασμίρ που ζητεί την αυτονομία του Κασμίρ, έστειλε συγχαρητήρια στον Πάουελ.Η Ινδία θεωρεί ότι στο Κασμίρ αντιμετωπίζει τρομοκρατία εισαγόμενη και υποστηριζόμενη από το Πακιστάν και θεωρεί ότι ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας που έχουν κηρύξει οι ΗΠΑ πρέπει να επεκταθεί και εκεί.Το αντίβαροΣτο σημείο αυτό βρίσκεται και το αντίβαρο που πρόσφερε ο Πάουελ στην Ινδία, εξισορροπώντας την υιοθέτηση των πακιστανικών θέσεων. Κατά την επίσκεψή του στο Νέο Δελχί υπέγραψε συμφωνία για τη συνεργασία ΗΠΑ - Ινδίας στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.Τα όποια θετικά αποτελέσματα της επίσκεψης Πάουελ σε ό,τι αφορά την ένταση ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν δεν ήταν άμεσα ορατά. Ενώ ακόμα βρισκόταν στο Νέο Δελχί, οι δύο χώρες συγκέντρωναν στρατιωτικές δυνάμεις στα σύνορά τους.

Τρίτη 16 Οκτωβρίου 2001

Αγώνας δρόμου για μια θέση στη νέα τάξη πραγμάτων

Αυτό δεν μπορούσε να το φανταστεί κανείς. Το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε για να προστατεύει την Ευρώπη με τη βοήθεια των ΗΠΑ, όχι για να προστατεύει τις ΗΠΑ με τη βοήθεια της Ευρώπης.
Αεροσκάφη AWACS του ΝΑΤΟ ήδη πέταξαν πάνω από το αμερικανικό έδαφος, προκειμένου να το προστατεύσουν από νέες επιθέσεις, αποδεσμεύοντας αντίστοιχα αμερικανικά που χρησιμοποιούνται στις επιχειρήσεις κατά του Μπιν Λάντεν και των Ταλιμπάν. Οι ευρωπαϊκές χώρες του ΝΑΤΟ ενεργοποιούν το άρθρο 5 λόγω επίθεσης που δέχθηκαν οι ΗΠΑ και όχι κάποια ευρωπαϊκή χώρα. Και η επίθεση αυτή δεν είναι ένα πυρηνικό πλήγμα από την ΕΣΣΔ, δηλαδή δεν είναι το μοναδικό άμεσο πλήγμα κατά των ΗΠΑ το οποίο μπορούσε να φανταστεί κανείς στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.Αυτή η πλήρης αλλαγή σκηνικού, σε συνδυασμό με την προσπάθεια συγκράτησης των αμερικανικών αντιδράσεων, εξηγεί τη σπουδή με την οποία οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι των ΗΠΑ έσπευσαν να συνταχθούν με τον υπερατλαντικό τους σύμμαχο, πλειοδοτώντας, πολλοί απ' αυτούς, σε προσφορά διευκολύνσεων αλλά και στρατιωτικών δυνάμεων. Οι πάντες γνωρίζουν ότι η προσφορά δυνάμεων στις ΗΠΑ έχει κυρίως συμβολική σημασία. Ακόμη και η ηχηρή βρετανική συμμετοχή στην πρώτη μέρα των αμερικανικών βομβαρδισμών στο Αφγανιστάν ήταν συμβολική. Οι ΗΠΑ δεν είχαν στην πραγματικότητα ανάγκη ακόμη ένα υποβρύχιο για να εκτοξεύσει έναν ή δύο πυραύλους. Για τις ΗΠΑ, αυτό που κυρίως έχει σημασία είναι η πολιτική υποστήριξη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρειάζονται κάποιες διευκολύνσεις διοικητικής μέριμνας ή τη συμβολή ορισμένων εξειδικευμένων μικρών μονάδων.Η συμμετοχή της ΕυρώπηςΟι χώρες της Ευρώπης χρειάζονται τη δική τους συμμετοχή στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», πολύ περισσότερο απ' ό,τι την χρειάζονται οι ΗΠΑ. Πρέπει να διαφυλάξουν τον όποιο ρόλο τους στη διεθνή σκηνή και, αν είναι δυνατόν, να τον ενισχύσουν. Οι εξελίξεις που άρχισαν στις 11 Σεπτεμβρίου με την επίθεση κατά των ΗΠΑ ενισχύουν και επιταχύνουν την ήδη διαγραφόμενη τάση μεταφοράς του γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος από την Ευρώπη -έστω και τη Μέση Ανατολή, που βρίσκεται στο κατώφλι της Ευρώπης- στην Ασία. Χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, η Ινδονησία, η Μαλαισία, κάποιες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες και, βεβαίως, η μεγαλύτερη ασιατική χώρα, η Ρωσία, αρχίζουν να αποκτούν σημαντικότερο ρόλο απ' ό,τι η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, ακόμη και η Βρετανία.Μέχρι τώρα, η διαφαινόμενη πρόθεση των ΗΠΑ να απεμπλακούν από περιοχές ήσσονος γι' αυτές σημασίας, όπως τα Βαλκάνια, προκειμένου να μεταφέρουν πόρους στις κρισιμότερες περιοχές της Ασίας, προκαλούσε την έντονη αγωνία των Ευρωπαίων. Οι αντιδράσεις τους ανάγκασαν τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ να προχωρήσει σε ολόκληρη εκστρατεία διαβεβαιώσεων ότι δεν πρόκειται κάτι τέτοιο να συμβεί αμέσως και, πάντως, όχι με μονομερείς αποφάσεις της Ουάσιγκτον.Το τοπίο άλλαξε άρδην μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Προσαρμόζοντας τη στάση της στη διαμορφούμενη πραγματικότητα, αντιλαμβανόμενη ότι δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά της δίνοντας μάχες εκεί όπου είναι βέβαιο ότι θα ηττηθεί, η Ευρώπη επιλέγει πλέον να προβάλει τη χρησιμότητά της, προσφέροντας δικές της δυνάμεις για να αντικαταστήσουν τις αμερικανικές, οι οποίες ενδεχομένως θα αποχωρήσουν από τα Βαλκάνια για να συμμετάσχουν στο «νέο πόλεμο της Αμερικής».Ρωσία, η κερδισμένηΗ πρώτη χώρα που αντελήφθη την ευκαιρία ανάκτησης σοβαρού ρόλου στις διεθνείς εξελίξεις είναι Ρωσία. Η πορεία απ' ευθείας συνεννόησης ανάμεσα στη Μόσχα και την Ουάσιγκτον που άρχισε την άνοιξη, λίγο πριν από τη σύνοδο κορυφής της Ομάδας των 8 στη Γένοβα, επιταχύνθηκε θεαματικά. Μια χώρα που δεν έχει ιδιαίτερους λόγους να χαίρεται με την εξέλιξη αυτή, η οποία της αφαιρεί το ρόλο της γέφυρας με τη Ρωσία, δηλαδή ένα σημαντικό στήριγμα στην προσπάθειά της να αποκτήσει ευρύτερη πολιτική υπόσταση στις διεθνείς εξελίξεις, αντίστοιχη με την οικονομική της, είναι η Γερμανία. Ο ενθουσιασμός με τον οποίο προσπαθεί σήμερα να στηρίξει τις αμερικανικές επιχειρήσεις, η προσφορά ακόμη και στρατιωτικών δυνάμεων, δεν είναι τίποτα περισσότερο από προσπάθεια περιορισμού της ζημιάς. Αβέβαιο για το κατά πόσον μπορεί να αυξήσει το διεθνή ρόλο του, το Βερολίνο προσπαθεί τουλάχιστον να περιορίσει κατά το δυνατόν τις απώλειες.Παρόμοιες είναι και οι προσπάθειες της Γαλλίας, η οποία βλέπει να μειώνεται ακόμη περισσότερο η σημασία της στους γεωστρατηγικούς σχεδιασμούς. Αυτή η αγωνία βρίσκεται πίσω από τις ενθουσιώδεις προσφορές του Ζακ Σιράκ για μελλοντική συμμετοχή δυνάμεων ή για το γεγονός ότι στο Αφγανιστάν βρίσκονται ήδη κάποιοι άνδρες των γαλλικών υπηρεσιών πληροφοριών (έστω και αν οι δηλώσεις αυτές αύξησαν τις πιθανότητες κακομεταχείρισης Γάλλων δημοσιογράφων, όπως αυτός που λιθοβολήθηκε στην Καμπούλ). Το Παρίσι έσπευσε μάλιστα να προχωρήσει ένα βήμα περισσότερο. Με βάση την αρχή «ουδέν κακόν αμιγές καλού», αποπειράται να εκμεταλλευθεί μια δύσκολη για το ίδιο κατάσταση, προκειμένου να πετύχει κάτι το θετικό, δηλαδή να προωθήσει και να επιταχύνει τη δημιουργία της ευρωπαϊκής αμυντικής οντότητας, με μεγαλύτερη ίσως ανεξαρτησία απ' ό,τι μέχρι τώρα γινόταν αποδεκτή, προβάλλοντας ως επιχείρημα το ώς τώρα απευκταίο, δηλαδή την ανάγκη αποδέσμευσης αμερικανικών δυνάμεων από την Ευρώπη.Βρετανικός ενθουσιασμόςΑκόμη και η Βρετανία, η οποία έχει τους λιγότερους λόγους να ανησυχεί λόγω των ειδικών σχέσεών της με τις ΗΠΑ, κινείται με υπέρμετρο ενθουσιασμό, ο οποίος κρύβει την αγωνία της ότι ο ρόλος του Ευρωπαίου αντιπροσώπου της Ουάσιγκτον θα είναι λιγότερο σημαντικός στο μέλλον.Στην ίδια λογική, η Τουρκία δεν αρκείται στο δεδομένο πλεονέκτημα που της εξασφαλίζει άλλη μια φορά η γεωγραφική θέση της και η πολιτισμική σχέση τόσο με το μουσουλμανικό κόσμο γενικά όσο και με τις τουρκογενείς χώρες της Κεντρικής Ασίας. Συνειδητοποιώντας ότι πρέπει να επιδείξει πρόσθετες ικανότητες, οι οποίες μπορούν να της εξασφαλίσουν σημαντικότερη θέση στο νέο αναδασμό ρόλων, προσφέρει ειδικές δυνάμεις και τεχνογνωσία αντιμετώπισης ανταρτοπολέμου.Η εικόνα θυμίζει το άνοιγμα της Οκλαχόμα στις ΗΠΑ, όταν οι «μπούμερς», τρέχοντας με άλογα, με κάρα ή και με τα πόδια, ξεκινούσαν με τον ήχο του κανονιού για να προλάβουν να κατοχυρώσουν για λογαριασμό τους τα καλύτερα κομμάτια από τις αχανείς εκτάσεις. Οπως και τότε, οι καθυστερημένοι και οι λιγότερο δραστήριοι παίρνουν τα αποφάγια.

Κυριακή 14 Οκτωβρίου 2001

Μισός αιώνας γεμάτος αίμα

Στα χρόνια μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διαφορές μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης κρίσεων και απειλών γίνονται όλο και περισσότερο εμφανείς:* Οι ΗΠΑ χαρακτηρίζονται από μια μανιχαϊστική διάθεση απόλυτης διάκρισης ανάμεσα στο καλό και το κακό, με τον εαυτό τους, βεβαίως, πάντα στη θέση του απόλυτου καλού. * Αντιθέτως, η Ευρώπη διακρίνει αποχρώσεις τις οποίες λαμβάνει υπόψη στις επιλογές της.Αυτή η βασική διαφορά επηρεάζει και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις κρίσεις. * Στις ΗΠΑ η χρήση -ή η απειλή για χρήση- βίας για την επιβολή του «σωστού» ή του «καλού» έρχεται πολύ γρήγορα. * Αντιθέτως, στην Ευρώπη γίνονται συνεχείς προσπάθειες διαπραγμάτευσης, εξισορρόπησης, οικονομικής και πολιτικής πίεσης.Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των δύο αυτών διαφορετικών προσεγγίσεων έχει παίξει η γεωγραφία και η ιστορία. Το γεγονός δηλαδή ότι, σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή, η αμερικανική κοινωνία δεν έχει γνωρίσει την καταστροφή του πολέμου στο έδαφός της και αισθάνεται άτρωτη της επιτρέπει την πολυτέλεια της πάνοπλης αλαζονείας.Χιλιάδες νεκροίΤο ιστορικό των στρατιωτικών επεμβάσεων των ΗΠΑ στα διάφορα σημεία του πλανήτη μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δείχνει τη συνεχή προσπάθειά τους να περιορίσουν στο ελάχιστο τις επιπτώσεις των συγκρούσεων για τους ίδιους τους Αμερικανούς, ακόμα και αυτούς που συμμετέχουν άμεσα στον πόλεμο.**Στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι ΗΠΑ είχαν 114.000 νεκρούς. Η χρήση της πυρηνικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, πέραν όλων των άλλων, ήταν μια προσπάθεια να σταματήσει η αιμορραγία των ΗΠΑ.**Στην Κορέα (1950-1953), με νωπή ακόμη την πολεμική ψυχολογία, οι Αμερικανοί μπορούσαν να ανεχθούν την ύπαρξη 33.000 «δικών τους» νεκρών στον πόλεμο.**Λίγο αργότερα, όμως, οι 55.000 νεκροί στον πόλεμο του Βιετνάμ (1961-1975) δεν μπορούσαν να γίνουν δεκτοί από την αμερικανική κοινωνία, που επαναστάτησε σε τέτοιο βαθμό, ώστε από εκεί και πέρα οι μοναδικές στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ ήταν σχετικά μικρής έκτασης και σε συνθήκες που ελαχιστοποιούνταν οι πιθανότητες σημαντικών απωλειών.**Επεμβάσεις όπως αυτή στη Δομινικανή Δημοκρατία (Απρίλιος-Σεπτέμβριος 1965), η αποτυχημένη προσπάθεια απελευθέρωσης των αμερικανών ομήρων στην Τεχεράνη τον Απρίλιο του 1980, ο βομβαρδισμός συριακών θέσεων στο Λίβανο το 1983, η επέμβαση στη Γρανάδα το 1983, ο βομβαρδισμός στη Λιβύη το 1986 και η επέμβαση στον Παναμά το 1989 παρουσίαζαν εκ φύσεως (ή λόγω σχεδιασμού) εξαιρετικά μικρές πιθανότητες σοβαρών αμερικανικών απωλειών.Νέα τεχνολογίαΣτο διάστημα αυτό, όμως, προχωρούσε η πλήρης αναμόρφωση του αμερικανικού πολεμικού μηχανισμού, με την πλήρη «επαγγελματικοποίηση» των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων και την ανάπτυξη τεχνολογίας και αμυντικών (ή επιθετικών) δογμάτων που επιτρέπουν την προβολή συντριπτικής ισχύος με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση των κινδύνων για το προσωπικό.**Η πρώτη δοκιμασία των νέων αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και μέσα στην αμερικανική κοινωνία, ήρθε το 1991 με τον Πόλεμο του Κόλπου. Η συντριπτική στρατιωτική επιτυχία (αν και πολιτική αποτυχία) είχε εντυπωσιακά ελάχιστο κόστος σε ανθρώπινες ζωές για την αμερικανική κοινωνία, που έβλεπε πλέον ότι οι ανθρώπινες απώλειες μπορούν να «εξαγορασθούν» με χρήματα που δαπανώνται στην ανάπτυξη στρατιωτικής τεχνολογίας.**Η εντύπωση αυτή ενισχύθηκε, έστω και με αρνητικό τρόπο, από την ταπεινωτική αποτυχία των ΗΠΑ σ' έναν πόλεμο χαμηλής έντασης, που δεν επέτρεπε πλήρη εκμετάλλευση του τεχνολογικού πλεονεκτήματος, στη Σομαλία, Οκτώβριο του 1993.* Εκτοτε όλες οι επεμβάσεις των ΗΠΑ ήταν αποκλειστικά «τεχνολογικές», με πρώτο τον βομβαρδισμό στο Σουδάν και το Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 1998 με στόχο την οργάνωση του Μπιν Λάντεν, μετά τις επιθέσεις στις αμερικανικές πρεσβείες στην Κένυα και την Τανζανία.Στη Γιουγκοσλαβία**Το 1999, στο Κοσσυφοπέδιο, η στάση αυτή των ΗΠΑ έδειξε να φθάνει στο απόγειό της, καθώς έγινε πλέον εμφανής η απόφασή τους όχι μόνο να βασίζονται αποκλειστικά στην τεχνολογική στρατιωτική υπεροχή τους αλλά και να «χρησιμοποιούν» στις επικίνδυνες επιχειρήσεις εδάφους έμψυχο υλικό «φίλων και συμμάχων» στο οποίο παρέχουν τεχνική υποστήριξη.**Η αλλαγή πορείας ήρθε βίαια, με την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου στο ίδιο το έδαφος των ΗΠΑ. Αυτή έφερε τη συνειδητοποίηση ότι μόνη η εξάρτηση από τη δαπανηρή υψηλή τεχνολογία δεν αρκεί για να προστατεύσει αμερικανικές ζωές.* Οι ορατές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν μπορεί επί του παρόντος να διεξάγονται από αέρος και με όπλα μακρού πλήγματος, όμως συνοδεύονται ήδη σε κάποιο βαθμό από ειδικές επιχειρήσεις στο έδαφος εν μέσω της συνειδητοποίησης ότι πόλεμος χωρίς απώλειες δεν γίνεται.Η διαδικασία προς την αλλαγή τρόπου σκέψης στις ΗΠΑ έχει ήδη ξεκινήσει. Οποιες και αν είναι οι βραχυπρόθεσμες εμμονές, μεσοπρόθεσμα θα εξελιχθεί σε αλλαγή της συνολικής στάσης της υπερδύναμης, που μάλλον θα προσεγγίσει κάπως την ευρωπαϊκή.

Τρίτη 2 Οκτωβρίου 2001

Κι όμως, οι ΗΠΑ σκέφτονται

Ο τίτλος του CNN «Πόλεμος κατά της Αμερικής» και αργότερα «Ο Νέος Πόλεμος της Αμερικής» προκάλεσε εντύπωση. Κάποιοι διέκριναν στην ταχύτητα με την οποία εμφανίστηκε ο τίτλος αυτός, λίγες μόνο ώρες μετά την επίθεση στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον, μια σπουδή που κινεί υποψίες για σκόπιμη εκμετάλλευση του φρικτού πλήγματος.
Οι υποψίες δεν είναι αβάσιμες, αν στηρίζονται αποκλειστικά στις εμπειρίες τού σχετικά πρόσφατου παρελθόντος. Αν όμως αναφέρονται στην ικανότητα της αμερικανικής ηγεσίας και κοινωνίας -και της ηγεσίας και κοινωνίας γενικότερα- να αλλάζει, να προσαρμόζεται στις εξελίξεις του περιβάλλοντος, αντιμετωπίζοντας τις ΗΠΑ σαν τους σκύλους του Παβλόφ, προϋποθέτουν μια ευθύγραμμη ως στατική εξέλιξη στην πέραν του Ατλαντικού συλλογική σκέψη, παρόμοια με τη στατική έξωθεν αντιμετώπισή της· στην καλύτερη περίπτωση με βάση τη λογική της γαλλικής ρήσης: «Plus que ca change, plus c'est la meme chose» (Οσο περισσότερο αλλάζει, τόσο παραμένει ίδιο).Αλλάζει η έννοια «πόλεμος»Είναι προφανές ότι τα πάντα γύρω μας αλλάζουν εξελισσόμενα, όπως αλλάζει και η έννοια «πόλεμος» που χρησιμοποιήθηκε στους τίτλους. Βασικό ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί είναι, τι ήταν η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου: τρομοκρατική ενέργεια, πόλεμος ή κάτι άλλο; Και αν είναι πόλεμος, είναι «νόμιμος» ή «παράνομος»; Τα κριτήρια είναι ποιοτικά, ποσοτικά, αλλά και κοινωνικά, πολιτισμικά και ιστορικά, δηλαδή στο σύνολό τους πολιτικά.Η ποσοτική διαφορά από τα ώς σήμερα γνωστά τρομοκρατικά πλήγματα είναι συντριπτική. Η ποιοτική διαφορά είναι επίσης εμφανής, στον τρόπο οργάνωσης της επιχείρησης όσο και στην ασυνήθιστη έλλειψη ανάληψης ευθύνης και διατύπωσης αιτημάτων-απαιτήσεων. (Κάτι που βέβαια θα μπορούσε να οφείλεται σε ανάγκη αυτοπροστασίας ή περαιτέρω σύγχυσης).Οπως επισημαίνει ο Νίκος Κοτζιάς, προλογίζοντας την ελληνική έκδοση του βιβλίου «Η Ιστορία του Πολέμου» του Τζον Κίγκαν, «είναι άλλο να υποστηρίζει κανείς, όπως ο Κίγκαν, ότι στους πολέμους και στον τρόπο διεξαγωγής τους εκφράζεται η διαφορετική πολιτισμική ταυτότητα των εμπολέμων, ότι υπάρχουν πολιτισμοί που αποφεύγουν συστηματικά τους πολέμους και άλλο να διατείνεται, όπως ο Σάμιουελ Χάντινγκτον, ότι αυτή καθ' εαυτή η παρουσία διαφορετικών πολιτισμών οδηγεί αναγκαστικά σε πολεμικές συγκρούσεις, οι οποίες καθορίζονται αποκλειστικά από τις πολιτισμικές διαφοροποιητικές - διαχωριστικές γραμμές».Μέσα στην ιστορική εξέλιξη του ίδιου πολιτισμού, η έννοια του πολέμου -και δη του «νόμιμου»- αλλάζει. Κανείς δεν θεωρεί πλέον ως μοναδικό «νόμιμο» ή «έντιμο» πόλεμο τον πόλεμο παρατάξεων, όπου πυκνά, συγκροτημένα και στατικά στρατιωτικά τμήματα περιμένουν ακάλυπτα να σφάξουν ή να σφαγούν. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821, π.χ. πολλοί ξένοι φιλέλληνες άλλαξαν στάση όταν είδαν τον τρόπο με τον οποίο οι Ελληνες πολεμούσαν τους Τούρκους και συνάντησαν την άρνησή τους να πολεμήσουν με «λογικό τρόπο», δηλαδή παρατεταγμένοι σε σταθερούς σχηματισμούς έναντι των αντιπάλων τους. Αδυνατώντας να ξεπεράσουν τις παγιωμένες απόψεις τους περί ηθικής (όχι του ίδιου του πολέμου-σφαγής, αλλά του τρόπου του αλληλοσφάζεσθαι) δεν μπορούσαν να αντιληφθούν όχι μόνο τις πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στην Ελλάδα και την Πρωσία του 18ου αιώνα, ούτε τις τεχνικές του ανταρτοπολέμου που επιβάλλει η ασυμμετρία ισχύος, ακόμα και το ανάγλυφο κάθε περιοχής.Με την ίδια λογική, ο σημερινός δυτικός πολιτισμός δυσκολεύεται να αντιληφθεί ως «πόλεμο» μια μαζική επίθεση αυτοκτονίας εναντίον αμάχων, έστω και αν ο ίδιος ο δυτικός πολιτισμός είναι αυτός που κατ' εξοχήν μετέτρεψε τους αμάχους σε πολεμικούς στόχους, κυρίως κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ολοκληρώνοντας (ή εκβιομηχανίζοντας) μια διαδικασία που είχε ξεκινήσει αιώνες νωρίτερα στην Ευρώπη, με τη μετατροπή των μισθοφορικών ή υποτελικών στρατών σε «λαϊκούς».Δυσκολεύεται ακόμη να διακρίνει την όποια συνάφεια ανάμεσα στη μετατροπή πολιτικών αεροσκαφών σε επανδρωμένα βλήματα «Κρουζ», που πλήττουν πολιτικούς στόχους, και τη χρήση κλασικών βλημάτων «Κρουζ» που επίσης πλήττουν και πολιτικούς στόχους.Η διάσταση, όμως, που απαιτεί ακόμη μεγαλύτερο διανοητικό άλμα από το δυτικό πολιτισμό, σχετίζεται με το ποιος διεξάγει τον πόλεμο. Διότι, σύμφωνα με το κυρίαρχο κατά τους τελευταίους αιώνες ευρωπαϊκό πολιτισμικό πρότυπο, ο πόλεμος διεξάγεται από κυρίαρχα κράτη εναντίον άλλων κυρίαρχων κρατών, ξεφεύγοντας από τον κανόνα αυτόν μόνο σε περιπτώσεις εμφύλιων ή εθνικιστικών συγκρούσεων που όμως περιορίζονται στο πλαίσιο κυρίαρχων κρατών. Για να διευκολυνθεί το άλμα αυτό πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το δυτικό αυτονόητο δεν είναι απαραιτήτως αυτονόητο για άλλους πολιτισμούς, όσο και αν αυτοί, κατά την αποικιακή και μεταποικιακή φάση, έχουν αναγκαστεί να υποταγούν επιφανειακά στο δυτικό πολιτισμικό ιμπεριαλισμό, υιοθετώντας ή ανεχόμενοι τη δημιουργία δυτικής εμπνεύσεως κρατών που έρχονται σε αντίθεση με τη δική τους αίσθηση περί εθνότητος.Ποιος διεξάγει τον πόλεμο;Αν λοιπόν ξεφύγει κανείς από τους ιστορικά ρευστούς αυτούς περιορισμούς, μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει στην επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου μια πολεμική πράξη, αν και όχι την κήρυξη ενός πολέμου. Διότι η κήρυξη είχε προηγηθεί κατά πολύ, έστω και αν οι πολιτισμικοί περιορισμοί δυσχέραιναν την αναγνώρισή της από την εθισμένη σε διαφορετικό τυπικό Δύση.Ετσι ο τίτλος «η Αμερική σε Πόλεμο» είναι απολύτως σωστός, άσχετα με το αν αυτό είναι αποτέλεσμα τύχης, οξυδέρκειας ή σκοπιμότητας. Αυτό που σίγουρα δεν είναι τυχαίο, είναι ο τρόπος με τον οποίο η Ουάσιγκτον αντιδρά στον πόλεμο που πλέον αναγνωρίζει. Είναι ήδη προφανές ότι η αντίδρασή της αυτή δεν αναλώνεται, όπως στο παρελθόν, σε πυροτεχνικές επιδείξεις για τις κάμερες της τηλεόρασης, ούτε στερείται πλήρως -όπως στο παρελθόν- ενδιαφέροντος, έστω και υποκριτικού, για τις αιτίες που οξύνουν τη γενική δυσφορία έναντι των ΗΠΑ. Το πλήγμα στην αίσθηση της ασυλίας που απολάμβαναν ως τώρα οι ΗΠΑ στο έδαφός τους έχει βέβαια παίξει το ρόλο του, όπως και η διελκυστίνδα ανάμεσα σε σκληροπυρηνικούς και ρεαλιστές στους κόλπους της αμερικανικής κυβέρνησης, ίσως και η αμηχανία που εκφράζει γλαφυρά το τηλεοπτικό πρόσωπο του προέδρου Μπους.Ωστόσο, το σημαντικότερο ρόλο παίζει η προβληματική που έχει προηγηθεί στα ανώτατα κλιμάκια των ΗΠΑ σχετικά με τις νέες μορφές απειλής για τις ΗΠΑ και την παγκόσμια επικυριαρχία τους. Βοηθούμενοι και από τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της ίδιας της αμερικανικής κοινωνίας -έστω και υπό την κυριαρχία του αγγλοσαξωνικού τμήματος του δυτικού πολιτισμού- πολλοί είχαν προβλέψει μια κατάσταση παρόμοια με τη σημερινή, φροντίζοντας να επεξεργαστούν, έστω και θεωρητικά, τρόπους υπεράσπισης των δικών τους συμφερόντων.Είναι μια διαδικασία που δεν είχε προχωρήσει στον ίδιο βαθμό στην εδώ πλευρά του Ατλαντικού, που για άλλη μια φορά σύρεται, παρά τις αμήχανες ενστάσεις, από τον υπερπόντιο «σύμμαχο» που δείχνει όχι μόνο πιο ισχυρός, αλλά και περισσότερο προετοιμασμένος.