Αμερικανικός επικοινωνιακός βομβαρδισμός

Ενας αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Ενωσης διηγείται τη συνομιλία που είχε με στέλεχος του αμερικανικού Κογκρέσου, σχετικά με την αμερικανική πρωτοβουλία για την ευρύτερη Μέση Ανατολή:Αμερικανός: Δεν πρόκειται για ένα σχέδιο «μια κι έξω». Πρέπει να το ακολουθήσουμε με σταθερότητα για δυο-τρία χρόνια.Ευρωπαίος: Εγώ θα έλεγα γύρω στα 40 χρόνια.Αμερικανός: Ναι, έχετε δίκιο, τουλάχιστον 4 χρόνια.Η στιχομυθία αυτή δείχνει ξεκάθαρα τη διαφορά προσέγγισης ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ακόμα και σε θέματα για τα οποία υπάρχει κατ' αρχήν συμφωνία. Και η διαφορά δεν αφορά μόνο το στοιχείο του χρόνου.Οι δύο πλευρές του Ατλαντικού συμφωνούν στο ότι ο ισλαμικός εξτρεμισμός αποτελεί απειλή, στο ότι οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες στη λεγόμενη «ευρύτερη Μέση Ανατολή» -όποια κι αν είναι αυτή- εκτρέφουν το φαινόμενο και ότι η βελτίωση των συνθηκών αυτών θα αποξηράνει τη δεξαμένη τροφοδότησης του εξτρεμισμού. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι σε αυτό συμφωνούν ακόμα και οι Αμερικανοί θεωρητικοί του νεοσυντηρητισμού με τους κοινωνικά φιλελεύθερους Ευρωπαίους της Κεντροαριστεράς.Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι, μόλις ξεκίνησε η εκλογική χρονιά των ΗΠΑ, στις αρχές του 2004, ο Τζορτζ Μπους άρχισε να εντάσσει στην εκλογική στρατηγική του μια προσπάθεια αποτίναξης της εικόνας του μονοκόμματου καουμπόι, του τύπου «ή είστε μαζί μας ή είστε εναντίον μας», εισάγοντας το στοιχείο του διπλωμάτη με όραμα και προσπαθώντας να πατήσει πάνω στον «ελάχιστο κοινό παρονομαστή» προκειμένου να βελτιώσει τις σχέσεις με την Ευρώπη. Ολα αυτά, παραμένοντας πιστός στα ιδεολογήματα της ομάδας περί τον αντιπρόεδρο Ντικ Τσένι, που κινεί τα νήματά του εκμεταλλευόμενη τις ιδιομορφίες ενός προέδρου που δείχνει να πάσχει από το σύνδρομο της Ιωάννας της Λορένης.Το σημείο-κλειδί για την προσπάθειά του αυτή είναι η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στην Κωνσταντινούπολη, στην οποία καταλήγουν όλες οι προκαταρκτικές κινήσεις του. Κινήσεις που αλλιώς ξεκίνησαν στο νεοσυντηρητικό ιδεολογικό παροξυσμό και αλλού καταλήγουν, έχοντας περάσει από κάποια, έστω και μικρή, επαφή με την πραγματικότητα. Και στη σύνοδο αυτή εστιάζεται ο αμερικανικός επικοινωνιακός βομβαρδισμός, ο οποίος από μόνος του ήταν αδιανόητος κατά την πρόσφατη εποχή της ιδεολογικής καθαρότητας.Μπορεί ο πρόεδρος Μπους να έθεσε σε κίνηση την «προωθημένη στρατηγική της ελευθερίας» στο τέλος του 2003, ξεκινώντας την «Πρωτοβουλία για τη Μείζονα Μέση Ανατολή» (που αργότερα μετονομάστηκε σε «Πρωτοβουλία για την Ευρύτερη Μέση Ανατολή» ως αποτέλεσμα ενός πρώτου συμβιβασμού με τους Ευρωπαίους), όμως η ιδέα έχει ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, προηγούμενη του πολέμου στο Ιράκ, ο οποίος εντάσσεται στην ευρύτερη λογική της. Για τους νεοσυντηρητικούς θεωρητικούς, ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν το σημείο εκκίνησης ενός «φαινομένου ντόμινο» που θα έφερνε την -αμερικανικού τύπου- δημοκρατία και τις αμερικανικού τύπου αξίες σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, λύνοντας έτσι αυτομάτως όλα τα προβλήματα. Ολα αυτά στην αγαπημένη τους λογική, αυτή της μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Γερμανίας και της Ιαπωνίας.Μέσα στο κλίμα αυτό κινήθηκε η ομιλία του Τζορτζ Μπους στο «Εθνικό Κληροδότημα για τη Δημοκρατία», στην Ουάσιγκτον, τον περασμένο Νοέμβριο. Οπως είπε: «Εξήντα χρόνια κατά τα οποία οι δυτικές χώρες δικαιολογούσαν και αποδέχονταν την έλλειψη ελευθερίας στη Μέση Ανατολή δεν έκαναν τίποτα για την ασφάλειά μας. Επειδή μακροπρόθεσμα η σταθερότητα δεν μπορεί να εξαγοραστεί σε βάρος της ελευθερίας... Αρα οι ΗΠΑ υιοθέτησαν μια νέα πολιτική, μια προωθημένη στρατηγική ελευθερίας στη Μέση Ανατολή. Η στρατηγική αυτή απαιτεί την ίδια επιμονή, την ενεργητικότητα και τον ιδεαλισμό που έχουμε δείξει στο παρελθόν. Και θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Οπως στην Ευρώπη, όπως στην Ασία, όπως σε κάθε περιοχή του κόσμου, η προώθηση της ελευθερίας οδηγεί σε ειρήνη».Περνώντας σε αναφορές πιο σύγχρονες από εκείνες που αφορούν το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο υφυπουργός Αμυνας των ΗΠΑ και κορυφαίο στέλεχος των νεοσυντηρητικών, Πολ Γούλφοβιτς, δήλωνε αργότερα1 ότι στόχος ήταν να επαναληφθεί η ιστορία της τελευταία δεκαετίας του Ψυχρού Πολέμου και της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι του 1975. Ανώνυμος αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ φέρεται να δηλώνει την ίδια εποχή2 πως «υπάρχει η πεποίθηση ότι (το Ελσίνκι) συνέβαλε στην ένωση της Ευρώπης και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης. Με τον ίδιο τρόπο, αυτή η ιδέα θα διαλύσει την αίγλη του (ισλαμικού) εξτρεμισμού».Από τότε άρχισε να διατυπώνεται και η ιδέα ότι οι ΗΠΑ θα ζητούσαν από το ΝΑΤΟ να αποτελέσει το όχημα της πρωτοβουλίας τους, προωθώντας μια νέα εκδοχή του προγράμματος «Συμπράξη για την Ειρήνη». Πολλοί επισήμαναν ότι από τον Οκτώβριο του 2003, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, Νίκολας Μπερνς, είχε δηλώσει στην Πράγα ότι «η εντολή του ΝΑΤΟ παραμένει η άμυνα της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Δεν πιστεύουμε όμως ότι αυτό μπορούμε να το κάνουμε καθισμένοι στη Δυτική Ευρώπη ή στην Κεντρική Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική. Πρέπει να επεκτείνουμε την προσοχή μας και τις στρατιωτικές δυνάμεις μας ανατολικά και νότια. Πιστεύουμε ότι το μέλλον του ΝΑΤΟ βρίσκεται ανατολικά και νότια. Είναι η Μείζων Μέση Ανατολή».Από τη σύλληψη της πρωτοβουλίας μέχρι τώρα κύλησε πολύ αίμα στο αυλάκι και η κυβέρνηση Μπους αναγκάστηκε να βάλει νερό στο κρασί που της σέρβιραν οι νεοσυντηρητικοί. Η επίσημη παρουσίαση του προγράμματος έγινε στη σύνοδο της «Ομάδας των 8», στο Σιλ Αϊλαντ των ΗΠΑ, όπου δεν προκάλεσε τον ενθουσιασμό που θα ήθελε ο Τζορτζ Μπους, αν και περιορίστηκε σε τρεις «κοινές προτεραιότητες μεταρρύθμισης»: την προώθηση της δημοκρατίας και της χρηστής διακυβέρνησης, την οικοδόμηση μιας κοινωνίας βασισμένης στη γνώση και την επέκταση των οικονομικών ευκαιριών.Στη σύνοδο της «Ομάδας των «8», όπως και στην Ευρωπαϊκή Ενωση πριν από λίγες μέρες, καταγράφηκε αυτό που είχε επισημανθεί νωρίτερα: ότι η αμερικανική πρωτοβουλία «πάσχει σοβαρά σε τέσσερα σημεία. Πρώτον, ο διδακτικός τόνος και το ύφος -ιδίως αν αναγνωσθεί σε συνδυασμό με την Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας των ΗΠΑ του Σεπτεμβρίου 2002- δεν δείχνει ευαισθησία και είναι απίθανο να γίνουν θετικά δεκτά στην περιοχή. Δεύτερον, αφιερώνει μόνο μία γραμμή για να αναφερθεί στην "Ευρω-Μεσογειακή Σύμπραξη", παρά τις μεγάλες προσπάθειες που έχει κάνει η Ευρωπαϊκή Ενωση επί πολλά χρόνια μέσω της "Διαδικασίας της Βαρκελώνης". Τρίτον, δεν έχουν προηγηθεί ουσιαστικές διαβουλεύσεις. Τέταρτον, και σοβαρότερο, δεν αναφέρεται στην αραβο-ισραηλινή σύγκρουση».3Στο τελικό ανακοινωθέν της συνόδου κορυφής της «Ομάδας των 8», οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να αποδεχτούν την προσθήκη αναφοράς στο Μεσανατολικό. Ομως, στην πορεία τους προς τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Κωνσταντινούπολη, απουσιάζει κάθε προβληματισμός για το θέμα αυτό.Οπως επισημαίνει ο Νίκολας Μπερνς, εκείνο που ζητείται από το ΝΑΤΟ είναι «να διευρύνει το "Μεσογειακό Διάλογο" (με Αλγερία, Αίγυπτο, Ισραήλ, Ιορδανία, Μαυριτανία, Μαρόκο και Τυνησία) σε πραγματική σύμπραξη, παρέχοντας στρατιωτική εκπαίδευση, ασκήσεις και στενότερη πολιτική σχέση, τείνοντας το χέρι και σε άλλες χώρες με την πρωτοβουλία συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης. Θα πρέπει να εστιάσουμε στην πρακτική συνεργασία με τις χώρες εκείνες που επιθυμούν στενότερη σχέση με το ΝΑΤΟ».4Ζητείται ακόμα από το ΝΑΤΟ «να επεκτείνει τη δέσμευσή του με τον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ, προκειμένου να βοηθήσει αυτές τις χώρες να βρουν ένα πιο ειρηνικό μέλλον στη Μείζονα Μέση Ανατολή. Οι ΗΠΑ επιθυμούν το ΝΑΤΟ να είναι ένα από τα λιθάρια της μακροπρόθεσμης δέσμευσής μας στην αχανή αυτή περιοχή».5Επιπλέον, η Συμμαχία «μπορεί επίσης να δημιουργήσει μια ευρύτερη δέσμη σχέσεων με επιλεγμένες χώρες της Μείζονος Μέσης Ανατολής, συνεργαζόμενη μαζί τους στους τομείς της αντιτρομοκρατίας, της καταπολέμησης των όπλων μαζικής καταστροφής και στις επιχειρήσεις σταθερότητας και απαγόρευσης».6Ολα αυτά είναι βέβαιο ότι θα επιδιωχθεί από τις ΗΠΑ να ενταχθούν στην «Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης». Το ποια θα είναι η αξία τους, όμως, είναι πολύ σχετικό, όσο η αμερικανική προσέγγιση στη Μέση Ανατολή βασίζεται σε ιδεολογήματα, που με τη σειρά τους στηρίζονται σε ιδεολογικά φορτισμένες παραδοχές, από τις οποίες φαίνεται να απουσιάζει ο ρόλος του Μεσανατολικού.Οπως σχολιάζει ένας άνθρωπος που γνωρίζει καλά την περιοχή, «η νέα πρωτοβουλία της κυβέρνησης Μπους να ενθαρρύνει τη δημοκρατία και τις μεταρρυθμίσεις στον αραβικό κόσμο είναι συμπαγής σαν αερόστατο με θερμό αέρα. Αιωρείται μεγαλοπρεπώς προς τον πλανήτη Αραβία, ενώ από κάτω οι άνθρωποι που θα επηρεαστούν απ' αυτό το πυροβολούν, τρέχουν να κρυφτούν ή ξύνουν τα κεφάλια τους μέσα σε πλήρη σύγχυση».

71. Liberation, 11/03/2004 2. Washington Post, 9/02/2004 3. Stanley Crossick, «The U.S. Greater Middle East Initiative: What is its added value;». The European Policy Center, 04/2004 4. Nicolas Burns, «ΝΑΤΟ remains our essential alliance», U.S. Foreign Policy Agenda. The U.S. and ΝΑΤΟ, an Alliance of Purpose», Ιούνιος 2004-06-20 5. Ιδιο. 6. Ian Brezinski, βοηθός υφυπουργός Αμυνας ΗΠΑ για θέματα Ευρώπης και ΝΑΤΟ, «ΝΑΤΟ: An alliance transforming», ίδιο 7. David Ignatius, «Arab Democracy is meaningless unless it begins at home», Lebanon Wire, 13/03/2004