Τα δάκρυα στα μάτια πολλών Ρεπουμπλικανών βουλευτών, την ώρα που το οικονομικό πακέτο διάσωσης ψηφιζόταν στην αμερικανική Βουλή των Αντιπροσώπων, δεν ήταν μέρος της συνηθισμένης παράστασης, ούτε η κραυγή κάποιων ότι «σήμερα είναι η μέρα που καταρρέει η Αμερική» αποτελούσε θεατρινισμό. Στα μάτια τους, όπως στα μάτια πολλών ψηφοφόρων τους, έπαιζαν οι προπαγανδιστικές ταινίες της σκληρής εποχής του Ψυχρού Πολέμου, που έδειχναν μια κόκκινη παλίρροια να σκεπάζει σαν αίμα τον «Ελεύθερο Κόσμο» και αιματοβαμμένους Μπολσεβίκους να βυθίζουν τους κυνόδοντές τους στον σβέρκο των παιδιών τους.
Δεν είναι μόνοι τους. Σε άλλα μέρη του κόσμου πολλοί είναι αυτοί που συμφωνούν μαζί τους, με τη διαφορά ότι χαμογελούν αντί να δακρύζουν. Προχωρούν πέρα από την έκφραση ενός ικανοποιημένου «εμείς σας τα είχαμε πει, σας είχαμε προειδοποιήσει» και βλέπουν την κατάρρευση του καπιταλισμού και του συμβολικού προπυργίου του, με τον σοσιαλισμό να ξεχύνεται μέσα από τα χαλάσματα του κάστρου και βαρονικά κράτη να αποτινάσσουν την κυριαρχία του παραπαίοντος στυγερού ηγεμόνα.
Χωρίς όμως την απατηλή βοήθεια της μεταφυσικής, χωρίς καταφυγή σε πίστεις, ιδεοληψίες, ευσεβείς πόθους ή εξίσου ευσεβείς φόβους, απεκδυόμενος τη συναισθηματική επίδραση της εξελισσόμενης κρίσης, οφείλει κάποιος να αναζητήσει τις, ελάχιστες ήδη, υπάρχουσες βεβαιότητες πριν αγοράσει φτυάρι για να θάψει τις λίρες του στον κήπο ή όπλα για να εισβάλει στη Βαστίλλη ή τα χειμερινά ανάκτορα (ό,τι πέφτει πιο κοντά).
Η ύπαρξη της κρίσης είναι μια τέτοια βεβαιότητα, όπως βεβαιότητα αποτελεί το ότι η κρίση αυτή προέρχεται από τον καπιταλισμό και αυτόν κυρίως πλήττει. Με ασφάλεια μπορεί να θεωρηθεί ότι εστιάζεται στο αγγλο-σαξονικό καπιταλιστικό πρότυπο και ειδικά στη μορφή που αυτό πήρε κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Εξίσου ασφαλώς μπορεί να υποτεθεί ότι το πρότυπο αυτό έχει εκμετρήσει το ζην και να προβλεφθεί ότι θα αντικατασταθεί βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα από κάποιο περισσότερο ρυθμιστικό-παρεμβατικό μοντέλο. Ομως, η βεβαιότητα και η ασφάλεια των προβλέψεων εξαφανίζονται όταν επιχειρηθεί απάντηση στο ερώτημα αν όλα αυτά θα οδηγήσουν σε ευρύτερη κατάρρευση του καπιταλισμού ή σε μια επίδειξη της φυσικής, άρα εγγενώς βάναυσης, ικανότητάς του για προσαρμογή, μετασχηματισμό και αυτο-ίαση.
Στη φυσική σύνδεση της γεω-οικονομίας με τη γεω-πολιτική, η ασφάλεια κάποιων στοιχειωδών διαπιστώσεων δεν αμφισβητείται ούτε από ανθρώπους όπως ο νεο-φιλελεύθερος, αν και μερικώς ανανήψας, Φράνσις Φουκουγιάμα (αυτός με το «Τέλος της Ιστορίας»). Στην τρέχουσα οικονομική κρίση βλέπει, όπως κάθε μη αόμματος, ένα ακόμα καρφί στο φέρετρο της αμερικανικής «ηθικής ισχύος», που μαζί με την προφανώς τρωθείσα οικονομική και την αφρόνως δαπανώμενη στρατιωτική συνθέτουν τη συνολική ισχύ που στηρίζει τον αμερικανικό πόλο εξουσίας. Η απόλυτη βεβαιότητα που διατυπώνει για την πλήρη ανάκαμψη, αφήνοντας ερωτήματα μόνον ως προς τον χρόνο, μπορεί να διαγραφεί άνετα ως μεταφυσική πεποίθηση από τον κατάλογο των βεβαιοτήτων, κάτι σαν το «πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα 'ναι».
Ενα πρόσθετο στοιχείο αποδυνάμωσης του αμερικανικού προτύπου και, κατά συνέπεια, της αμερικανικής ισχύος/εξουσίας, είναι η αναδυόμενη αποσύνδεση του καπιταλισμού, ως οικονομικού προτύπου, από τη δημοκρατία, ως πολιτικό πρότυπο. Η εξαιρετική ορατότητα του, επί του παρόντος, επιτυχημένου κινεζικού προτύπου αυταρχικής διακυβέρνησης με καπιταλιστική οικονομία υπονομεύει σταθερά την από άμβωνος εκτοξευόμενη αυθεντία των Αμερικανών ιεροκηρύκων. Το ίδιο κάνουν άλλα, ίσως λιγότερο κραυγαλέα, πειράματα με διαφορετικές αναμίξεις που οδηγούν σε διαφορετικές πολιτικο-οικονομικές αποχρώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο, από τη Ρωσία ώς τη Λατινική Αμερική.
Αρκεί, όμως, μόνη η προφανής ολόπλευρη αποδυνάμωση του μοναδικού πόλου εξουσίας για να αναδυθούν αυτομάτως άλλοι πόλοι, δημιουργώντας ένα πολυ-πολικό σύστημα; Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως βεβαιότητα μόνο σε περίπτωση που η κρίση δεν αφορούσε και τους άλλους ή αν οι άλλοι κατάφερναν κάπως να ξεπεράσουν καλύτερα και πιο γρήγορα την καταιγίδα. Ομως η Ευρώπη, παρά την αρχικά (εν μέρει δικαιολογημένη) αφ' υψηλού θεώρηση της κρίσης στις ΗΠΑ, βρέθηκε πολύ γρήγορα μπλεγμένη στη δίνη. Η Κίνα διαθέτει τα μισά συναλλαγματικά της αποθέματα σε αμερικανικά «χαρτιά». Επιπλέον, κινδυνεύει να δει την πλέον χρυσοφόρα εξωτερική της αγορά, τις ΗΠΑ, να συρρικνώνεται και το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό και εμπορικό σύστημα, στο οποίο στηρίχτηκε η οικονομική της έκρηξη, να κλειδώνει. Ακόμα περισσότερο, αν όλοι αυτοί οι παράγοντες οδηγήσουν σε οπισθοδρόμηση της πρωτόγνωρης ευημερίας που απολαμβάνουν σημαντικά τμήματα του κινεζικού πληθυσμού, μπορεί να εξατμιστεί η συγκολλητική ουσία που συγκρατεί το πειραματικό μίγμα οικονομικού και πολιτικού συστήματος, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Η Ρωσία, όπως μαρτυρεί και ο πανικός στις χρηματαγορές της, είναι πιθανό να δει την παγκόσμια ύφεση και τη συνεπαγόμενη ήδη ορατή κατάρρευση των ιλιγγιωδών τιμών του πετρελαίου να της στερεί τον μοχλό που οδήγησε στην οικονομική και πολιτική χειραφέτηση και την εσχάτως πανθομολογούμενη ανάδυσή της. Κάτω από τέτοιες διεθνείς συνθήκες, χώρες όπως το Ιράν και η Βενεζουέλα, ενδέχεται να χάσουν το ενεργειακό δίχτυ ασφαλείας που διευκολύνει τη διαμόρφωση μιας πιο ανεξάρτητης πολιτικής και τη διατήρηση ευρύτερων φιλοδοξιών.
Λογικό είναι να υποτεθεί ότι η τρέχουσα κρίση θα ξεφύγει κάποια στιγμή από τη φάση τού «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» και θα προαχθεί σε εκείνη τού «το αγώγι σέρνει τον αγωγιάτη», όπως έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται. Και το «αγώγι», η πραγματικότητα, δείχνει να σέρνει προς την κατεύθυνση τόσο διεθνών όσο και περιφερειακών επανασυσπειρώσεων και συνεργασιών. Σε διεθνές επίπεδο κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα διεθνή συμφωνία τύπου «Μπρέτον Γουντς». Σε περιφερειακό επίπεδο, ενδιαφέρον θα έχει να παρατηρηθεί αν χώρες όπως η Ισλανδία θα εγκαταλείψουν την αλαζονική στάση απέναντι στην Ε.Ε. και το ευρώ αυτού που ξαφνικά κέρδισε μερικά εκατομμύρια στο λαχείο ή αν η Βρετανία αρχίσει να κουράζεται από την «ιππαστί» στον Ατλαντικό στάση που κρατάει επί τόσα χρόνια.
Ακόμα, όμως, και κάτω από τις καλύτερες συνθήκες και υπό την προϋπόθεση ότι όλες οι πολιτικές ηγεσίες θα κινηθούν υπεύθυνα, κάτι όχι και τόσο βέβαιο, η όποια προσπάθεια σε διεθνές επίπεδο κινδυνεύει να περιοριστεί σε περιπτωσιολογικό, προσωρινό και εγγενώς ασταθές επίπεδο αν δεν συνοδευθεί από μια, έστω και καθυστερημένη, συνειδητοποίηση: ότι μετά την εκπνοή της βιομηχανικής περιόδου, η ιστορική φάση, κατά την οποία το αποτύπωμα της Ευρώπης και των μεταγενέστερων υπερπόντιων προεκτάσεών της καθόριζε τη μορφή της υφηλίου, τελειώνει, μαζί με όλες τις θεωρίες και το πλέγμα οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης που διαμόρφωσαν οι ευρωπαϊκές πράσινες και βιομηχανικές επαναστάσεις και που τώρα αγκομαχούν στο κενό μέχρι να βγει η ψυχή τους. Και, όπως οι φούσκες των ακινήτων, του χρηματιστηρίου και των δανείων συνδυάστηκαν για να σκάσει η ευρύτερη οικονομική φούσκα, έτσι και αυτή αποτελεί πρόδρομο σύμπτωμα της μεγαλύτερης, της πραγματικά μεγάλης, φούσκας που δημιουργεί το επιθανάτιο αγκομαχητό.
Δεν είναι μόνοι τους. Σε άλλα μέρη του κόσμου πολλοί είναι αυτοί που συμφωνούν μαζί τους, με τη διαφορά ότι χαμογελούν αντί να δακρύζουν. Προχωρούν πέρα από την έκφραση ενός ικανοποιημένου «εμείς σας τα είχαμε πει, σας είχαμε προειδοποιήσει» και βλέπουν την κατάρρευση του καπιταλισμού και του συμβολικού προπυργίου του, με τον σοσιαλισμό να ξεχύνεται μέσα από τα χαλάσματα του κάστρου και βαρονικά κράτη να αποτινάσσουν την κυριαρχία του παραπαίοντος στυγερού ηγεμόνα.
Χωρίς όμως την απατηλή βοήθεια της μεταφυσικής, χωρίς καταφυγή σε πίστεις, ιδεοληψίες, ευσεβείς πόθους ή εξίσου ευσεβείς φόβους, απεκδυόμενος τη συναισθηματική επίδραση της εξελισσόμενης κρίσης, οφείλει κάποιος να αναζητήσει τις, ελάχιστες ήδη, υπάρχουσες βεβαιότητες πριν αγοράσει φτυάρι για να θάψει τις λίρες του στον κήπο ή όπλα για να εισβάλει στη Βαστίλλη ή τα χειμερινά ανάκτορα (ό,τι πέφτει πιο κοντά).
Η ύπαρξη της κρίσης είναι μια τέτοια βεβαιότητα, όπως βεβαιότητα αποτελεί το ότι η κρίση αυτή προέρχεται από τον καπιταλισμό και αυτόν κυρίως πλήττει. Με ασφάλεια μπορεί να θεωρηθεί ότι εστιάζεται στο αγγλο-σαξονικό καπιταλιστικό πρότυπο και ειδικά στη μορφή που αυτό πήρε κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Εξίσου ασφαλώς μπορεί να υποτεθεί ότι το πρότυπο αυτό έχει εκμετρήσει το ζην και να προβλεφθεί ότι θα αντικατασταθεί βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα από κάποιο περισσότερο ρυθμιστικό-παρεμβατικό μοντέλο. Ομως, η βεβαιότητα και η ασφάλεια των προβλέψεων εξαφανίζονται όταν επιχειρηθεί απάντηση στο ερώτημα αν όλα αυτά θα οδηγήσουν σε ευρύτερη κατάρρευση του καπιταλισμού ή σε μια επίδειξη της φυσικής, άρα εγγενώς βάναυσης, ικανότητάς του για προσαρμογή, μετασχηματισμό και αυτο-ίαση.
Στη φυσική σύνδεση της γεω-οικονομίας με τη γεω-πολιτική, η ασφάλεια κάποιων στοιχειωδών διαπιστώσεων δεν αμφισβητείται ούτε από ανθρώπους όπως ο νεο-φιλελεύθερος, αν και μερικώς ανανήψας, Φράνσις Φουκουγιάμα (αυτός με το «Τέλος της Ιστορίας»). Στην τρέχουσα οικονομική κρίση βλέπει, όπως κάθε μη αόμματος, ένα ακόμα καρφί στο φέρετρο της αμερικανικής «ηθικής ισχύος», που μαζί με την προφανώς τρωθείσα οικονομική και την αφρόνως δαπανώμενη στρατιωτική συνθέτουν τη συνολική ισχύ που στηρίζει τον αμερικανικό πόλο εξουσίας. Η απόλυτη βεβαιότητα που διατυπώνει για την πλήρη ανάκαμψη, αφήνοντας ερωτήματα μόνον ως προς τον χρόνο, μπορεί να διαγραφεί άνετα ως μεταφυσική πεποίθηση από τον κατάλογο των βεβαιοτήτων, κάτι σαν το «πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα 'ναι».
Ενα πρόσθετο στοιχείο αποδυνάμωσης του αμερικανικού προτύπου και, κατά συνέπεια, της αμερικανικής ισχύος/εξουσίας, είναι η αναδυόμενη αποσύνδεση του καπιταλισμού, ως οικονομικού προτύπου, από τη δημοκρατία, ως πολιτικό πρότυπο. Η εξαιρετική ορατότητα του, επί του παρόντος, επιτυχημένου κινεζικού προτύπου αυταρχικής διακυβέρνησης με καπιταλιστική οικονομία υπονομεύει σταθερά την από άμβωνος εκτοξευόμενη αυθεντία των Αμερικανών ιεροκηρύκων. Το ίδιο κάνουν άλλα, ίσως λιγότερο κραυγαλέα, πειράματα με διαφορετικές αναμίξεις που οδηγούν σε διαφορετικές πολιτικο-οικονομικές αποχρώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο, από τη Ρωσία ώς τη Λατινική Αμερική.
Αρκεί, όμως, μόνη η προφανής ολόπλευρη αποδυνάμωση του μοναδικού πόλου εξουσίας για να αναδυθούν αυτομάτως άλλοι πόλοι, δημιουργώντας ένα πολυ-πολικό σύστημα; Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως βεβαιότητα μόνο σε περίπτωση που η κρίση δεν αφορούσε και τους άλλους ή αν οι άλλοι κατάφερναν κάπως να ξεπεράσουν καλύτερα και πιο γρήγορα την καταιγίδα. Ομως η Ευρώπη, παρά την αρχικά (εν μέρει δικαιολογημένη) αφ' υψηλού θεώρηση της κρίσης στις ΗΠΑ, βρέθηκε πολύ γρήγορα μπλεγμένη στη δίνη. Η Κίνα διαθέτει τα μισά συναλλαγματικά της αποθέματα σε αμερικανικά «χαρτιά». Επιπλέον, κινδυνεύει να δει την πλέον χρυσοφόρα εξωτερική της αγορά, τις ΗΠΑ, να συρρικνώνεται και το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό και εμπορικό σύστημα, στο οποίο στηρίχτηκε η οικονομική της έκρηξη, να κλειδώνει. Ακόμα περισσότερο, αν όλοι αυτοί οι παράγοντες οδηγήσουν σε οπισθοδρόμηση της πρωτόγνωρης ευημερίας που απολαμβάνουν σημαντικά τμήματα του κινεζικού πληθυσμού, μπορεί να εξατμιστεί η συγκολλητική ουσία που συγκρατεί το πειραματικό μίγμα οικονομικού και πολιτικού συστήματος, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Η Ρωσία, όπως μαρτυρεί και ο πανικός στις χρηματαγορές της, είναι πιθανό να δει την παγκόσμια ύφεση και τη συνεπαγόμενη ήδη ορατή κατάρρευση των ιλιγγιωδών τιμών του πετρελαίου να της στερεί τον μοχλό που οδήγησε στην οικονομική και πολιτική χειραφέτηση και την εσχάτως πανθομολογούμενη ανάδυσή της. Κάτω από τέτοιες διεθνείς συνθήκες, χώρες όπως το Ιράν και η Βενεζουέλα, ενδέχεται να χάσουν το ενεργειακό δίχτυ ασφαλείας που διευκολύνει τη διαμόρφωση μιας πιο ανεξάρτητης πολιτικής και τη διατήρηση ευρύτερων φιλοδοξιών.
Λογικό είναι να υποτεθεί ότι η τρέχουσα κρίση θα ξεφύγει κάποια στιγμή από τη φάση τού «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» και θα προαχθεί σε εκείνη τού «το αγώγι σέρνει τον αγωγιάτη», όπως έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται. Και το «αγώγι», η πραγματικότητα, δείχνει να σέρνει προς την κατεύθυνση τόσο διεθνών όσο και περιφερειακών επανασυσπειρώσεων και συνεργασιών. Σε διεθνές επίπεδο κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα διεθνή συμφωνία τύπου «Μπρέτον Γουντς». Σε περιφερειακό επίπεδο, ενδιαφέρον θα έχει να παρατηρηθεί αν χώρες όπως η Ισλανδία θα εγκαταλείψουν την αλαζονική στάση απέναντι στην Ε.Ε. και το ευρώ αυτού που ξαφνικά κέρδισε μερικά εκατομμύρια στο λαχείο ή αν η Βρετανία αρχίσει να κουράζεται από την «ιππαστί» στον Ατλαντικό στάση που κρατάει επί τόσα χρόνια.
Ακόμα, όμως, και κάτω από τις καλύτερες συνθήκες και υπό την προϋπόθεση ότι όλες οι πολιτικές ηγεσίες θα κινηθούν υπεύθυνα, κάτι όχι και τόσο βέβαιο, η όποια προσπάθεια σε διεθνές επίπεδο κινδυνεύει να περιοριστεί σε περιπτωσιολογικό, προσωρινό και εγγενώς ασταθές επίπεδο αν δεν συνοδευθεί από μια, έστω και καθυστερημένη, συνειδητοποίηση: ότι μετά την εκπνοή της βιομηχανικής περιόδου, η ιστορική φάση, κατά την οποία το αποτύπωμα της Ευρώπης και των μεταγενέστερων υπερπόντιων προεκτάσεών της καθόριζε τη μορφή της υφηλίου, τελειώνει, μαζί με όλες τις θεωρίες και το πλέγμα οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης που διαμόρφωσαν οι ευρωπαϊκές πράσινες και βιομηχανικές επαναστάσεις και που τώρα αγκομαχούν στο κενό μέχρι να βγει η ψυχή τους. Και, όπως οι φούσκες των ακινήτων, του χρηματιστηρίου και των δανείων συνδυάστηκαν για να σκάσει η ευρύτερη οικονομική φούσκα, έτσι και αυτή αποτελεί πρόδρομο σύμπτωμα της μεγαλύτερης, της πραγματικά μεγάλης, φούσκας που δημιουργεί το επιθανάτιο αγκομαχητό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου