Δευτέρα 30 Ιουνίου 2008

Ταξίδι στα γνώριμα μέρη της διαφθοράς

Είναι σαν τη γλυκειά αίσθηση του γνώριμου, του ήδη βιωμένου, που έχεις όταν επισκέπτεσαι για πρώτη φορά την Ιερουσαλήμ, την Κωνσταντινούπολη ή τη Νέα Υόρκη. Σε κάθε γωνιά, η εικόνα που συλλέγει το μάτι επενδύεται με ιστορίες, πρόσωπα και εικόνες από τα βιβλία της Ιστορίας, των Θρησκευτικών ή από τον αμερικανικό κινηματογράφο. Οσα βλέπεις για πρώτη φορά είναι παρηγορητικά οικεία, σαν το φαγητό της μαμάς, φορτισμένα από πριν με συναισθήματα των οποίων η πηγή έχει σχεδόν ξεχαστεί.

Αυτή η αίσθηση της νοσταλγικής θαλπωρής διευκολύνει ένα τολμηρό ταξίδι. Γιατί χρειάζεται αρκετή τόλμη, ευσυνειδησία, αγανάκτηση ή απλή ξεροκεφαλιά έστω και για να ξεφυλλίσεις τις 592 σελίδες του εγχειριδίου του ΟΗΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς, για να ρίξεις μια ματιά στη «Σύμβαση του ΟΗΕ κατά της Διαφθοράς», να δεις τις εκθέσεις της «Διεθνούς Διαφάνειας» και να ενημερωθείς από τις εργασίες της «Διεθνούς Ομάδας Συντονισμού κατά της Διαφθοράς» ή της «Ομάδας Δικαστικής Ακεραιότητας» που διατύπωσε τις «Αρχές της Μπανγκαλόρ» για τη δικαστική πρακτική.

Το όλο εγχείρημα θα πυροδοτούσε απλώς μια ανάμνηση της θλιβερής στειρότητας των μαθητικών χρόνων αν κάθε λέξη δεν ήταν γνώριμη, αν κάθε παράγραφος δεν ξυπνούσε την αίσθηση του deja vu, αν σε κάθε σελίδα δεν αναφωνούσες αρκετές φορές: «Αυτό το ξέρω, αυτό το έχω δει». Αν δεν συνέβαιναν όλα αυτά, η βαρεμάρα δεν θα σου επέτρεπε να θαυμάσεις τον ολοκληρωμένο και πολιτικώς ορθό τρόπο με τον οποίο κάποιοι περιγράφουν αποτελεσματικά αυτό που εσύ θα διατύπωνες πιο χυδαία και συναισθηματικά, με κάποια από τις χορταστικές, απείρως περιεκτικές, εκτονωτικές λέξεις του ελληνικού λεξιλογίου.

Από τις γνώριμες λέξεις (διαπλοκή, πελατειακές σχέσεις, έλλειψη διαφάνειας), η αναγνωριστική «βόλτα» στην «εργαλειοθήκη» του ΟΗΕ για την αντιμετώπιση της διαφθοράς που, σημαδιακό αυτό, εκδίδει το «Γραφείο του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Εγκλημα», προτιμά να εστιάσει για μια μελλοντική νέα επίσκεψη στο 5ο κεφάλαιο, αυτό περί «Κοινωνικής Πρόληψης» λόγω της αίσθησης ότι, όπως και πολλά άλλα πράγματα, η διαφθορά δεν επιβάλλεται άνωθεν αλλά προκύπτει από τις συστημικές στρεβλώσεις και τις δομικές ατέλειες στην εξελικτική πορεία μιας κοινωνίας. Μια κατάσταση που φέρνει κάθε μέλος της κοινωνίας απέναντι στο «δίλημμα του φυλακισμένου» της Θεωρίας των Παιγνίων και όχι μόνο τους πολιτικούς στους οποίους αναφέρεται εύστοχα στο σχετικό άρθρο του στην «Οικονομία» της χθεσινής «Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας» ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Θοδωρής Πελαγίδης.

Σε μια κοινωνία κατεστημένης διαφθοράς τα άνωθεν χρησιμοποιούμενα «εργαλεία» καταπολέμησης (νομικά, κατασταλτικά, προληπτικά, παιδαγωγικά, προαγωγής της διαφάνειας) δεν αρκούν να σπάσουν τον φαύλο κύκλο που δημιουργεί «φυλακισμένους» και καθιστά αυτονόητα τα «διλήμματα». Το αποτέλεσμά τους κινδυνεύει να μην ξεπερνά το ανασήκωμα των ώμων και ένα ειρωνικό πικρό χαμόγελο. Ακόμα και το «εργαλείο» κινητοποίησης της «Κοινωνίας των Πολιτών» αποσαθρώνεται στον βαθμό που «καπελώνεται» -ή υπάρχει η αίσθηση ότι «καπελώνεται»- από τους ίδιους πολιτικούς ή άλλους μηχανισμούς, που θεωρούνται υπεύθυνοι για τον «εγκλωβισμό» ή εκείνους που συνοδεύονται από την υποψία ότι η όποια διαφοροποίησή τους, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο, οφείλεται απλώς σε έλλειψη ευκαιριών.

Σ' ένα τέτοιο περιβάλλον, η επισήμανση του ΟΗΕ ότι «η εγκατάσταση λαϊκών προσμονών υπέρ της ακεραιότητας και κατά της διαφθοράς, που ενισχύει την αξιοπιστία των μεταρρυθμίσεων και εμπνέει δημόσια εμπιστοσύνη στην ακεραιότητα των μεταρρυθμισμένων θεσμών πάντα θα έρχεται με καθυστέρηση έναντι της πραγματικής προόδου», μοιάζει σαν να βάζει το κάρο μπροστά από το άλογο, καθώς προϋποθέτει την έστω και ελάχιστη αξιοπιστία προκειμένου να υπάρξει «πραγματική πρόοδος».

Οταν η έλλειψη αυτής της αξιοπιστίας είναι ή θεωρείται ότι είναι, δεδομένη, ακόμα και συγκροτημένες εκστρατείες κατά της διαφθοράς, πόσο μάλιστα αποσπασματικές ή προκύπτουσες από τυχαία περιστατικά, οδηγούν σε έναν περαιτέρω κοινωνικό εγκλωβισμό, λειτουργώντας ως επιβεβαίωση μιας πραγματικότητας και όχι ως προσπάθειες αλλαγής της.

Η εξέλιξη αυτή δεν είναι απαραίτητα αρνητική, καθώς μπορεί να οδηγήσει στη συγκέντρωση μιας «κρίσιμης μάζας» δυσφορίας, που θα εκφραστεί με την εκρηκτική απαίτηση συνολικής αλλαγής σκηνικού. Μιας αλλαγής-ρήξης που, κατά πάσαν πιθανότητα, θα αποκλείσει τις «φυλακισμένες» στα διλήμματά τους δυνάμεις, ακόμα και εκείνες που δεν φέρουν ακέραιη την ευθύνη του εγκλωβισμού τους.

Δεν είναι όμως απαραίτητα ούτε θετική, καθώς μια τέτοια, σχεδόν επαναστατική κοινωνική αλλαγή, μπορεί να ανοίξει τον δρόμο σε ακραίο λαϊκισμό στις πιο αποκρουστικές φασίζουσες μορφές του, όπως προειδοποιεί η παγκόσμια Ιστορία ή, έστω, να προσφέρει έδαφος για τη ραγδαία περιστολή ελευθεριών στο πρότυπο του «αγώνα κατά της τρομοκρατίας» με τον οποίο εγκαινιάστηκε ο 21ος αιώνας. Ο συνδυασμός με μια παγκόσμια αλλά και τοπική οικονομική κρίση, σε μεγάλο βαθμό απότοκο της διαφθοράς με την ευρύτερη ώς την πλέον στενή έννοια, δυσκολεύει τους λιγότερο παρορμητικούς, αυτούς που πριν επιχειρήσουν κάποιο άλμα θέλουν να έχουν κάποια εικόνα, έστω και στο περίπου, του πού θα προσγειωθούν.

Γι' αυτούς, ένα ταξίδι στη μελέτη της διαφθοράς, όπως και κάθε γρήγορο διερευνητικό ταξίδι ακόμα και σε γνώριμους εκ των προτέρων τόπους, δεν προσφέρει έτοιμες απαντήσεις και λύσεις. Απλώς προσθέτει ερωτήματα, απορίες, ανησυχίες και φόβους. Και την ελπίδα ότι κάποια μελλοντική περιήγηση ή κάποιος άλλος πιο θαρραλέος περιηγητής θα τους διοχετεύσει λυτρωτικά.

Σάββατο 28 Ιουνίου 2008

Δίπολο ΗΠΑ - Κίνας

Είναι και αυτός ένας τρόπος να επιδείξεις επιτυχίες. Αρχικά κάνεις ό,τι μπορείς για να δημιουργήσεις ένα πρόβλημα, το χειρίζεσαι έτσι ώστε να γιγαντωθεί. Στη συνέχεια, και αφού έχει μισοξεχαστεί το σημείο εκκίνησης, αλλάζεις πολιτική και κάποια στιγμή η κατάσταση βελτιώνεται. Αν και τα πράγματα παραμένουν χειρότερα απ' ό,τι τα παρέλαβες, η σχετική βελτίωση ίσως σου επιτρέψει ακόμh και να θριαμβολογήσεις.

Η σημαντική αποκλιμάκωση της έντασης σχετικά με τα πυρηνικά της Βόρειας Κορέας είναι μια εντυπωσιακή εξέλιξη, κυρίως επειδή h ίδια η ένταση δημιουργήθηκε από τον Τζορτζ Μπους όταν, λίγο μετά την έναρξη της πρώτης προεδρικής του θητείας, αναίρεσε και διέλυσε σαν ταύρος σε υαλοπωλείο τη σχετικά ομαλή διαδικασία που του είχε κληροδοτήσει ο προκάτοχός του, Μπιλ Κλίντον. Με αυτή την έννοια, η υπόθεση της Βόρειας Κορέας είναι ένα «γκρίζο» κομμάτι στον απολογισμό του Μπους.

Ομως η διαδικασία που οδήγησε τα πράγματα ώς εδώ και, ελπίζεται, θα συμβάλλει στην περαιτέρω βελτίωση, έχει πολύ ευρύτερες επιπτώσεις. Στηρίζοντας την αναζήτηση λύσης σε εξαμερείς συνομιλίες, με τη συμμετοχή Βόρειας και Νότιας Κορέας, Κίνας, Ιαπωνίας, Ρωσίας και ΗΠΑ, δημιουργείται ένα φόρουμ περιφερειακής ασφαλείας, στο οποίο συνυπάρχουν επισήμως οι δύο βασικότεροι παίκτες, οι ΗΠΑ και η Κίνα, ο υπάρχων και ο αναδυόμενος. Μια επιτυχής έκβαση του θέματος της Βόρειας Κορέας είναι μοιραίο να ενισχύσει τον ρόλο αυτής της ομάδας στην περιοχή.

Αυτό που μπορεί να τον αποδυναμώσει είναι η απουσία δύο άλλων περιφερειακών παικτών, της Ινδίας και της Αυστραλίας. Προσθέτοντας άλλο ένα επίπεδο περιπλοκής, η θεσμοθετημένη επικοινωνία ΗΠΑ και Κίνας στο πλαίσιο των εξαμερών συνομιλιών λειτουργεί εν μέρει ως αντίβαρο στη θεαματική, αν και λιγότερο προβεβλημένη απ' όσο της αξίζει προσέγγιση των ΗΠΑ με την Ινδία, τη χώρα που ανταγωνίζεται την Κίνα στον περιφερειακό της ρόλο.

Σάββατο 21 Ιουνίου 2008

«Οχι» για όλα...

Η ειλικρίνεια του ενός είναι φυσιολογική, του δεύτερου αποτελεί ευχάριστη έκπληξη. Το παράδειγμα του πρώτου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει τα επιχειρήματα όσων θεωρούν ότι οι πολίτες είναι αδαείς, ανενημέρωτοι και ανίκανοι να αποφανθούν για το συμφέρον τους μέσω δημοψηφισμάτων, όπως αυτό στην Ιρλανδία, και ότι τέτοιες αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από την ελίτ που τους εκπροσωπεί. Το παράδειγμα του δεύτερου μπορεί να χρησιμεύσει ως όπλο για όσους θεωρούν ότι οι ελίτ είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, τυφλές.

Ο πρώτος των ειλικρινών, ένας ανώνυμος Ιρλανδός ψηφοφόρος, δήλωσε ότι δεν γνωρίζει τίποτα περί της συνθήκης αλλά ψήφισε «όχι» επειδή «όλο το κατεστημένο» ζητά το «ναι», κάτι που σημαίνει ότι «κάποιο λάκκο έχει η φάβα». Ο δεύτερος, ο Ιρλανδός είτροπος Εσωτερικής Αγοράς, Τσάρλι Μακ Γκρίβι, ομολόγησε ότι και ο ίδιος δεν έχει διαβάσει τη συνθήκη γιατί «είναι πολύ περίπλοκη». Αλλοι επίτροποι, στελέχη κυβερνήσεων, μέλη εθνικών κοινοβουλίων που ψήφισαν υπέρ ή κατά της επικύρωσης της συνθήκης πειθαρχώντας στη γραμμή των κομμάτων τους, δεν είχαν το θάρρος να εκφραστούν με παρόμοια ειλικρίνεια.

Θα ήταν ίσως λάθος αν οι ψηφοφόροι, ίσως και ο επίτροπος, καλούνταν να ψηφίσουν για τις τεχνικές λεπτομέρειες ενός περίπλοκου νομικού κειμένου του οποίου τις λεπτομέρειες δεν γνωρίζουν ούτε είναι αντικειμενικά σε θέση να αναλύσουν. Αυτό που γνωρίζουν είναι αν είναι ικανοποιημένοι από την πορεία των πραγμάτων, αν αισθάνονται πως κάτι κινείται προς τη σωστή ή προς τη λάθος κατεύθυνση. Αυτή η αίσθηση αποτελεί «χωνεμένη» έκφραση της συνισταμένης πολιτικών πράξεων, τεχνικών λεπτομερειών, συστημικών χαρακτηριστικών και πρακτικών αποτελεσμάτων. Και όχι μόνο δικαιούται, αλλά επιβάλλεται να εκφράζεται, διότι αυτή και όχι κάποια λέξη μιας πρότασης σε κάποια υποπαράγραφο αποτελεί αντικείμενο της πολιτικής.

Σάββατο 14 Ιουνίου 2008

Η κληρονομιά...

Δεδομένης της προέλευσης, ακούστηκε σαν απειλή. Κάνοντας την τελευταία, αποχαιρετιστήρια ουσιαστικά, περιοδεία του στην Ευρώπη, ο Τζορτζ Μπους διαβεβαίωσε ότι θα κάνει ό,τι μπορεί για να κληροδοτήσει στον διάδοχό του δρομολογημένες διεργασίες ώστε να μπορέσει να συνεχίσει υπό τις καλύτερες προϋποθέσεις την προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων της Μέσης Ανατολής. Και υπάρχει κίνδυνος να το εννοεί, με τον ίδιο τρόπο που ενδέχεται πράγματι να πιστεύει ότι θα μείνει στην Ιστορία ως «σκληρός αλλά ελεήμων», όπως είπε.

Η εμπλεκόμενη με τον Ντικ Τσένι ομάδα που σφράγισε την πολιτική Μπους μπορεί να επιδεικνύει ασυνήθιστη γι' αυτήν επαφή με την πραγματικότητα «λουφάζοντας» τον τελευταίο καιρό προκειμένου να μην εξατμίσει τις πιθανότητες εκλογής ενός Ρεπουμπλικανού προέδρου τον Νοέμβριο. Ομως το τρικυμιώδες μίγμα ιδεοληψίας και συμφερόντων σιγοβράζει και δεν αποκλείεται να διαμορφώσει ένα κληροδότημα για τον επόμενο πρόεδρο που θα μοιάζει περισσότερο με πολιτικό νάρθηκα ή ζουρλομανδύα που θα περιορίζει τις επιλογές του στη δική τους λογική.

Καθώς δεν μπορούν να βασιστούν με βεβαιότητα σε εξωτερική βοήθεια, όπως εκείνη του Οσάμα Μπιν Λάντεν που με την απειλητική τηλεοπτική του εμφάνιση λίγο πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2004 συσπείρωσε αρκετούς τρομαγμένους Αμερικανούς ψηφοφόρους, ώστε να εξασφαλίσει την επανεκλογή του Μπους, ενδέχεται να συνδυάσουν το τερπνόν μετά του εκλογικά ωφελίμου, αναζητώντας πόλο συσπείρωσης σε μια νέα πολεμική κρίση. Ετσι, η διαβεβαίωση του Μπους ότι θα εξαντλήσει τα διπλωματικά μέσα σε ό,τι αφορά το Ιράν, χωρίς να αποκλείει οτιδήποτε, κάθε άλλο παρά καθησυχαστική ακούγεται, δεδομένης και της νομοτέλειας που διαμορφώνουν παρόμοιες δηλώσεις του στο παρελθόν. Και το σνομπάρισμα των Γερμανών που αρνήθηκαν να διαδηλώσουν κατά του Αμερικανού προέδρου κατά την επίσκεψή του στη Γερμανία επειδή τον θεωρούν «ξοφλημένο» μπορεί να αποδειχθεί υπεραισιόδοξο.

Δευτέρα 9 Ιουνίου 2008

Γλωσσικά σούπερ μάρκετ, μπακάλικα και ντελικατέσεν

Ηταν παρεξήγηση αλλά για λίγο αισθάνθηκα κήρυκας επανάστασης. Πολλά χρόνια πριν, σε διεθνές συνέδριο για το -νεογνό τότε- Ιντερνετ, στο Μαρόκο, μίλησα, μεταξύ άλλων, για τον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό που συνεπάγεται η κυριαρχία μίας μόνο γλώσσας στον παγκόσμιο ιστό και σε όλες τις εφαρμογές της πληροφορικής. Αισθανόμουν, χωρίς να καταλαβαίνω το γιατί, ένα εχθρικό σνομπάρισμα από το υπόλοιπο, αποκλειστικά γαλλικό, πάνελ σε αντίθεση με τον ξαφνικό ενθουσιασμό του μαροκινού τμήματος του ακροατηρίου, που επέμενε να μου κάνει ερωτήσεις στα αγγλικά, αν και η γλώσσα του συνεδρίου ήταν η γαλλική.

Η επαναστατική ματαιοδοξία μαζί με τον παρασαχάριο ήλιο με χτύπησαν στο κεφάλι όταν βρέθηκα έξω από τον χώρο του συνεδρίου περικυκλωμένος από μια ομάδα Μαροκινών, ενθουσιασμένων για την εκ μέρους μου καταγγελία του νέου γαλλικού ιμπεριαλισμού. Ασυναίσθητα, αναχρονιστικά, αναζητούσα πίσω από τα ερείπια του γειτονικού «κσουρ» την επέλαση των λευκών «κεπί» της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων που θα έσπευδε να καταπνίξει εν τη γενέσει της τη στάση, ενώ προσπαθούσα να καταλάβω από τα συμφραζόμενα πώς προέκυψαν τα περί «γαλλικού ιμπεριαλισμού».

Θεωρούσα αυτονόητη την αναφορά μου στην αγγλική γλώσσα και, κατ' επέκταση, στον αγγλοσαξωνικό πολιτισμικό ιμπεριαλισμό, κάνοντας το λάθος να μη λάβω υπόψη μου την τοπική ιδιαιτερότητα ενός πρώην γαλλικού προτεκτοράτου, όπου για κάποιους η διατήρηση και προώθηση της «francophonie» και των συμπαρομαρτούντων δεν αποτελούσε ανάχωμα στην αγγλοσαξωνική πλημμυρίδα αλλά, αντιθέτως, το όχημα της αγγλικής γλώσσας και όσα αυτό μετέφερε συμμετείχε στην ανάσχεση αυτού που γινόταν αντιληπτό ως γαλλικό νεο-ιμπεριαλιστικό «νταβατζιλίκι».

Από τότε κύλησαν πολλά ηλεκτρόνια στα ψηφιακά αυλάκια. Η τεχνολογία δεν αποκλείει πλέον μη λατινικά αλφάβητα (αραβικό, ελληνικό, κυριλλικό, ινδικό) ή μη αλφαβητικές γραφές (κινέζικα, ιαπωνικά κ.λπ.) από λειτουργικά συστήματα, εφαρμογές και εργαλεία, έστω και αν στη βάση οι γλώσσες προγραμματισμού όλων των επιπέδων συνεχίζουν να προτιμούν τους λατινικούς χαρακτήρες και την αγγλική γλώσσα ή κάποιες εφαρμογές εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν γλωσσικά προβλήματα. Οι παλιοί Μαροκινοί συνομιλητές μου μπορούν πλέον να αντιστέκονται στη γαλλική γλώσσα αλληλογραφώντας μεταξύ τους στα αραβικά, να φτιάχνουν και να επισκέπτονται ιστοσελίδες στη γλώσσα τους. Οι Ελληνες μπορούν να μιλούν στα «τσατ» ελληνικά και να γράφουν στη γλώσσα τους με ελληνικό αλφάβητο, σχόλια στους χώρους κοινωνικής δικτύωσης τύπου My Space, Facebook ή Hi5. Και όμως, συνήθως, δεν το κάνουν.

Οταν ένας Ελληνας ενημερώνει τους φίλους του στο Facebook ότι «is going home after a difficult day», υπάρχει κάποια λογική, καθώς ανάμεσά τους ενδέχεται να υπάρχουν κάποιοι ξένοι. Ομως, Ek prwtis opsews fainetai periergo na syzhtoun δύο Ελληνίδες για τις μεσημεριανές τηλεοπτικές εκπομπές γράφοντας ελληνικά με λατινικούς χαρακτήρες. Το ίδιο περίεργο, όπως όταν δύο Αραβες μιλούν μεταξύ τους στα αραβικά χρησιμοποιώντας, πάλι, λατινικούς χαρακτήρες. Θα μπορούσε να εξηγηθεί αυτομάτως αν ο ένας συνομιλητής βρίσκεται, για παράδειγμα, στο Κάιρο ή στην Αθήνα και ο άλλος στο Αμστερνταμ, όπου δεν διαθέτει απαραίτητα αραβική ή ελληνική γραμματοσειρά στον υπολογιστή του. Η εξήγηση γίνεται πιο περίπλοκη και περιλαμβάνει τουλάχιστον τρεις παραμέτρους όταν η συνομιλία διεξάγεται ανάμεσα στη Λυκόβρυση και το Παγκράτι. Κατ' αρχήν δεν εκτίθεσαι σε κριτική για την ορθογραφία σου.

Οι περισσότεροι που έχουν συμπληρώσει φόρμα σε ελληνικό ιστότοπο, όπου απαιτείται να δώσεις τα στοιχεία σου στα ελληνικά και, μοιραία, την ηλεκτρονική σου διεύθυνση με λατινικό αλφάβητο, έχουν βλαστημήσει τουλάχιστον μία φορά με τη διαδικασία αλλαγής γλώσσας στο πληκτρολόγιο. Είναι πολύ πιο απλό να χρησιμοποιείς ένα αλφάβητο για όλες τις δουλειές και, μια και αναγκαστικά θα χρησιμοποιήσεις λατινικό για να μπεις στο δίκτυο, είναι βολικό να παραμείνεις σε αυτό. Σαν να πηγαίνεις στο σούπερ μάρκετ μιας μεγάλης αλυσίδας, με εύκολο πάρκινγκ και σχετικά προσιτές τιμές, όπου μπορείς με τη μία να βρεις όλα ή τα περισσότερα απ' όσα χρειάζεσαι.

Πέραν αυτού, όμως, η χρήση των αγγλικών και του λατινικού αλφαβήτου είναι δηλωτικό ταυτότητας, ίσως και ταξικής. Διαχωρίζει αυτόν που το χρησιμοποιεί, ως μέλος μιας ελίτ, από εκείνον που δεν έχει την ευχέρεια χρήσης μιας ξένης γλώσσας ή ενός ξένου αλφαβήτου.

Η προσέγγιση αυτή οδηγεί σε ένα ήδη ορατό φαινόμενο. Οι επιμένοντες στη χρήση της μητρικής γλώσσας αντιμετωπίζονται ως ανώτερου επιπέδου ελιτιστές, ως σνομπ, που αφ' ενός θεωρούν δεδομένο σε πρώτο βαθμό τον διαχωρισμό τους από τη μάζα και αφ' ετέρου διαχωρίζονται από το υποσύνολο της «μεσαίας» ελίτ. Με τον ίδιο τρόπο που η πελατεία ενός από τα ντελικατέσεν νεο-μπακάλικα διαχωρίζεται από τη μάζα των χαμηλόμισθων και χαμηλοσυνταξιούχων, διαθέτοντας την οικονομική δυνατότητα, την ενέργεια και τον ελεύθερο χρόνο να αναζητήσει πιο ακριβά, καλύτερης ποιότητας προϊόντα, μικρής τοπικής παραγωγής.

Οπως η έλευση των σούπερ μάρκετ οδήγησε σε κλείσιμο τα περισσότερα παραδοσιακά μπακάλικα, η διεθνής επικράτηση ενός ολιγοπωλίου γλωσσών μαζικής χρήσης έχει ήδη οδηγήσει σε εξαφάνιση τοπικά ιδιώματα και γλώσσες, ενώ απειλεί πολύ περισσότερες. Η επιβίωση κάποιων απ' αυτές ίσως πάρει τη μορφή της αναβίωσης των εξειδικευμένων μπακάλικων-ντελικατέσεν.

Γλωσσικά σούπερ μάρκετ, μπακάλικα και ντελικατέσεν

Ηταν παρεξήγηση αλλά για λίγο αισθάνθηκα κήρυκας επανάστασης. Πολλά χρόνια πριν, σε διεθνές συνέδριο για το -νεογνό τότε- Ιντερνετ, στο Μαρόκο, μίλησα, μεταξύ άλλων, για τον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό που συνεπάγεται η κυριαρχία μίας μόνο γλώσσας στον παγκόσμιο ιστό και σε όλες τις εφαρμογές της πληροφορικής. Αισθανόμουν, χωρίς να καταλαβαίνω το γιατί, ένα εχθρικό σνομπάρισμα από το υπόλοιπο, αποκλειστικά γαλλικό, πάνελ σε αντίθεση με τον ξαφνικό ενθουσιασμό του μαροκινού τμήματος του ακροατηρίου, που επέμενε να μου κάνει ερωτήσεις στα αγγλικά, αν και η γλώσσα του συνεδρίου ήταν η γαλλική.

Η επαναστατική ματαιοδοξία μαζί με τον παρασαχάριο ήλιο με χτύπησαν στο κεφάλι όταν βρέθηκα έξω από τον χώρο του συνεδρίου περικυκλωμένος από μια ομάδα Μαροκινών, ενθουσιασμένων για την εκ μέρους μου καταγγελία του νέου γαλλικού ιμπεριαλισμού. Ασυναίσθητα, αναχρονιστικά, αναζητούσα πίσω από τα ερείπια του γειτονικού «κσουρ» την επέλαση των λευκών «κεπί» της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων που θα έσπευδε να καταπνίξει εν τη γενέσει της τη στάση, ενώ προσπαθούσα να καταλάβω από τα συμφραζόμενα πώς προέκυψαν τα περί «γαλλικού ιμπεριαλισμού».

Θεωρούσα αυτονόητη την αναφορά μου στην αγγλική γλώσσα και, κατ' επέκταση, στον αγγλοσαξωνικό πολιτισμικό ιμπεριαλισμό, κάνοντας το λάθος να μη λάβω υπόψη μου την τοπική ιδιαιτερότητα ενός πρώην γαλλικού προτεκτοράτου, όπου για κάποιους η διατήρηση και προώθηση της «francophonie» και των συμπαρομαρτούντων δεν αποτελούσε ανάχωμα στην αγγλοσαξωνική πλημμυρίδα αλλά, αντιθέτως, το όχημα της αγγλικής γλώσσας και όσα αυτό μετέφερε συμμετείχε στην ανάσχεση αυτού που γινόταν αντιληπτό ως γαλλικό νεο-ιμπεριαλιστικό «νταβατζιλίκι».

Από τότε κύλησαν πολλά ηλεκτρόνια στα ψηφιακά αυλάκια. Η τεχνολογία δεν αποκλείει πλέον μη λατινικά αλφάβητα (αραβικό, ελληνικό, κυριλλικό, ινδικό) ή μη αλφαβητικές γραφές (κινέζικα, ιαπωνικά κ.λπ.) από λειτουργικά συστήματα, εφαρμογές και εργαλεία, έστω και αν στη βάση οι γλώσσες προγραμματισμού όλων των επιπέδων συνεχίζουν να προτιμούν τους λατινικούς χαρακτήρες και την αγγλική γλώσσα ή κάποιες εφαρμογές εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν γλωσσικά προβλήματα. Οι παλιοί Μαροκινοί συνομιλητές μου μπορούν πλέον να αντιστέκονται στη γαλλική γλώσσα αλληλογραφώντας μεταξύ τους στα αραβικά, να φτιάχνουν και να επισκέπτονται ιστοσελίδες στη γλώσσα τους. Οι Ελληνες μπορούν να μιλούν στα «τσατ» ελληνικά και να γράφουν στη γλώσσα τους με ελληνικό αλφάβητο, σχόλια στους χώρους κοινωνικής δικτύωσης τύπου My Space, Facebook ή Hi5. Και όμως, συνήθως, δεν το κάνουν.

Οταν ένας Ελληνας ενημερώνει τους φίλους του στο Facebook ότι «is going home after a difficult day», υπάρχει κάποια λογική, καθώς ανάμεσά τους ενδέχεται να υπάρχουν κάποιοι ξένοι. Ομως, Ek prwtis opsews fainetai periergo na syzhtoun δύο Ελληνίδες για τις μεσημεριανές τηλεοπτικές εκπομπές γράφοντας ελληνικά με λατινικούς χαρακτήρες. Το ίδιο περίεργο, όπως όταν δύο Αραβες μιλούν μεταξύ τους στα αραβικά χρησιμοποιώντας, πάλι, λατινικούς χαρακτήρες. Θα μπορούσε να εξηγηθεί αυτομάτως αν ο ένας συνομιλητής βρίσκεται, για παράδειγμα, στο Κάιρο ή στην Αθήνα και ο άλλος στο Αμστερνταμ, όπου δεν διαθέτει απαραίτητα αραβική ή ελληνική γραμματοσειρά στον υπολογιστή του. Η εξήγηση γίνεται πιο περίπλοκη και περιλαμβάνει τουλάχιστον τρεις παραμέτρους όταν η συνομιλία διεξάγεται ανάμεσα στη Λυκόβρυση και το Παγκράτι. Κατ' αρχήν δεν εκτίθεσαι σε κριτική για την ορθογραφία σου.

Οι περισσότεροι που έχουν συμπληρώσει φόρμα σε ελληνικό ιστότοπο, όπου απαιτείται να δώσεις τα στοιχεία σου στα ελληνικά και, μοιραία, την ηλεκτρονική σου διεύθυνση με λατινικό αλφάβητο, έχουν βλαστημήσει τουλάχιστον μία φορά με τη διαδικασία αλλαγής γλώσσας στο πληκτρολόγιο. Είναι πολύ πιο απλό να χρησιμοποιείς ένα αλφάβητο για όλες τις δουλειές και, μια και αναγκαστικά θα χρησιμοποιήσεις λατινικό για να μπεις στο δίκτυο, είναι βολικό να παραμείνεις σε αυτό. Σαν να πηγαίνεις στο σούπερ μάρκετ μιας μεγάλης αλυσίδας, με εύκολο πάρκινγκ και σχετικά προσιτές τιμές, όπου μπορείς με τη μία να βρεις όλα ή τα περισσότερα απ' όσα χρειάζεσαι.

Πέραν αυτού, όμως, η χρήση των αγγλικών και του λατινικού αλφαβήτου είναι δηλωτικό ταυτότητας, ίσως και ταξικής. Διαχωρίζει αυτόν που το χρησιμοποιεί, ως μέλος μιας ελίτ, από εκείνον που δεν έχει την ευχέρεια χρήσης μιας ξένης γλώσσας ή ενός ξένου αλφαβήτου.

Η προσέγγιση αυτή οδηγεί σε ένα ήδη ορατό φαινόμενο. Οι επιμένοντες στη χρήση της μητρικής γλώσσας αντιμετωπίζονται ως ανώτερου επιπέδου ελιτιστές, ως σνομπ, που αφ' ενός θεωρούν δεδομένο σε πρώτο βαθμό τον διαχωρισμό τους από τη μάζα και αφ' ετέρου διαχωρίζονται από το υποσύνολο της «μεσαίας» ελίτ. Με τον ίδιο τρόπο που η πελατεία ενός από τα ντελικατέσεν νεο-μπακάλικα διαχωρίζεται από τη μάζα των χαμηλόμισθων και χαμηλοσυνταξιούχων, διαθέτοντας την οικονομική δυνατότητα, την ενέργεια και τον ελεύθερο χρόνο να αναζητήσει πιο ακριβά, καλύτερης ποιότητας προϊόντα, μικρής τοπικής παραγωγής.

Οπως η έλευση των σούπερ μάρκετ οδήγησε σε κλείσιμο τα περισσότερα παραδοσιακά μπακάλικα, η διεθνής επικράτηση ενός ολιγοπωλίου γλωσσών μαζικής χρήσης έχει ήδη οδηγήσει σε εξαφάνιση τοπικά ιδιώματα και γλώσσες, ενώ απειλεί πολύ περισσότερες. Η επιβίωση κάποιων απ' αυτές ίσως πάρει τη μορφή της αναβίωσης των εξειδικευμένων μπακάλικων-ντελικατέσεν.



Σάββατο 7 Ιουνίου 2008

Ισχυρό σοκ

Είναι κλασική περίπτωση ομοιοπαθητικής προσέγγισης. Το ισχυρό σοκ που αισθάνθηκε ο μέσος Αμερικανός όταν κλήθηκε να πληρώσει, για πρώτη φορά, 4 δολάρια το γαλόνι τη βενζίνη, τον οδήγησε στη συνειδητοποίηση μιας σειράς άλλων σοκ, στα οποία πρέπει να προσαρμοστεί. Βασικότερο είναι αυτό που αφορά τη διεθνή θέση των ΗΠΑ, και είναι παρόμοιο με το σοκ που περιγράφει φίλη ξεναγός Αμερικανών τουριστών, γελώντας με τις αντιδράσεις τους, όταν φτάνουν για πρώτη φορά στην Αθήνα μεταφερόμενοι με πούλμαν από το αεροδρόμιο μέσω της Αττικής Οδού. Διότι μια σειρά από μύθους που είναι στηριγμένοι στο παρελθόν και μια ειδησεογραφική τηλεοπτική δίαιτα που περιορίζεται σε εικόνες από εκεί όπου πολεμούν Αμερικανοί στρατιώτες δεν τους έχουν προετοιμάσει για αυτοκίνητα χωρίς τρύπες από σφαίρες στο παρμπρίζ, αυτοκινητόδρομους ταχείας κυκλοφορίας και όχι χωματόδρομους με φόντο φοίνικες, αερογέφυρες και σύγχρονα εμπορικά κέντρα αντί για ετοιμόρροπες παράγκες, στον υπόλοιπο κόσμο.

Ακόμα και για τους λιγότερο «προστατευμένους» από την εκτός ΗΠΑ πραγματικότητα, η συνειδητοποίηση ότι μέσα στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα οι ΗΠΑ δεν αποτελούν πλέον το απόλυτο σημείο αναφοράς και ότι δεν είναι η απολύτως ηγεμονική δύναμη παγκοσμίως, είναι δύσκολη και τραυματική.

Η κλασική ιατρική προσφέρει παρηγορητική θεραπεία σαν αυτή που προτείνει ο Φαρίντ Ζακαρία (βλέπε στη σελ. 16) με στόχο να μειώσει το σοκ. Λέει ότι δεν είναι οι ΗΠΑ αυτές που υποχωρούν, υστερούν ή αποτυγχάνουν αλλά ότι, αντιθέτως, είναι δική τους επιτυχία η ανάπτυξη των υπολοίπων έστω και αν αυτή οδηγεί σε απογαλακτισμό.

Μια τέτοια προσέγγιση δεν αρκεί για να επουλώσει τα τραύματα στο συλλογικό συναίσθημα, αφήνοντας περιθώρια για εναλλακτικές θεραπείες. Και σε μία απ' αυτές, ένα σοκ αντιμετωπίζεται με ένα άλλο σοκ: Την προοπτική ενός μαύρου στην προεδρία των ΗΠΑ.