Τα τραύματα παραμένουν, όπως δείχνουν οι σπασμοί στη Χιλή μετά τον θάνατο του Πινοσέτ. Οι μνήμες των δικτατοριών, στην πλειονότητά τους βορειοαμερικανικής έμπνευσης, είναι ακόμα ζωντανές.
Ομως, οι δικτάτορες δεν ανατρέπουν πλέον τις εκλεγμένες κυβερνήσεις. Στους αντίποδές τους, δεν βλέπεις παρά σπάνια ομάδες ανταρτών, με λαδοπράσινες στολές, μούσια και όπλα στα χέρια. Ο Ντανιέλ Ορτέγκα, και πάλι πρόεδρος της Νικαράγουας, δύσκολα θα ενέπνεε σήμερα καραβάνια αλληλεγγύης από την Ευρώπη για το μάζεμα του ζαχαροκάλαμου. Ο τελευταίος «μουσάτος» έχει ξεπεράσει τα 80 και οι συμπατριώτες του στην Κούβα έχουν να τον δουν από τις αρχές του καλοκαιριού.Ομως, η Λατινική Αμερική παραμένει εργαστήριο κοινωνικών κινημάτων. Και η βάση των κινημάτων αυτών εξακολουθεί να στηρίζεται σε μια οικονομική πραγματικότητα βάναυσων οικονομικών ανισοτήτων και αποκλεισμών, των μεγαλύτερων στον κόσμο. Χρωματίζονται από τη χρόνια αποτυχία των επιβαλλόμενων από τον βορρά και από τα δημιουργήματά του (Παγκόσμια Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) φιλελεύθερων και -μετέπειτα- νεοφιλελεύθερων οικονομικών προτύπων. Και εμβολιάζονται από φυλετικούς αποκλεισμούς που έχουν τις ρίζες τους στην κατάκτηση της ηπείρου από τους Ισπανούς κατακτητές (κονκισταδόρες).Αυτό που έχει αλλάξει είναι η παγκόσμια πολιτική ισορροπία και, κατά συνέπεια, οι ίδιες οι δογματικές βάσεις που, εδώ και δύο αιώνες, διαμόρφωναν τις σχέσεις Βορρά - Νότου στην αμερικανική ήπειρο.Από το 1823, όταν το «δόγμα Μονρό» μιλούσε για μια Αμερική για τους Αμερικανούς (κάτι που ουσιαστικά εκφυλίσθηκε σε Αμερική για βορειοαμερικανούς), οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να διασφαλίσουν ότι καμία ευρωπαϊκή δύναμη (Ισπανία, Πορτογαλία, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία) δεν θα έχει τη Λατινική Αμερική στη σφαίρα επιρροής της. Η τελευταία ευρωπαϊκή δύναμη που ήθελε και μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο ήταν η ΕΣΣΔ. Από τη στιγμή που η ΕΣΣΔ έπαψε να υπάρχει, το δόγμα Μονρό διατηρείται σε αποθήκευση, χωρίς να διακρίνονται ακόμα οι συνθήκες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν επανενεργοποίησή του.Επιπλέον, με τη λήξη του ψυχρού πολέμου και την αχρήστευση της θεωρίας του Ντόμινο, η αντιπαράθεση των ΗΠΑ με τα λαϊκά κινήματα στην αμερικανική ήπειρο έπαψε να έχει τη βιαιότητα και την οξύτητα του παρελθόντος. Η επίκληση του Σιμόν Μπολιβάρ δεν ενοχλεί την Ουάσιγκτον, όπως η παλιά επίκληση του Μαρξ και, ιδίως, του Λένιν. Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ότι η κληρονομιά του Σιμόν Μπολιβάρ συμπλέει απολύτως με το δόγμα Μονρό.Ακόμα και η θεαματική επαναστατική ρητορική του Ούγκο Τσάβες είναι τέτοια που δεν ξυπνά στις ΗΠΑ αντανακλαστικά παρόμοια με εκείνα που είχε προκαλέσει ο Σαλβαδόρ Αλιέντε. Η Ουάσιγκτον μπορεί να δυσφορεί, αισθάνεται όμως αρκετή ηρεμία ώστε να επισημαίνει ότι δεν πρέπει κανείς να επικεντρώνει την προσοχή του σε όσα λέει ο πρόεδρος της Βενεζουέλας αλλά στα όσα κάνει. Και αυτά, όσο και αν αντιβαίνουν στις αγαπημένες συνταγές των ΗΠΑ, δεν τους είναι αποκρουστικά. Αλλωστε, η Ουάσιγκτον έχει αποδείξει ότι στη μεταψυχροπολεμική εποχή μπορεί να συνεργαστεί με μεγάλη άνεση με χώρες όπως η Κίνα ή το Βιετνάμ. Είναι, μάλιστα, σήμερα η πρώτη σε επενδύσεις στις χώρες αυτές. Οταν η Κίνα με τη «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς» και όχι η πρώην ΕΣΣΔ αποτελεί το σημερινό πρότυπο της Κούβας, η αμερικανική εναντίωση στην Αβάνα βρίσκεται σε αποδρομή και παραμένει μόνο για ιστορικούς λόγους γοήτρου που και αυτοί τείνουν να εξαλειφθούν. Και βεβαίως, δεν είναι τυχαίο ότι η Κίνα απορρίπτει επιμελώς κάθε σκέψη διαμόρφωσης σφαίρας επιρροής στην αμερικανική ήπειρο (σε αντίθεση με την Αφρική).Ακόμα και αν θεωρηθεί ότι οι κοινωνικές αλλαγές στο εσωτερικό των λατινοαμερικανικών χωρών δημιουργούν προβλήματα στις ΗΠΑ, αυτά τυπικά θα μπορούσαν να αφορούν κυρίως τον εφοδιασμό της αμερικανικής βιομηχανίας με πρώτες ύλες με τις κρατικοποιήσεις/εθνικοποιήσεις εταιρειών. Ομως, πέραν του ότι αυτές δεν φαίνεται να αλλάζουν πολλά σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές τους, οι φυσικοί πόροι της αμερικανικής ηπείρου -με επί του παρόντος εξαίρεση τους ενεργειακούς- έχουν πολύ μικρότερη σημασία σήμερα για μια βορειοαμερικανική μετα-βιομηχανική οικονομία στην οποία, κατά το 2005, μόνο το 5% του ΑΕΠ προερχόταν από τη βιομηχανία έναντι 88% από τις υπηρεσίες και τα πνευματικά δικαιώματα.Η έλλειψη οξείας αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για τα διαφορετικά μοντέλα κοινωνικών μετασχηματισμών που καλλιεργούνται σήμερα στη Λατινική Αμερική. Το αν κάποιο απ' αυτά επικρατήσει θα οφείλεται, έτσι, περισσότερο στα δικά του χαρακτηριστικά απ' ό,τι στις επιδράσεις εξωτερικών παραγόντων.
09/03/2007
Παρασκευή 9 Μαρτίου 2007
Σάββατο 3 Μαρτίου 2007
Στην κόψη του ξυραφιού
Οι περιπτώσεις χωρών που δεν μπόρεσαν να εκμεταλλευθούν επαρκώς την ευνοϊκή γι' αυτές διεθνή συγκυρία, έχοντας ηγεσία κατώτερη των περιστάσεων, είναι πολλές.
Ο ιδεοληπτικός λαϊκισμός του προέδρου Αχμαντινετζάντ απειλεί έτσι να στερήσει το Ιράν από τα πρωτοφανή κέρδη που του χάρισαν οι ιδεοληπτικές εμμονές του Αμερικανού προέδρου Τζορτζ Μπους και της περί τον αντιπρόεδρο Ντικ Τσένι ομάδας των νεοσυντηρητικών γκουρού.Είναι προφανές ότι η ομάδα αυτή δεν ήθελε να παίξει το παιχνίδι της Τεχεράνης, όταν ξεκίνησε να βγάλει από τη μέση τον άνθρωπο που οι ΗΠΑ είχαν χρησιμοποιήσει εναντίον του Ιράν, τον Σαντάμ Χουσεΐν. Ομως αφέθηκε έρμαιο στις συμβουλές ανθρώπων που (όπως είναι πολύ εύκολο στις περιπτώσεις αυτές) ήξεραν να χαϊδεύουν τις ιδεοληψίες, τις προκαταλήψεις και τις πεποιθήσεις της, για να την οδηγήσουν στην περιπέτεια του Ιράκ, που απελευθέρωσε τη σιιτική πλειονότητα από τη σουνιτική καταπίεση. Η προώθηση της δημοκρατίας, όπως την έβλεπε η ίδια ομάδα, ως πανάκεια που θα λύσει κάθε πρόβλημα στη Μέση Ανατολή και θα φέρει τις αραβικές δημοκρατίες στο πλευρό του δημοκρατικού Ισραήλ, κατέστησε τη σιιτική και φιλο-ιρανική Χεζμπολάχ κυρίαρχη πολιτική δύναμη στον Λίβανο. Η αμερικανο-ισραηλινής νεοσυντηρητικής εμπνεύσεως ισραηλινή επίθεση την ενίσχυσε ακόμη περισσότερο.Στην Παλαιστίνη, η δημοκρατία έφερε στην εξουσία τη Χαμάς. Και η αμερικανο-ισραηλινή υστερική αντίδραση στο αποτέλεσμα της κάλπης οδήγησε την απομονωμένη σουνιτική Χαμάς να αποδεχθεί αυξημένη επιρροή από το φυσιολογικά αντίπαλο σιιτικό Ιράν.Η εντυπωσιακή αδυναμία της αμερικανικής ηγετικής ομάδας να επανεξετάσει την αξία των αρχικών της παραδοχών, περιορίζει τους προβληματισμούς της σε επίπεδο τακτικής, με μόνιμη επωδό την εκτίμηση ότι οι όποιες αποτυχίες οφείλονται σε ανεπαρκή αποφασιστικότητα και ανεπαρκή χρήση της αμερικανικής ισχύος. Ετσι η -ανομολόγητη- διαπίστωση ότι ο μεγάλος κερδισμένος είναι το Ιράν και οι διαμαρτυρίες των παραδοσιακών σουνιτών Αράβων συμμάχων των ΗΠΑ για την αύξηση επιρροής των σιιτών «Περσών», όπως ονομάζουν ακόμα και τους Αραβες σιίτες, οδηγεί σε αυξημένη επιθετικότητα απέναντι στο Ιράν, με βασικούς άξονες το πυρηνικό πρόγραμμά του, αλλά και το ρόλο του στο Ιράκ. Μια επιθετικότητα που προσπαθεί να εξισορροπήσει η πιο ρεαλιστική πτέρυγα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, κάτι που εξηγεί γιατί συχνά η Ουάσιγκτον εμφανίζεται να μιλά δύο ελαφρώς διαφορετικές διαλέκτους απέναντι στο Ιράν.Παρόμοιο φαινόμενο παρατηρείται και στην Τεχεράνη, όπου το δώρο εξ ουρανού της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ μετριάζεται από την εκλογή στην προεδρία του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, με όχημα τον απλοϊκό ιδεοληπτικό και θρησκοληπτικό λαϊκισμό του, με τον ίδιο τρόπο που η οικονομία πάει από το κακό στο χειρότερο, παρά την αύξηση των τιμών πετρελαίου. Πολύ γρήγορα κατάφερε να δώσει αυξημένες αρμοδιότητες στους «Φρουρούς της Επανάστασης», ξαναδίνοντάς τους την επιρροή που είχαν κατά την αρχική, «ροβεσπιερική» φάση της ισλαμικής επανάστασης. Αποτέλεσμα ήταν να προσφέρει στους αντιπάλους του Ιράν όλο και περισσότερα επιχειρήματα, ενώ ταυτοχρόνως στερούσε την Τεχεράνη από τα απαραίτητα για τη μεγιστοποίηση των κερδών της περιθώρια ελιγμών.Οπως και στις ΗΠΑ, έτσι και στο Ιράν η αντίδραση μπορεί να άργησε, αλλά τελικά ήρθε. Θυμίζοντας τις εκλογές για το Κογκρέσο στις ΗΠΑ, οι εκλογές για τη «Συνέλευση των Ειδικών» και για την τοπική αυτοδιοίκηση, που έγιναν τον Δεκέμβριο, αποτέλεσαν θεαματική ήττα για τον πρόεδρο. Επιπλέον, το Ιράν διαθέτει έναν άλλο πόλο εξουσίας, σημαντικότερο και με μεγαλύτερη διάρκεια από τον πρόεδρο. Η ανώτατη ηγεσία της χώρας, οι θρησκευτικοί ηγέτες με επικεφαλής τον αγιατολάχ Χαμενεΐ, γνωρίζουν να διαχειρίζονται καλύτερα από τον ερασιτέχνη Αχμαντινετζάντ τις εξ αποκαλύψεως βεβαιότητες και σε πολλές περιπτώσεις παρενέβησαν για να μετριάσουν τη ζημιά που προκαλούσε.Η έκβαση της αντιπαράθεσης με το Ιράν θα εξαρτηθεί λοιπόν σε μεγάλο βαθμό από την έκβαση των εσωτερικών αντιπαραθέσεων, τόσο στην Ουάσιγκτον όσο και στην Τεχεράνη. Ευκταίο είναι, και στις δύο περιπτώσεις, να παρέμβουν «οι μεγάλοι και να μαζέψουν τα παιδιά» από το επικίνδυνο παιχνίδι τους. Ιδίως στην Ουάσιγκτον.Ισως η προχθεσινή θεαματική στροφή των ΗΠΑ (συμπτωματικώς, ενώ ο αντιπρόεδρος Ντικ Τσένι έλειπε σε ταξίδι για δουλειές) για συμμετοχή σε διεθνή διάσκεψη για το Ιράκ με τη συμμετοχή και του Ιράν να δείχνει κάτι τέτοιο.
03/03/2007
Ο ιδεοληπτικός λαϊκισμός του προέδρου Αχμαντινετζάντ απειλεί έτσι να στερήσει το Ιράν από τα πρωτοφανή κέρδη που του χάρισαν οι ιδεοληπτικές εμμονές του Αμερικανού προέδρου Τζορτζ Μπους και της περί τον αντιπρόεδρο Ντικ Τσένι ομάδας των νεοσυντηρητικών γκουρού.Είναι προφανές ότι η ομάδα αυτή δεν ήθελε να παίξει το παιχνίδι της Τεχεράνης, όταν ξεκίνησε να βγάλει από τη μέση τον άνθρωπο που οι ΗΠΑ είχαν χρησιμοποιήσει εναντίον του Ιράν, τον Σαντάμ Χουσεΐν. Ομως αφέθηκε έρμαιο στις συμβουλές ανθρώπων που (όπως είναι πολύ εύκολο στις περιπτώσεις αυτές) ήξεραν να χαϊδεύουν τις ιδεοληψίες, τις προκαταλήψεις και τις πεποιθήσεις της, για να την οδηγήσουν στην περιπέτεια του Ιράκ, που απελευθέρωσε τη σιιτική πλειονότητα από τη σουνιτική καταπίεση. Η προώθηση της δημοκρατίας, όπως την έβλεπε η ίδια ομάδα, ως πανάκεια που θα λύσει κάθε πρόβλημα στη Μέση Ανατολή και θα φέρει τις αραβικές δημοκρατίες στο πλευρό του δημοκρατικού Ισραήλ, κατέστησε τη σιιτική και φιλο-ιρανική Χεζμπολάχ κυρίαρχη πολιτική δύναμη στον Λίβανο. Η αμερικανο-ισραηλινής νεοσυντηρητικής εμπνεύσεως ισραηλινή επίθεση την ενίσχυσε ακόμη περισσότερο.Στην Παλαιστίνη, η δημοκρατία έφερε στην εξουσία τη Χαμάς. Και η αμερικανο-ισραηλινή υστερική αντίδραση στο αποτέλεσμα της κάλπης οδήγησε την απομονωμένη σουνιτική Χαμάς να αποδεχθεί αυξημένη επιρροή από το φυσιολογικά αντίπαλο σιιτικό Ιράν.Η εντυπωσιακή αδυναμία της αμερικανικής ηγετικής ομάδας να επανεξετάσει την αξία των αρχικών της παραδοχών, περιορίζει τους προβληματισμούς της σε επίπεδο τακτικής, με μόνιμη επωδό την εκτίμηση ότι οι όποιες αποτυχίες οφείλονται σε ανεπαρκή αποφασιστικότητα και ανεπαρκή χρήση της αμερικανικής ισχύος. Ετσι η -ανομολόγητη- διαπίστωση ότι ο μεγάλος κερδισμένος είναι το Ιράν και οι διαμαρτυρίες των παραδοσιακών σουνιτών Αράβων συμμάχων των ΗΠΑ για την αύξηση επιρροής των σιιτών «Περσών», όπως ονομάζουν ακόμα και τους Αραβες σιίτες, οδηγεί σε αυξημένη επιθετικότητα απέναντι στο Ιράν, με βασικούς άξονες το πυρηνικό πρόγραμμά του, αλλά και το ρόλο του στο Ιράκ. Μια επιθετικότητα που προσπαθεί να εξισορροπήσει η πιο ρεαλιστική πτέρυγα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, κάτι που εξηγεί γιατί συχνά η Ουάσιγκτον εμφανίζεται να μιλά δύο ελαφρώς διαφορετικές διαλέκτους απέναντι στο Ιράν.Παρόμοιο φαινόμενο παρατηρείται και στην Τεχεράνη, όπου το δώρο εξ ουρανού της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ μετριάζεται από την εκλογή στην προεδρία του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, με όχημα τον απλοϊκό ιδεοληπτικό και θρησκοληπτικό λαϊκισμό του, με τον ίδιο τρόπο που η οικονομία πάει από το κακό στο χειρότερο, παρά την αύξηση των τιμών πετρελαίου. Πολύ γρήγορα κατάφερε να δώσει αυξημένες αρμοδιότητες στους «Φρουρούς της Επανάστασης», ξαναδίνοντάς τους την επιρροή που είχαν κατά την αρχική, «ροβεσπιερική» φάση της ισλαμικής επανάστασης. Αποτέλεσμα ήταν να προσφέρει στους αντιπάλους του Ιράν όλο και περισσότερα επιχειρήματα, ενώ ταυτοχρόνως στερούσε την Τεχεράνη από τα απαραίτητα για τη μεγιστοποίηση των κερδών της περιθώρια ελιγμών.Οπως και στις ΗΠΑ, έτσι και στο Ιράν η αντίδραση μπορεί να άργησε, αλλά τελικά ήρθε. Θυμίζοντας τις εκλογές για το Κογκρέσο στις ΗΠΑ, οι εκλογές για τη «Συνέλευση των Ειδικών» και για την τοπική αυτοδιοίκηση, που έγιναν τον Δεκέμβριο, αποτέλεσαν θεαματική ήττα για τον πρόεδρο. Επιπλέον, το Ιράν διαθέτει έναν άλλο πόλο εξουσίας, σημαντικότερο και με μεγαλύτερη διάρκεια από τον πρόεδρο. Η ανώτατη ηγεσία της χώρας, οι θρησκευτικοί ηγέτες με επικεφαλής τον αγιατολάχ Χαμενεΐ, γνωρίζουν να διαχειρίζονται καλύτερα από τον ερασιτέχνη Αχμαντινετζάντ τις εξ αποκαλύψεως βεβαιότητες και σε πολλές περιπτώσεις παρενέβησαν για να μετριάσουν τη ζημιά που προκαλούσε.Η έκβαση της αντιπαράθεσης με το Ιράν θα εξαρτηθεί λοιπόν σε μεγάλο βαθμό από την έκβαση των εσωτερικών αντιπαραθέσεων, τόσο στην Ουάσιγκτον όσο και στην Τεχεράνη. Ευκταίο είναι, και στις δύο περιπτώσεις, να παρέμβουν «οι μεγάλοι και να μαζέψουν τα παιδιά» από το επικίνδυνο παιχνίδι τους. Ιδίως στην Ουάσιγκτον.Ισως η προχθεσινή θεαματική στροφή των ΗΠΑ (συμπτωματικώς, ενώ ο αντιπρόεδρος Ντικ Τσένι έλειπε σε ταξίδι για δουλειές) για συμμετοχή σε διεθνή διάσκεψη για το Ιράκ με τη συμμετοχή και του Ιράν να δείχνει κάτι τέτοιο.
03/03/2007
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
