Αλλάζει ο «χάρτης» παραγωγής, αγωνία ΗΠΑ για τον έλεγχο μεταφοράς

Το 2020 ο πληθυσμός της Γης θα έχει φθάσει τα 7,4 δισεκατομμύρια, έναντι 6 που είναι σήμερα. Μέχρι τότε, η ζήτηση ενέργειας από πετρέλαιο και φυσικό αέριο θα αυξάνει κατά 2,2% ετησίως και από 189 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα που είναι σήμερα θα φθάσει τα 280 εκατομμύρια βαρέλια.Για τις αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες, όπως οι ΗΠΑ, οι ευρωπαϊκές χώρες και η Ιαπωνία, η οικονομία και η κοινωνία θα παραμένουν απολύτως εξαρτημένες από τα ορυκτά καύσιμα, καθώς οι εναλλακτικές ενεργειακές πηγές δεν θα έχουν ακόμη επαρκώς αναπτυχθεί, ενώ ουσιαστικά μόνο η Γαλλία παράγει σχεδόν το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειάς της από πυρηνικούς σταθμούς.Είναι λοιπόν δεδομένο ότι ο έλεγχος των γραμμών παραγωγής και μεταφοράς του πετρελαίου είναι κορυφαία φροντίδα του αναπτυγμένου κόσμου. Ο έλεγχος αυτός έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία για τις ΗΠΑ λόγω του ηγεμονικού τους ρόλου που επιθυμούν να διατηρήσουν, καθώς ο έλεγχος της ενέργειας έχει εκτός από οικονομικές και ευρύτερες γεωστρατηγικές επιπτώσεις.Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η προσπάθεια ελέγχου των γραμμών παραγωγής και μεταφοράς πετρελαίου αφορούσε κυρίως την περιοχή της Μέσης Ανατολής και του Περσικού Κόλπου. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά, με την περιοχή αυτή να αποτελεί απλώς τμήμα του νέου περιβάλλοντος.Αν εξαιρεθεί η ιδιαίτερου αμερικανικού ενδιαφέροντος περιοχή της Αλάσκας, σήμερα παρατηρείται μια διογκούμενη τάση εκμετάλλευσης υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου. Αυτό μεταφράζεται σε αύξηση των ερευνών για πετρέλαιο και των εγκαταστάσεων γεώτρησης και άντλησης πετρελαίου σε ήδη γνωστές πετρελαιοφόρες περιοχές, όπως ο κόλπος του Μεξικού και ο κόλπος της Γουινέας.Ομως, οι μεγάλες προκλήσεις βρίσκονται αλλού: Ηδη, η Δυτική Αφρική εκτιμάται ότι είναι η δεύτερη μετά τη Μέση Ανατολή περιοχή από άποψη αποθεμάτων πετρελαίου. Οι πλέον υποσχόμενες περιοχές βρίσκονται στη θάλασσα ανοιχτά της Ανγκόλας και της Νιγηρίας, εκεί όπου ο βυθός βρίσκεται σε βάθος 1.000 μέτρων.Ομως, επί του παρόντος, η προσοχή εστιάζεται κυρίως στη μεγαλύτερη κλειστή θάλασσα του κόσμου, την Κασπία, και περισσότερο στα κοιτάσματα του Κασαγκάν στο Καζακστάν και του Σαχ Ντενίζ στο Αζερμπαϊτζάν. Στις δύο αυτές χώρες εστιάστηκαν από το 1991 οι έρευνες για πετρέλαιο μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τις άλλες παράκτιες χώρες, όπως το Ιράν και την Τουρκμενία.Σε ό,τι αφορά τα πετρέλαια της Κασπίας, το γεωπολιτικό παιχνίδι δεν περιορίζεται στον προσδιορισμό και τον έλεγχο των γραμμών μεταφοράς πετρελαίου, αν και αυτό το θέμα είναι εξαιρετικά σημαντικό. Το πρώτο στρατιωτικό επεισόδιο στην Κασπία, πριν από ένα μήνα, με την παρενόχληση, από το ιρανικό πολεμικό ναυτικό και την αεροπορία, πλοίων μισθωμένων από την εταιρεία ΒΡ που έκαναν πετρελαϊκές έρευνες για λογαριασμό του Αζερμπαϊτζάν έδειξε ότι παραμένει μια σημαντική εκκρεμότητα: η οριοθέτηση των δικαιωμάτων των παράκτιων χωρών στα κοιτάσματα της Κασπίας.Με την κίνηση του περασμένου μήνα, το Ιράν αρχίζει ουσιαστικά μια διαδικασία διεκδίκησης των δικαιωμάτων του στην Κασπία. Και η Ρωσία σπεύδει να παρέμβει, τόσο μέσω της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών όσο και απευθείας στην Τεχεράνη.Ο χρόνος δεν είναι τυχαίος. Εχει σχέση με τις εξελίξεις που ωριμάζουν θέτοντας σε αμφισβήτηση το ρόλο της Ρωσίας στην περιοχή. Το 2002 πρόκειται να ξεκινήσει η κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπακού-Τζεϊχάν, ο οποίος προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2004. Τον αγωγό αυτό υποστηρίζουν οι ΗΠΑ ακριβώς επειδή παρακάμπτει τη Ρωσία, έστω και αν θεωρείται εξαιρετικά ακριβός. Στο σημείο αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η τιμή του πετρελαίου. Ειδικοί εκτιμούν ότι ο αγωγός είναι βιώσιμος αν η τιμή του πετρελαίου δεν πέσει κάτω από τα 25 δολάρια το βαρέλι. Με την έννοια αυτή, οι προσπάθειες του ΟΠΕΚ να διατηρήσει την τιμή στο επίπεδο αυτό ενισχύουν τις αμερικανικές θέσεις, έστω και αν δημιουργούν άλλα προβλήματα στην αμερικανική οικονομία.Αμυνόμενη η Ρωσία προβάλλει προσκόμματα στη λειτουργία του άλλου αγωγού, που ξεκινά από τις πετρελαιοπηγές του Τενγκίζ στο Καζακστάν και καταλήγει στο ρωσικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ, στη Μαύρη Θάλασσα. Ηδη, η αμερικανική εταιρεία «Σέβρον» ανακοίνωσε την αναβολή των εγκαινίων του πετρελαιαγωγού, τα οποία επρόκειτο να γίνουν στις 6 Αυγούστου, για «τεχνικούς λόγους». Οι πραγματικοί λόγοι, όμως, εντοπίζονται στις καθυστερήσεις που προκαλεί η Μόσχα, προκειμένου να πιέσει το Καζακστάν να δεσμευτεί ότι δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσει τον αγωγό Μπακού-Τζεϊχάν.Οι τελευταίες εξελίξεις με τις ιρανικές διεκδικήσεις φέρνουν τη Ρωσία σε πιο πλεονεκτική θέση και έναντι του Αζερμπαϊτζάν, επιτρέποντάς της να παίξει ακόμη σημαντικότερο ρόλο στις ισορροπίες της Κασπίας. Στο Αζερμπαϊτζάν, η κυβέρνηση του Μπακού αντιλαμβάνεται ότι στη διένεξη με την Τεχεράνη έχει απόλυτη ανάγκη την υποστήριξη της Μόσχας. Ομως, η Ρωσία έχει στενές σχέσεις συνεργασίας με το Ιράν. Ετσι, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Χαϊντάρ Αλίεφ, γνωρίζει ότι αν θέλει να υπολογίζει στην υποστήριξη της Μόσχας, θα πρέπει να δεχθεί να προχωρήσει σε κάποιες υποχωρήσεις απέναντί της.Στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν σπεύδει η Τουρκία, τόσο στο πλαίσιο της γενικότερης στάσης της υπέρ των λαών που θεωρεί συγγενείς της και της προσπάθειάς της να ανταποκριθεί στο όραμα της περιφερειακής υπερδύναμης, όσο και προκειμένου να προωθήσει τα συνδεδεμένα με τις ΗΠΑ συμφέροντά της στον τομέα αυτό, έχοντας φυσικά την αμερικανική υποστήριξη.Τη ρωσική υποστήριξη χρειάζεται επίσης το Ιράν, μη έχοντας ουσιαστικά πού αλλού να στραφεί, εφόσον η εσωτερική του κατάσταση δεν του επιτρέπει ακόμα τη συνεργασία με τις ΗΠΑ. Η κατάσταση αυτή πιέζει όμως τόσο την Τεχεράνη όσο και την Ουάσιγκτον να προχωρήσουν σε βελτίωση των σχέσεών τους. Το ενδεχόμενο αυτό φαίνεται όλο και λιγότερο απίθανο, δεδομένης της επιθυμίας των ΗΠΑ να ενισχύσουν τις θέσεις τους γύρω από τις πετρελαιοφόρες περιοχές της πρώην σοβιετικής Κεντρικής Ασίας.