Στο θερμοκήπιο πολιτικών μοντέλων

Τα τραύματα παραμένουν, όπως δείχνουν οι σπασμοί στη Χιλή μετά τον θάνατο του Πινοσέτ. Οι μνήμες των δικτατοριών, στην πλειονότητά τους βορειοαμερικανικής έμπνευσης, είναι ακόμα ζωντανές.

Ομως, οι δικτάτορες δεν ανατρέπουν πλέον τις εκλεγμένες κυβερνήσεις. Στους αντίποδές τους, δεν βλέπεις παρά σπάνια ομάδες ανταρτών, με λαδοπράσινες στολές, μούσια και όπλα στα χέρια. Ο Ντανιέλ Ορτέγκα, και πάλι πρόεδρος της Νικαράγουας, δύσκολα θα ενέπνεε σήμερα καραβάνια αλληλεγγύης από την Ευρώπη για το μάζεμα του ζαχαροκάλαμου. Ο τελευταίος «μουσάτος» έχει ξεπεράσει τα 80 και οι συμπατριώτες του στην Κούβα έχουν να τον δουν από τις αρχές του καλοκαιριού.Ομως, η Λατινική Αμερική παραμένει εργαστήριο κοινωνικών κινημάτων. Και η βάση των κινημάτων αυτών εξακολουθεί να στηρίζεται σε μια οικονομική πραγματικότητα βάναυσων οικονομικών ανισοτήτων και αποκλεισμών, των μεγαλύτερων στον κόσμο. Χρωματίζονται από τη χρόνια αποτυχία των επιβαλλόμενων από τον βορρά και από τα δημιουργήματά του (Παγκόσμια Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) φιλελεύθερων και -μετέπειτα- νεοφιλελεύθερων οικονομικών προτύπων. Και εμβολιάζονται από φυλετικούς αποκλεισμούς που έχουν τις ρίζες τους στην κατάκτηση της ηπείρου από τους Ισπανούς κατακτητές (κονκισταδόρες).Αυτό που έχει αλλάξει είναι η παγκόσμια πολιτική ισορροπία και, κατά συνέπεια, οι ίδιες οι δογματικές βάσεις που, εδώ και δύο αιώνες, διαμόρφωναν τις σχέσεις Βορρά - Νότου στην αμερικανική ήπειρο.Από το 1823, όταν το «δόγμα Μονρό» μιλούσε για μια Αμερική για τους Αμερικανούς (κάτι που ουσιαστικά εκφυλίσθηκε σε Αμερική για βορειοαμερικανούς), οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να διασφαλίσουν ότι καμία ευρωπαϊκή δύναμη (Ισπανία, Πορτογαλία, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία) δεν θα έχει τη Λατινική Αμερική στη σφαίρα επιρροής της. Η τελευταία ευρωπαϊκή δύναμη που ήθελε και μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο ήταν η ΕΣΣΔ. Από τη στιγμή που η ΕΣΣΔ έπαψε να υπάρχει, το δόγμα Μονρό διατηρείται σε αποθήκευση, χωρίς να διακρίνονται ακόμα οι συνθήκες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν επανενεργοποίησή του.Επιπλέον, με τη λήξη του ψυχρού πολέμου και την αχρήστευση της θεωρίας του Ντόμινο, η αντιπαράθεση των ΗΠΑ με τα λαϊκά κινήματα στην αμερικανική ήπειρο έπαψε να έχει τη βιαιότητα και την οξύτητα του παρελθόντος. Η επίκληση του Σιμόν Μπολιβάρ δεν ενοχλεί την Ουάσιγκτον, όπως η παλιά επίκληση του Μαρξ και, ιδίως, του Λένιν. Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ότι η κληρονομιά του Σιμόν Μπολιβάρ συμπλέει απολύτως με το δόγμα Μονρό.Ακόμα και η θεαματική επαναστατική ρητορική του Ούγκο Τσάβες είναι τέτοια που δεν ξυπνά στις ΗΠΑ αντανακλαστικά παρόμοια με εκείνα που είχε προκαλέσει ο Σαλβαδόρ Αλιέντε. Η Ουάσιγκτον μπορεί να δυσφορεί, αισθάνεται όμως αρκετή ηρεμία ώστε να επισημαίνει ότι δεν πρέπει κανείς να επικεντρώνει την προσοχή του σε όσα λέει ο πρόεδρος της Βενεζουέλας αλλά στα όσα κάνει. Και αυτά, όσο και αν αντιβαίνουν στις αγαπημένες συνταγές των ΗΠΑ, δεν τους είναι αποκρουστικά. Αλλωστε, η Ουάσιγκτον έχει αποδείξει ότι στη μεταψυχροπολεμική εποχή μπορεί να συνεργαστεί με μεγάλη άνεση με χώρες όπως η Κίνα ή το Βιετνάμ. Είναι, μάλιστα, σήμερα η πρώτη σε επενδύσεις στις χώρες αυτές. Οταν η Κίνα με τη «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς» και όχι η πρώην ΕΣΣΔ αποτελεί το σημερινό πρότυπο της Κούβας, η αμερικανική εναντίωση στην Αβάνα βρίσκεται σε αποδρομή και παραμένει μόνο για ιστορικούς λόγους γοήτρου που και αυτοί τείνουν να εξαλειφθούν. Και βεβαίως, δεν είναι τυχαίο ότι η Κίνα απορρίπτει επιμελώς κάθε σκέψη διαμόρφωσης σφαίρας επιρροής στην αμερικανική ήπειρο (σε αντίθεση με την Αφρική).Ακόμα και αν θεωρηθεί ότι οι κοινωνικές αλλαγές στο εσωτερικό των λατινοαμερικανικών χωρών δημιουργούν προβλήματα στις ΗΠΑ, αυτά τυπικά θα μπορούσαν να αφορούν κυρίως τον εφοδιασμό της αμερικανικής βιομηχανίας με πρώτες ύλες με τις κρατικοποιήσεις/εθνικοποιήσεις εταιρειών. Ομως, πέραν του ότι αυτές δεν φαίνεται να αλλάζουν πολλά σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές τους, οι φυσικοί πόροι της αμερικανικής ηπείρου -με επί του παρόντος εξαίρεση τους ενεργειακούς- έχουν πολύ μικρότερη σημασία σήμερα για μια βορειοαμερικανική μετα-βιομηχανική οικονομία στην οποία, κατά το 2005, μόνο το 5% του ΑΕΠ προερχόταν από τη βιομηχανία έναντι 88% από τις υπηρεσίες και τα πνευματικά δικαιώματα.Η έλλειψη οξείας αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για τα διαφορετικά μοντέλα κοινωνικών μετασχηματισμών που καλλιεργούνται σήμερα στη Λατινική Αμερική. Το αν κάποιο απ' αυτά επικρατήσει θα οφείλεται, έτσι, περισσότερο στα δικά του χαρακτηριστικά απ' ό,τι στις επιδράσεις εξωτερικών παραγόντων.

09/03/2007