Οι προκλήσεις που θα πρέπει να απαντηθούν

Στη Ρώμη, οι δημοκράτες της Αριστεράς έχουν γεμίσει τους τοίχους με αφίσες που καλούν τους Ιταλούς αριστερούς να επικοινωνήσουν με όσους Γάλλους γνωρίζουν, προτρέποντάς τους να ψηφίσουν «ναι» στο αυριανό δημοψήφισμα. Γερμανοί, Ισπανοί, Ελληνες, Βέλγοι και άλλοι πολιτικοί και ακτιβιστές από τις περισσότερες χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης συμμετέχουν στις εκδηλώσεις, συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις που γίνονται στη Γαλλία υπέρ του «ναι» ή υπέρ του «όχι» στο ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Από όλα αυτά θα μπορούσε κανείς να σχηματίσει την εικόνα ότι η ευρωπαϊκή ιδέα είναι ισχυρότερη από ποτέ, καθώς η συμμετοχή στις πολιτικές ζυμώσεις σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, και μάλιστα σε επίπεδο βάσης, αποτελεί την πεμπτουσία της.Ομως η εικόνα που διοχετεύεται είναι διαφορετική. Περιγράφεται μια Ευρώπη σε κρίση τόσο βαθιά που αρκεί ένα «όχι» των Γάλλων στο αυριανό δημοψήφισμα, ίσως και ένα «όχι» των Ολλανδών ύστερα από μερικές μέρες, για να σημάνει η αρχή του τέλους της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Την εικόνα αυτή καλλιεργούν και προβάλλουν, κινδυνολογώντας ασυστόλως, οι υπέρμαχοι του «ναι» στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα προσπαθώντας να τρομάξουν τους ψηφοφόρους με τις συνέπειες που μπορεί να συνεπάγεται μια αρνητική ψήφος για την ίδια την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αποτελεί επίσης ευσεβή πόθο τμήματος της εθνικιστικής άκρας Δεξιάς αλλά και μικρού τμήματος της Αριστεράς, που θεωρούν θετική εξέλιξη κάθε τρικλοποδιά στον ευρωπαϊκό βηματισμό.Οταν ο Ζακ Ντελόρ τόλμησε να πει ότι υπάρχει «σχέδιο Β» για την ευρωπαϊκή πορεία σε περίπτωση απόρριψης του Συντάγματος, οι ομοϊδεάτες του υπέρμαχοι του «ναι» τον ανάγκασαν να σιωπήσει, κατηγορώντας τον ότι έτσι προσφέρει άλλοθι σε όσους ψηφίσουν «όχι». Μέσα στο κλίμα των ημερών, κανείς από αυτούς δεν επισήμανε ότι η δήλωσή του θα μπορούσε να παρερμηνευτεί με τρόπο που να αγγίζει ένα από τα πραγματικά προβλήματα της Ε.Ε., αφήνοντας να εννοηθεί ότι κάποιο διευθυντήριο έχει επεξεργαστεί σχέδια που θα προωθήσει, αναλόγως των εξελίξεων.Διότι η Ε.Ε. δεν βρίσκεται σε κρίση λόγω του ευρωπαϊκού Συντάγματος. Βρίσκεται σε κρίση διότι οι παγκόσμιες εξελίξεις και η απότομη διεύρυνσή της κατά 10 νέα μέλη τη φέρνουν απέναντι στις εσωτερικές της αντιφάσεις και αδυναμίες, η αντιμετώπιση των οποίων δεν μπορεί να αναβάλλεται επ' αόριστον. Το λεγόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα» είναι μία απ' αυτές. Οι Γάλλοι ψηφοφόροι -όσοι ψηφίζουν με κοινοτικούς όρους και όχι για να εκφράσουν τα αισθήματά τους απέναντι στη γαλλική κυβέρνηση- στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν αμφισβητούν την ίδια την Ευρώπη. Οι προερχόμενοι από την Αριστερά ανησυχούν κυρίως για το κατά πόσο η Ευρώπη οδηγείται σταδιακά στην υιοθέτηση αγγλοσαξονικών προτύπων στις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις, με περιορισμό του κοινωνικού κράτους, αύξηση των ωρών εργασίας, περιορισμό των αμειβόμενων υπερωριών, μέτρα για πιο «ευκίνητη» αγορά εργασίας. Οι προερχόμενοι από τη Δεξιά ανησυχούν περισσότερο για την εισαγωγή εργαζομένων από τις χώρες της τελευταίας διεύρυνσης και, πολύ περισσότερο, από το ενδεχόμενο μελλοντικής ένταξης της Τουρκίας. Και οι μεν και οι δε ανησυχούν για τη μετακίνηση βιομηχανικών μονάδων από τις χώρες της παλιάς Ευρώπης στις χώρες της διεύρυνσης ή ακόμα παραπέρα. Η τελευταία διεύρυνση της Ε.Ε. εισήγαγε στοιχεία παγκοσμιοποίησης στο εσωτερικό της Ενωσης. Για σημαντικό τμήμα πολιτών, η Ευρώπη δεν είναι πλέον μια ενιαία μονάδα μέσα σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία.Ολα αυτά αποτελούν πραγματικές προκλήσεις που κάποια στιγμή θα πρέπει να απαντηθούν. Οταν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι κινδυνολογούν λέγοντας ότι σε περίπτωση απόρριψης του Ευρωπαϊκού Συντάγματος η Ευρώπη «θα πέσει στα νύχια του Πεκίνου και του Νέου Δελχί» ή ότι «θα καταντήσει προάστιο της Σαγκάης», υπεραπλουστεύουν και υπερβάλλουν αφόρητα. Ομως, όπως κάθε υπερβολή, περιέχουν μια δόση αλήθειας.Μεγαλύτερη δόση αλήθειας περιέχει η προειδοποίηση ότι ενδεχόμενη απόρριψη του ευρωπαϊκού Συντάγματος θα φέρει αυτό ακριβώς που ανησυχεί πολλούς ψηφοφόρους. Θα δώσει δηλαδή στον Τόνι Μπλερ τη δυνατότητα να προωθήσει με μεγαλύτερη ορμή το αγγλοσαξονικό (ως και θατσερικό) μοντέλο οικονομικών μεταρρυθμίσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η υπερβολή έγκειται στο ότι οι αντιστάσεις που κάτι τέτοιο θα συναντήσει γίνονται εμφανείς από την τύχη που είχε στη Γερμανία ο Γκέρχαρντ Σρέντερ λόγω των δικών του προσπαθειών μεταρρύθμισης. Η βρετανική εκδοχή αποδυναμώνεται ακόμα, όσο περνά ο χρόνος, από τη σταδιακή μείωση του ενθουσιασμού των νεοφώτιστων στο φιλελεύθερο μοντέλο χωρών της πρώην Ανατολικής Ευρώπης. Η επαφή με την πραγματικότητα αφορά όμως όλες τις πλευρές. Ο πρώην «Κόκκινος» και νυν «Πράσινος» Ντάνι (με άλλα λιγότερο κολακευτικά χρώματα για πολλούς από τους πρώην συντρόφους του), Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, αναφερόμενος στη γαλλική Αριστερά, δηλώνει στη βρετανική εφημερίδα «Ιντιπέντεντ»: «Κανείς δεν τόλμησε να τους πει ότι ζούμε σε έναν κόσμο δυνάμεων της αγοράς. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχθούμε την ακραία θρησκεία του θατσερισμού ή ακόμα και του μπλερισμού. Οι δυνάμεις της αγοράς μπορούν να παντρευτούν την κοινωνική ευθύνη, μια κοινωνική αγορά».Ανεξαρτήτως επικύρωσης ή όχι του ευρωπαϊκού Συντάγματος, η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να αντιμετωπίσει όλα τα προβλήματα που ανέδειξε η διαδικασία των δημοψηφισμάτων. Είναι αναγκασμένη να αντιμετωπίσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την πραγματικότητα στη βάση της, δηλαδή το τέλος της βιομηχανικής φάσης για τις ανεπτυγμένες οικονομικά κοινωνίες και τη ρύθμιση της μετάβασής τους στη μεταβιομηχανική φάση. Μια διαδικασία που περιπλέκεται από την ένταξη στους κόλπους της Ε.Ε., με την πρόσφατη διεύρυνση, κοινωνιών όπου η βιομηχανική φάση διατηρεί προσωρινά κάποιες οπισθοφυλακές.Ενδεχόμενη επικύρωση του ευρωπαϊκού Συντάγματος από το σύνολο των κρατών-μελών θα καθυστερήσει αυτή τη διαδικασία, δίνοντας στην Ε.Ε. τη δυνατότητα να χρονοτριβεί με αέναους συμβιβασμούς, έναν από τους οποίους αποτελεί το ίδιο το Σύνταγμα. Ενδεχόμενη απόρριψή του θα οδηγήσει σε φρενήρη αναζήτηση νέων συμβιβασμών σε μια διαδικασία εξίσου χρονοβόρα, καθώς θα πρέπει να προηγηθεί κάποια ανασυγκρότηση.Μοναδική οδός παράκαμψης των χρονοβόρων διαδικασιών απέναντι σε μια διεθνή πραγματικότητα που δεν περιμένει, φαίνεται να είναι η δημοσίως διαψευδόμενη αλλά ευρέως συζητούμενη Ευρώπη δύο ή πολλαπλών ταχυτήτων. Πρόκειται για ένα ενδεχόμενο που μπορεί να συνεπάγεται την ύπαρξη δύο προσεγγίσεων στον ευρωπαϊκό χώρο: της αγγλοσαξονικής και κάποιας σαν και αυτήν που περιγράφει ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ. Μακροπρόθεσμα, αν το ένα μοντέλο δεν απορροφήσει το άλλο, προβάλλει ο κίνδυνος διαμόρφωσης εκ νέου δύο ή περισσότερων πόλων στην Ευρώπη. Κάτι που μπορεί να ολισθήσει σε ασταθή ισορροπία δυνάμεων δημιουργώντας εκ νέου το πρόβλημα που έλυσε η Ε.Ε. και οι πρόγονοί της, φέρνοντας τη μεγαλύτερη περίοδο ειρηνικής σταθερότητας στην ιστορία της Ευρώπης.