Επιστροφή στην (ψυχρή) φύση. Αναζητώντας τη νέα α-ταξία

Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος έτρεχε υπό βροχήν στη Λέσβο για να επιβραδύνει τη νομοτελειακή φθορά, λόγω ηλικίας, της φυσικής του κατάστασης. Στην άλλη άκρη της Ευρώπης, στη Γερμανία, ακόμα και ο γιος του, ο σημερινός πρόεδρος Μπους, πρέπει επιτέλους να αντιλαμβανόταν ότι πρέπει και αυτός να τρέξει για να επιβραδύνει την επίσης νομοτελειακή φθορά του πατρικού οράματος της «Νέας Παγκόσμιας Τάξης» περί τις ΗΠΑ.Το λάθος στη διαπίστωση του πατρός Μπους κατά τις αρχές της δεκαετίας του '90 όπως και ο λανθασμένος εφησυχασμός του υιού Μπους στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα εδράζεται στη συναισθηματική φόρτιση που προκάλεσε ένθεν κακείθεν η πειραματική εφαρμογή στη Ρωσία ενός, αρχικά λενινιστικού και μετέπειτα σταλινικού, σοσιαλιστικού μοντέλου. Ο εξαιρετικά διεισδυτικός στο θυμικό έντονος ιδεολογικός χαρακτήρας του μοντέλου αυτού οδήγησε στην ταύτιση του προσωρινού ιδεολογικού εποικοδομήματος με το σταθερό φυσικό υπόβαθρο, τη Ρωσία, και έδωσε στη Μόσχα τη μεταφυσική συμβολική αξία μιας Ιερουσαλήμ ή μιας Μέκκας. Η κατάρρευση του σοσιαλιστικού μοντέλου οδήγησε έτσι σε μια έκρηξη συναισθηματισμού, αντίστοιχου με αυτόν που είχε προκαλέσει στην Ευρώπη αλλά και στον αραβικό κόσμο η άλωση της Ιερουσαλήμ από τους Σταυροφόρους. Και μέσα στο συναισθηματικό αυτό όργιο, η προειδοποίηση ενός από τους γνησιότερους εκφραστές της τροτσκιστικής ρίζας των Αμερικανών νεο-συντηρητικών, του Φράνσις Φουκουγιάμα, περί «Τέλους των Ιδεολογιών» διαβάστηκε -και χλευάστηκε- αντίστροφα.Ομως ο Φουκουγιάμα δεν πανηγύριζε για το τέλος μιας συγκεκριμένης αντίπαλης ιδεολογίας, ούτε προσπαθούσε να τρίψει την ήττα στα μούτρα των ηττημένων. Προσπαθούσε να προειδοποιήσει ότι τα κοινωνικά εποικοδομήματα έρχονται και παρέρχονται αλλά το φυσικό γεωπολιτικό υπόβαθρο παραμένει. Στην παγκόσμια ιστορική εξέλιξη δεν είναι δυνατόν να μην εκφρασθεί η μάζα της μεγαλύτερης χώρας του κόσμου, της χώρας των δύο ηπείρων, ανεξαρτήτως των εσωτερικών της εξελίξεων. Οπως δεν μπορεί να μην εκφρασθεί και η μάζα της μεγαλύτερης σε πληθυσμό χώρας του κόσμου, της Κίνας. Ακόμα περισσότερο, οι βαρυτικές επιδράσεις τέτοιων μαζών είναι αδύνατον να μην επηρεάζουν τις τροχιές όλων των υπολοίπων.Η νικητήρια ευφορία που επικράτησε στις ΗΠΑ τις δύο τελευταίες δεκαετίες εμπόδισε τη διαμόρφωση σύγχρονων εργαλείων διαχείρισης και εξισορρόπησης των φυσικών αυτών μεγεθών. Το αντίστοιχο καταθλιπτικό επεισόδιο της άλλης πλευράς φαίνεται ότι, ωθούμενο από την ανάγκη και βοηθούμενο από τον αμερικανικό αυτάρεσκο εφησυχασμό, πέρασε νωρίτερα σε φάση αποδρομής. Η Ρωσία (αλλά και η Κίνα) δείχνει έτσι πιο έτοιμη να διαχειριστεί μια εποχή «Τέλους Ιδεολογιών» απ' ό,τι οι ΗΠΑ. Σε αντίθεση με την Ουάσιγκτον, δείχνει να αντιλαμβάνεται ότι ο συλλογικός ιδεολογικός αφοπλισμός καθιστά την προβολή στρατιωτικής ισχύος πολύ δυσχερέστερη και αναποτελεσματική, καθώς δεν είναι πλέον εύκολο να υποστηριχθεί «ηθικά», δηλαδή συναισθηματικά. Εκμεταλλευόμενη την αφασία των ΗΠΑ, που δυσκολεύονται να ξεπεράσουν την παρελθούσα φάση του θριάμβου τους, εξασφαλισμένη στρατιωτικά σε επίπεδο αποτροπής, η Μόσχα αναπτύσσει τα ώς τώρα ανεκμετάλλευτα αποθέματα «ήπιας ισχύος» που διαθέτει. Και σε αντίθεση με την Ουάσιγκτον, αποφεύγει να τα υποστηρίξει με αξιακά φορτισμένα ιδεολογήματα τύπου «Δημοκρατία», «Ελευθερία» κ.λπ.Οταν ο Τζορτζ Μπους και ο Τόνι Μπλερ συνομιλούν με τον Θεό για να μιλήσουν για «σωστό» και «λάθος» και για απόλυτες αξίες, η ρητορική της Μόσχας (αν μπορεί πλέον να χαρακτηριστεί ρητορική) δίνει μια εικόνα στεγνού ρεαλισμού.Αποφεύγοντας οποιαδήποτε ιδεολογική έξαρση που θα μπορούσε να τρομάξει και να αντισυσπειρώσει θυμίζοντας το σοβιετικό παρελθόν της, η Ρωσία εκφράζεται πλέον τελείως ορθολογικά. Μιλά για ισορροπίες και αντισταθμίσεις (πολυ-πολικότητα έναντι μονο-πολισμού) καθώς και για μπίζνες. Ακούγεται έτσι πολύ πιο αξιόπιστη, όταν κατηγορεί, όπως έκανε την περασμένη Τετάρτη, την Ουάσιγκτον για «ψυχροπολεμική λογική» και αισθάνεται αρκετά ασφαλής ώστε να επανεισαγάγει έναν συναισθηματικά φορτισμένο όρο, μιλώντας για «ιμπεριαλισμό» των ΗΠΑ. Συνειδητοποιώντας ότι παραμένουν ανά τον κόσμο διάσπαρτοι θύλακοι σε διαφορετική πολιτική εξελικτική φάση, καταφέρνει έτσι να τους κλείνει το μάτι εξασφαλίζοντας τακτικές συνεργασίες. Αν και δεν το προβάλλει, δεν έχει επίσης κανέναν λόγο να αποθαρρύνει όσους αισθάνονται την ανάγκη να πιστεύουν ότι η Ρωσία αποτελεί φυσικό τους σύμμαχο λόγω πολιτισμικής ή άλλης συγγένειας.Στην ίδια λογική, αποφεύγει να εκφραστεί σε θέματα όπως η παγκοσμιοποίηση, έστω και αν γνωρίζει ότι η ίδια, αν και λιγότερο από την Κίνα, είναι από τους βασικούς ωφελημένους. Αφήνει έτσι τη δυνατότητα σε όσους ταυτίζουν την αντίδρασή τους προς την παγκοσμιοποίηση με αντίδραση προς τις ΗΠΑ να συνταχθούν εξ αντανακλάσεως μαζί της ή, τουλάχιστον, να την αντιμετωπίζουν θετικά.Το παράθυρο ευκαιρίας που έχει ανοίξει διάπλατα για τη Μόσχα η εξαιρετικά ιδεολογικοποιημένη τραυματική προεδρία Μπους μπορεί να μικρύνει σύντομα με την αλλαγή φρουράς στον Λευκό Οίκο και την ενδεχόμενη αντανακλαστική κίνηση της αμερικανικής κοινωνίας προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ομως η εγγενής θρησκειόστροφη αμερικανική συναισθηματικότητα δύσκολα θα σταματήσει πλήρως να εκφράζεται μανιχαϊστικά, έστω και αν μια νέα ηγεσία καταφέρει να διατυπώσει αυτή την έκφραση λιγότερο απλοϊκά.Η ανάδυση νέων ουσιαστικών ιδεολογικών εργαλείων με αναφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα δεν διακρίνεται στο ορατό μέλλον ώστε να αναμένεται νέα πόλωση σε ιδεολογικό άξονα. Η υποκατάσταση των ιδεολογιών της βιομηχανικής εποχής από τις αρχαιότερες ιδεολογίες - θρησκείες (όπως ο ισλαμισμός) αρχίζει να δείχνει τα όριά της. Αν και αρχικά η σύγκρουσή τους με συμφέροντα και ο εγγενής ιεραποστολικός τους χαρακτήρας έδειξε ότι μπορεί να προκαλέσουν ευρύτερη πόλωση στο πρότυπο του «Πολέμου των Πολιτισμών» του Σάμιουελ Χάντινγκτον, η ορμή τους εξαντλείται από τις ακρότητες που οδηγούν σε ένα θορυβώδες περιθώριο. Ηδη στις ιστορικές γραμμές συνάντησης των πολιτισμών διακρίνονται ζυμώσεις προς τον συγκερασμό του ισλαμικού υποβάθρου με ένα καθολικά αποδεκτό (ακόμα και με τα δυτικά πρότυπα) δημοκρατικό εποικοδόμημα. Και αν οι προσπάθειες διαμόρφωσης ενός τέτοιου μοντέλου στην Τουρκία υπονομεύονται από την ενθάρρυνση που τους παρέχουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ, άλλες, όπως οι εσωτερικές ζυμώσεις στους κόλπους του συγκριτικά προοδευτικότερου και περισσότερο δυτικόστροφου Ισλάμ, του σιιτικού (όπως οι θεωρητικές αναζητήσεις της λιβανέζικης Χεζμπολάχ), υπόσχονται περισσότερα για τη διαμόρφωση μιας λιγότερο πολωτικής ιδεολογικής βάσης που θα μπορούσε να διαψεύσει τον Χάντινγκτον. Συνεισφέρουν, δηλαδή, στη διατήρηση ενός κόσμου όπου ο νεοπαγής ρεαλισμός της Ρωσίας αποτελεί την κατάλληλη συνταγή.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - Ανάλυση στα γεγονότα
Επιστροφή στην (ψυχρή) φύση
Αναζητώντας τη νέα α-ταξία
Του ΚΩΣΤΑ Γ. ΤΣΑΠΟΓΑ
Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος έτρεχε υπό βροχήν στη Λέσβο για να επιβραδύνει τη νομοτελειακή φθορά, λόγω ηλικίας, της φυσικής του κατάστασης. Στην άλλη άκρη της Ευρώπης, στη Γερμανία, ακόμα και ο γιος του, ο σημερινός πρόεδρος Μπους, πρέπει επιτέλους να αντιλαμβανόταν ότι πρέπει και αυτός να τρέξει για να επιβραδύνει την επίσης νομοτελειακή φθορά του πατρικού οράματος της «Νέας Παγκόσμιας Τάξης» περί τις ΗΠΑ.Το λάθος στη διαπίστωση του πατρός Μπους κατά τις αρχές της δεκαετίας του '90 όπως και ο λανθασμένος εφησυχασμός του υιού Μπους στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα εδράζεται στη συναισθηματική φόρτιση που προκάλεσε ένθεν κακείθεν η πειραματική εφαρμογή στη Ρωσία ενός, αρχικά λενινιστικού και μετέπειτα σταλινικού, σοσιαλιστικού μοντέλου. Ο εξαιρετικά διεισδυτικός στο θυμικό έντονος ιδεολογικός χαρακτήρας του μοντέλου αυτού οδήγησε στην ταύτιση του προσωρινού ιδεολογικού εποικοδομήματος με το σταθερό φυσικό υπόβαθρο, τη Ρωσία, και έδωσε στη Μόσχα τη μεταφυσική συμβολική αξία μιας Ιερουσαλήμ ή μιας Μέκκας. Η κατάρρευση του σοσιαλιστικού μοντέλου οδήγησε έτσι σε μια έκρηξη συναισθηματισμού, αντίστοιχου με αυτόν που είχε προκαλέσει στην Ευρώπη αλλά και στον αραβικό κόσμο η άλωση της Ιερουσαλήμ από τους Σταυροφόρους. Και μέσα στο συναισθηματικό αυτό όργιο, η προειδοποίηση ενός από τους γνησιότερους εκφραστές της τροτσκιστικής ρίζας των Αμερικανών νεο-συντηρητικών, του Φράνσις Φουκουγιάμα, περί «Τέλους των Ιδεολογιών» διαβάστηκε -και χλευάστηκε- αντίστροφα.Ομως ο Φουκουγιάμα δεν πανηγύριζε για το τέλος μιας συγκεκριμένης αντίπαλης ιδεολογίας, ούτε προσπαθούσε να τρίψει την ήττα στα μούτρα των ηττημένων. Προσπαθούσε να προειδοποιήσει ότι τα κοινωνικά εποικοδομήματα έρχονται και παρέρχονται αλλά το φυσικό γεωπολιτικό υπόβαθρο παραμένει. Στην παγκόσμια ιστορική εξέλιξη δεν είναι δυνατόν να μην εκφρασθεί η μάζα της μεγαλύτερης χώρας του κόσμου, της χώρας των δύο ηπείρων, ανεξαρτήτως των εσωτερικών της εξελίξεων. Οπως δεν μπορεί να μην εκφρασθεί και η μάζα της μεγαλύτερης σε πληθυσμό χώρας του κόσμου, της Κίνας. Ακόμα περισσότερο, οι βαρυτικές επιδράσεις τέτοιων μαζών είναι αδύνατον να μην επηρεάζουν τις τροχιές όλων των υπολοίπων.Η νικητήρια ευφορία που επικράτησε στις ΗΠΑ τις δύο τελευταίες δεκαετίες εμπόδισε τη διαμόρφωση σύγχρονων εργαλείων διαχείρισης και εξισορρόπησης των φυσικών αυτών μεγεθών. Το αντίστοιχο καταθλιπτικό επεισόδιο της άλλης πλευράς φαίνεται ότι, ωθούμενο από την ανάγκη και βοηθούμενο από τον αμερικανικό αυτάρεσκο εφησυχασμό, πέρασε νωρίτερα σε φάση αποδρομής. Η Ρωσία (αλλά και η Κίνα) δείχνει έτσι πιο έτοιμη να διαχειριστεί μια εποχή «Τέλους Ιδεολογιών» απ' ό,τι οι ΗΠΑ. Σε αντίθεση με την Ουάσιγκτον, δείχνει να αντιλαμβάνεται ότι ο συλλογικός ιδεολογικός αφοπλισμός καθιστά την προβολή στρατιωτικής ισχύος πολύ δυσχερέστερη και αναποτελεσματική, καθώς δεν είναι πλέον εύκολο να υποστηριχθεί «ηθικά», δηλαδή συναισθηματικά. Εκμεταλλευόμενη την αφασία των ΗΠΑ, που δυσκολεύονται να ξεπεράσουν την παρελθούσα φάση του θριάμβου τους, εξασφαλισμένη στρατιωτικά σε επίπεδο αποτροπής, η Μόσχα αναπτύσσει τα ώς τώρα ανεκμετάλλευτα αποθέματα «ήπιας ισχύος» που διαθέτει. Και σε αντίθεση με την Ουάσιγκτον, αποφεύγει να τα υποστηρίξει με αξιακά φορτισμένα ιδεολογήματα τύπου «Δημοκρατία», «Ελευθερία» κ.λπ.Οταν ο Τζορτζ Μπους και ο Τόνι Μπλερ συνομιλούν με τον Θεό για να μιλήσουν για «σωστό» και «λάθος» και για απόλυτες αξίες, η ρητορική της Μόσχας (αν μπορεί πλέον να χαρακτηριστεί ρητορική) δίνει μια εικόνα στεγνού ρεαλισμού.Αποφεύγοντας οποιαδήποτε ιδεολογική έξαρση που θα μπορούσε να τρομάξει και να αντισυσπειρώσει θυμίζοντας το σοβιετικό παρελθόν της, η Ρωσία εκφράζεται πλέον τελείως ορθολογικά. Μιλά για ισορροπίες και αντισταθμίσεις (πολυ-πολικότητα έναντι μονο-πολισμού) καθώς και για μπίζνες. Ακούγεται έτσι πολύ πιο αξιόπιστη, όταν κατηγορεί, όπως έκανε την περασμένη Τετάρτη, την Ουάσιγκτον για «ψυχροπολεμική λογική» και αισθάνεται αρκετά ασφαλής ώστε να επανεισαγάγει έναν συναισθηματικά φορτισμένο όρο, μιλώντας για «ιμπεριαλισμό» των ΗΠΑ. Συνειδητοποιώντας ότι παραμένουν ανά τον κόσμο διάσπαρτοι θύλακοι σε διαφορετική πολιτική εξελικτική φάση, καταφέρνει έτσι να τους κλείνει το μάτι εξασφαλίζοντας τακτικές συνεργασίες. Αν και δεν το προβάλλει, δεν έχει επίσης κανέναν λόγο να αποθαρρύνει όσους αισθάνονται την ανάγκη να πιστεύουν ότι η Ρωσία αποτελεί φυσικό τους σύμμαχο λόγω πολιτισμικής ή άλλης συγγένειας.Στην ίδια λογική, αποφεύγει να εκφραστεί σε θέματα όπως η παγκοσμιοποίηση, έστω και αν γνωρίζει ότι η ίδια, αν και λιγότερο από την Κίνα, είναι από τους βασικούς ωφελημένους. Αφήνει έτσι τη δυνατότητα σε όσους ταυτίζουν την αντίδρασή τους προς την παγκοσμιοποίηση με αντίδραση προς τις ΗΠΑ να συνταχθούν εξ αντανακλάσεως μαζί της ή, τουλάχιστον, να την αντιμετωπίζουν θετικά.Το παράθυρο ευκαιρίας που έχει ανοίξει διάπλατα για τη Μόσχα η εξαιρετικά ιδεολογικοποιημένη τραυματική προεδρία Μπους μπορεί να μικρύνει σύντομα με την αλλαγή φρουράς στον Λευκό Οίκο και την ενδεχόμενη αντανακλαστική κίνηση της αμερικανικής κοινωνίας προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ομως η εγγενής θρησκειόστροφη αμερικανική συναισθηματικότητα δύσκολα θα σταματήσει πλήρως να εκφράζεται μανιχαϊστικά, έστω και αν μια νέα ηγεσία καταφέρει να διατυπώσει αυτή την έκφραση λιγότερο απλοϊκά.Η ανάδυση νέων ουσιαστικών ιδεολογικών εργαλείων με αναφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα δεν διακρίνεται στο ορατό μέλλον ώστε να αναμένεται νέα πόλωση σε ιδεολογικό άξονα. Η υποκατάσταση των ιδεολογιών της βιομηχανικής εποχής από τις αρχαιότερες ιδεολογίες - θρησκείες (όπως ο ισλαμισμός) αρχίζει να δείχνει τα όριά της. Αν και αρχικά η σύγκρουσή τους με συμφέροντα και ο εγγενής ιεραποστολικός τους χαρακτήρας έδειξε ότι μπορεί να προκαλέσουν ευρύτερη πόλωση στο πρότυπο του «Πολέμου των Πολιτισμών» του Σάμιουελ Χάντινγκτον, η ορμή τους εξαντλείται από τις ακρότητες που οδηγούν σε ένα θορυβώδες περιθώριο. Ηδη στις ιστορικές γραμμές συνάντησης των πολιτισμών διακρίνονται ζυμώσεις προς τον συγκερασμό του ισλαμικού υποβάθρου με ένα καθολικά αποδεκτό (ακόμα και με τα δυτικά πρότυπα) δημοκρατικό εποικοδόμημα. Και αν οι προσπάθειες διαμόρφωσης ενός τέτοιου μοντέλου στην Τουρκία υπονομεύονται από την ενθάρρυνση που τους παρέχουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ, άλλες, όπως οι εσωτερικές ζυμώσεις στους κόλπους του συγκριτικά προοδευτικότερου και περισσότερο δυτικόστροφου Ισλάμ, του σιιτικού (όπως οι θεωρητικές αναζητήσεις της λιβανέζικης Χεζμπολάχ), υπόσχονται περισσότερα για τη διαμόρφωση μιας λιγότερο πολωτικής ιδεολογικής βάσης που θα μπορούσε να διαψεύσει τον Χάντινγκτον. Συνεισφέρουν, δηλαδή, στη διατήρηση ενός κόσμου όπου ο νεοπαγής ρεαλισμός της Ρωσίας αποτελεί την κατάλληλη συνταγή.