«Οι ιθαγενείς έδειχναν φιλικοί και έτσι αποφασίσαμε να περάσουμε εκεί το βράδυ». Η φράση αυτή τυποποιήθηκε στα ημερολόγια των εξερευνητών του 18ου και 19ου αιώνα. Πολύ συχνά, λίγες αράδες πιο κάτω, περιγράφεται με λιγότερο τυποποιημένες φράσεις η συνειδητοποίηση της επόμενης μέρας ότι οι «φιλικοί ιθαγενείς» μαζί με τους υπάκουους βαστάζους είχαν εξαφανιστεί με τα εφόδια της αποστολής, ενίοτε και με την όμορφη σύζυγο του επικεφαλής.
Στη φάση της οδυνηρής αφύπνισης μετά από μια βραδιά καλοπροαίρετης υπεροψίας και συγκαταβατικής συμμετοχής στον χορό των ιθαγενών γύρω από τη φωτιά βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ, αρχίζοντας να συνειδητοποιούν το στιγμιαίο της ευφορίας που δημιούργησε το επίσης στιγμιαίο πέρασμα από τη φάση ενός μονοπολικού κόσμου (μία ή δύο δεκαετίες είναι λιγότερο από μια στιγμή στην Ιστορία). Και οι αντιδράσεις σκορπίζονται σε ολόκληρο το φάσμα, από την άρνηση και την αισιοδοξία ώς την απαισιοδοξία και τη μαύρη κατάθλιψη.
Οπως συμβαίνει με την κόλαση και τον παράδεισο, συχνά η αισιοδοξία του ενός τροφοδοτεί την απαισιοδοξία του άλλου και το αντίστροφο. Η πλέον απαισιόδοξη αμερικανική ανάλυση του «τέλους της αμερικανικής εποχής» τροφοδοτεί αλλού τις αισιόδοξες προβλέψεις για την έλευση μιας ασιατικής, ρωσικής, ευρωπαϊκής ή άλλης εποχής. Για τους λίγο πιο ρεαλιστές, αλλά επίσης αισιόδοξους και για όσους αισθάνονται ότι οι ίδιοι δεν μπορούν να αποτελέσουν μόνοι τους έναν σημαντικό πόλο διεθνούς ισχύος και εξουσίας, προβάλλει η προοπτική ενός πολυ-πολικού κόσμου, που θα εξισορροπήσει τη βαναυσότητα του μονοπολικού χωρίς την πόλωση του προηγούμενου διπολικού.
Ομως μια ρεαλιστική ανάλυση, με ακόμα μικρότερες συγκεντρώσεις συναισθηματισμού και αναζήτησης ασφάλειας στο γνώριμο, δεν οδηγείται στην περιγραφή ενός αναδυόμενου, λίγο-πολύ τακτοποιημένου, πολυ-πολικού κόσμου, αλλά ενός αχαρτογράφητου α-πολικού, χωρίς τοπικές συγκεντρώσεις πολλαπλών συντελεστών ισχύος, που θα έκαναν κάποιον να ξεχωρίζει αποφασιστικά.
Είναι προφανές ότι στο ορατό μέλλον οι ΗΠΑ διατηρούν μοναδικό προβάδισμα στη στρατιωτική ισχύ. Ομως αυτό μάλλον δεν σημαίνει και πολλά, αν ανατρέξει κανείς στην κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στο απόγειο της στρατιωτικής της ισχύος, στο ξέφτισμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας μετά τον, νικηφόρο για τους Βρετανούς, πόλεμο των Μπόερς, στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και στη σημερινή κατάσταση στο Ιράκ.
Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που έδωσαν την ευκαιρία στη Βρετανία να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία «όπου ο ήλιος δεν έδυε ποτέ» και στις ΗΠΑ μια «αμερικανική εποχή» ήταν οι επιδόσεις των κοινωνιών τους στην ανάπτυξη και τη διαχείριση της βιομηχανικής και της «πράσινης» επανάστασης, σε συνδυασμό με τη «νησιωτική» ασφάλεια (σε επίπεδο ηπείρου στην περίπτωση των ΗΠΑ) και την απουσία ακραίων βιομηχανικών κοινωνικών διαστροφών τύπου Χίτλερ.
Και για τους μεν και για τους δε, η εξάπλωση των δικών τους προτύπων υπήρξε αρχικά ευεργετική. Είναι πολύ βολικό όταν όλοι οι άλλοι μιλάνε τη γλώσσα σου (τα αγγλικά) ή σε περιμένουν να τους φέρεις κεφάλαια και τεχνογνωσία. Η κατάσταση γίνεται προβληματική, όταν όλο και περισσότεροι Ινδοί, Κινέζοι, Αραβες ή Βραζιλιάνοι μιλούν καλύτερα αγγλικά από τους Βρετανούς ή τους Αμερικάνους και όταν αναπτύσσουν μόνοι τους περισσότερα κεφάλαια και καλύτερη τεχνογνωσία, όταν εκμεταλλεύονται καλύτερα από αυτούς τα δικά τους δημιουργήματα, όπως η «παγκοσμιοποίηση», το διεθνές νομισματικό σύστημα και οι συμφωνίες εμπορίου. Σε ό,τι αφορά το μέλλον, η Κίνα και η Ινδία παράγουν πλέον κάθε χρόνο περισσότερους διδακτορικούς τίτλους σπουδών σε επιστημονικές και τεχνολογικές ειδικότητες απ' ό,τι οι ΗΠΑ. Ακόμα και αν δεν είναι όλοι της ίδιας αξίας με αυτούς που παράγουν τα αμερικανικά πανεπιστήμια, ο μεγάλος συνολικός αριθμός σημαίνει ότι, ακόμα και ένα μικρό ποσοστό υψηλής αξίας τίτλων, μεταφράζεται σε συντριπτική υπεροχή σε απόλυτους αριθμούς.
Αν όμως οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να κυριαρχήσουν χωρίς αντιπάλους στις ουσιαστικές παραμέτρους ισχύος, δεν σημαίνει ότι κάποιοι άλλοι μπορούν να το κάνουν. Η Κίνα μπορεί να έχει τα μεγαλύτερα συναλλαγματικά αποθέματα στον κόσμο και να ετοιμάζεται να ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγής, όμως, όπως και η Ινδία, αντιμετωπίζει σοβαρές δημογραφικές πιέσεις και τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, που δεν μπορούν παρά κάποια στιγμή να εκφραστούν πολιτικά. Καλπάζουσα δημογραφική γήρανση αντιμετωπίζει η Ιαπωνία. Οι τρεις αυτές χώρες-ατμομηχανές της Ασίας εμπλέκονται σε έναν μεταξύ τους ανταγωνισμό για περιφερειακή κυριαρχία. Η δημογραφική γήρανση, σε συνδυασμό με τη δυσκολία απορρόφησης και αξιοποίησης της μετανάστευσης στα αμερικανικά πρότυπα, αποτελεί πρόσθετη τροχοπέδη για την Ευρώπη, πέραν της απουσίας πραγματικά ενιαίας ταυτότητας. Δημογραφία, κοινωνικές ανισότητες και εξαιρετικά εύθραυστη παραγωγική βάση, στηριγμένη σχεδόν αποκλειστικά στην ενέργεια, περιορίζουν τη Ρωσία. Σε όλα αυτά προστίθεται ένα περιβάλλον, κοινό για όλους, όπου η κυριαρχία του έθνους-κράτους περιορίζεται και οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν όλο και λιγότερο έλεγχο των καταστάσεων.
Η αδράνεια των μεγεθών μπορεί να επηρεάσει μέχρις ενός σημείου τις εξελίξεις. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να προηγούνται σημαντικά στους τομείς μεταβιομηχανικής αιχμής της βιοτεχνολογίας και της νανοτεχνολογίας. Ομως οι επιστήμονες απ' όλο τον κόσμο, που εκπαιδεύουν, επιστρέφουν σε όλο και μεγαλύτερο ποσοστό στις χώρες προέλευσής τους, τροφοδοτώντας τον ανταγωνισμό.
Πολιτικοί χειρισμοί μπορούν να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν την εντροπία. Η πολιτική οξυδέρκεια του Ουίνστον Τσόρτσιλ επέτρεψε στη Βρετανία να καθήσει στη Γιάλτα επί (σχεδόν) ίσοις όροις ανάμεσα στη χώρα που πρόσφερε το περισσότερο αίμα για τη νίκη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (τη Σοβιετική Ενωση) και εκείνη που πρόσφερε τα περισσότερα χρήματα (τις ΗΠΑ). Οι «παλαβομάρες» του Τζορτζ Μπους στο Ιράκ επιτάχυναν, αν όχι την ίδια την οπισθοδρόμηση, την αντίληψη οπισθοδρόμησης των ΗΠΑ ως μοναδικού πόλου.
Στη φάση της οδυνηρής αφύπνισης μετά από μια βραδιά καλοπροαίρετης υπεροψίας και συγκαταβατικής συμμετοχής στον χορό των ιθαγενών γύρω από τη φωτιά βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ, αρχίζοντας να συνειδητοποιούν το στιγμιαίο της ευφορίας που δημιούργησε το επίσης στιγμιαίο πέρασμα από τη φάση ενός μονοπολικού κόσμου (μία ή δύο δεκαετίες είναι λιγότερο από μια στιγμή στην Ιστορία). Και οι αντιδράσεις σκορπίζονται σε ολόκληρο το φάσμα, από την άρνηση και την αισιοδοξία ώς την απαισιοδοξία και τη μαύρη κατάθλιψη.
Οπως συμβαίνει με την κόλαση και τον παράδεισο, συχνά η αισιοδοξία του ενός τροφοδοτεί την απαισιοδοξία του άλλου και το αντίστροφο. Η πλέον απαισιόδοξη αμερικανική ανάλυση του «τέλους της αμερικανικής εποχής» τροφοδοτεί αλλού τις αισιόδοξες προβλέψεις για την έλευση μιας ασιατικής, ρωσικής, ευρωπαϊκής ή άλλης εποχής. Για τους λίγο πιο ρεαλιστές, αλλά επίσης αισιόδοξους και για όσους αισθάνονται ότι οι ίδιοι δεν μπορούν να αποτελέσουν μόνοι τους έναν σημαντικό πόλο διεθνούς ισχύος και εξουσίας, προβάλλει η προοπτική ενός πολυ-πολικού κόσμου, που θα εξισορροπήσει τη βαναυσότητα του μονοπολικού χωρίς την πόλωση του προηγούμενου διπολικού.
Ομως μια ρεαλιστική ανάλυση, με ακόμα μικρότερες συγκεντρώσεις συναισθηματισμού και αναζήτησης ασφάλειας στο γνώριμο, δεν οδηγείται στην περιγραφή ενός αναδυόμενου, λίγο-πολύ τακτοποιημένου, πολυ-πολικού κόσμου, αλλά ενός αχαρτογράφητου α-πολικού, χωρίς τοπικές συγκεντρώσεις πολλαπλών συντελεστών ισχύος, που θα έκαναν κάποιον να ξεχωρίζει αποφασιστικά.
Είναι προφανές ότι στο ορατό μέλλον οι ΗΠΑ διατηρούν μοναδικό προβάδισμα στη στρατιωτική ισχύ. Ομως αυτό μάλλον δεν σημαίνει και πολλά, αν ανατρέξει κανείς στην κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στο απόγειο της στρατιωτικής της ισχύος, στο ξέφτισμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας μετά τον, νικηφόρο για τους Βρετανούς, πόλεμο των Μπόερς, στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και στη σημερινή κατάσταση στο Ιράκ.
Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που έδωσαν την ευκαιρία στη Βρετανία να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία «όπου ο ήλιος δεν έδυε ποτέ» και στις ΗΠΑ μια «αμερικανική εποχή» ήταν οι επιδόσεις των κοινωνιών τους στην ανάπτυξη και τη διαχείριση της βιομηχανικής και της «πράσινης» επανάστασης, σε συνδυασμό με τη «νησιωτική» ασφάλεια (σε επίπεδο ηπείρου στην περίπτωση των ΗΠΑ) και την απουσία ακραίων βιομηχανικών κοινωνικών διαστροφών τύπου Χίτλερ.
Και για τους μεν και για τους δε, η εξάπλωση των δικών τους προτύπων υπήρξε αρχικά ευεργετική. Είναι πολύ βολικό όταν όλοι οι άλλοι μιλάνε τη γλώσσα σου (τα αγγλικά) ή σε περιμένουν να τους φέρεις κεφάλαια και τεχνογνωσία. Η κατάσταση γίνεται προβληματική, όταν όλο και περισσότεροι Ινδοί, Κινέζοι, Αραβες ή Βραζιλιάνοι μιλούν καλύτερα αγγλικά από τους Βρετανούς ή τους Αμερικάνους και όταν αναπτύσσουν μόνοι τους περισσότερα κεφάλαια και καλύτερη τεχνογνωσία, όταν εκμεταλλεύονται καλύτερα από αυτούς τα δικά τους δημιουργήματα, όπως η «παγκοσμιοποίηση», το διεθνές νομισματικό σύστημα και οι συμφωνίες εμπορίου. Σε ό,τι αφορά το μέλλον, η Κίνα και η Ινδία παράγουν πλέον κάθε χρόνο περισσότερους διδακτορικούς τίτλους σπουδών σε επιστημονικές και τεχνολογικές ειδικότητες απ' ό,τι οι ΗΠΑ. Ακόμα και αν δεν είναι όλοι της ίδιας αξίας με αυτούς που παράγουν τα αμερικανικά πανεπιστήμια, ο μεγάλος συνολικός αριθμός σημαίνει ότι, ακόμα και ένα μικρό ποσοστό υψηλής αξίας τίτλων, μεταφράζεται σε συντριπτική υπεροχή σε απόλυτους αριθμούς.
Αν όμως οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να κυριαρχήσουν χωρίς αντιπάλους στις ουσιαστικές παραμέτρους ισχύος, δεν σημαίνει ότι κάποιοι άλλοι μπορούν να το κάνουν. Η Κίνα μπορεί να έχει τα μεγαλύτερα συναλλαγματικά αποθέματα στον κόσμο και να ετοιμάζεται να ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγής, όμως, όπως και η Ινδία, αντιμετωπίζει σοβαρές δημογραφικές πιέσεις και τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, που δεν μπορούν παρά κάποια στιγμή να εκφραστούν πολιτικά. Καλπάζουσα δημογραφική γήρανση αντιμετωπίζει η Ιαπωνία. Οι τρεις αυτές χώρες-ατμομηχανές της Ασίας εμπλέκονται σε έναν μεταξύ τους ανταγωνισμό για περιφερειακή κυριαρχία. Η δημογραφική γήρανση, σε συνδυασμό με τη δυσκολία απορρόφησης και αξιοποίησης της μετανάστευσης στα αμερικανικά πρότυπα, αποτελεί πρόσθετη τροχοπέδη για την Ευρώπη, πέραν της απουσίας πραγματικά ενιαίας ταυτότητας. Δημογραφία, κοινωνικές ανισότητες και εξαιρετικά εύθραυστη παραγωγική βάση, στηριγμένη σχεδόν αποκλειστικά στην ενέργεια, περιορίζουν τη Ρωσία. Σε όλα αυτά προστίθεται ένα περιβάλλον, κοινό για όλους, όπου η κυριαρχία του έθνους-κράτους περιορίζεται και οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν όλο και λιγότερο έλεγχο των καταστάσεων.
Η αδράνεια των μεγεθών μπορεί να επηρεάσει μέχρις ενός σημείου τις εξελίξεις. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να προηγούνται σημαντικά στους τομείς μεταβιομηχανικής αιχμής της βιοτεχνολογίας και της νανοτεχνολογίας. Ομως οι επιστήμονες απ' όλο τον κόσμο, που εκπαιδεύουν, επιστρέφουν σε όλο και μεγαλύτερο ποσοστό στις χώρες προέλευσής τους, τροφοδοτώντας τον ανταγωνισμό.
Πολιτικοί χειρισμοί μπορούν να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν την εντροπία. Η πολιτική οξυδέρκεια του Ουίνστον Τσόρτσιλ επέτρεψε στη Βρετανία να καθήσει στη Γιάλτα επί (σχεδόν) ίσοις όροις ανάμεσα στη χώρα που πρόσφερε το περισσότερο αίμα για τη νίκη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (τη Σοβιετική Ενωση) και εκείνη που πρόσφερε τα περισσότερα χρήματα (τις ΗΠΑ). Οι «παλαβομάρες» του Τζορτζ Μπους στο Ιράκ επιτάχυναν, αν όχι την ίδια την οπισθοδρόμηση, την αντίληψη οπισθοδρόμησης των ΗΠΑ ως μοναδικού πόλου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου