Αλλάζει ο «χάρτης» παραγωγής, αγωνία ΗΠΑ για τον έλεγχο μεταφοράς

Το 2020 ο πληθυσμός της Γης θα έχει φθάσει τα 7,4 δισεκατομμύρια, έναντι 6 που είναι σήμερα. Μέχρι τότε, η ζήτηση ενέργειας από πετρέλαιο και φυσικό αέριο θα αυξάνει κατά 2,2% ετησίως και από 189 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα που είναι σήμερα θα φθάσει τα 280 εκατομμύρια βαρέλια.Για τις αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες, όπως οι ΗΠΑ, οι ευρωπαϊκές χώρες και η Ιαπωνία, η οικονομία και η κοινωνία θα παραμένουν απολύτως εξαρτημένες από τα ορυκτά καύσιμα, καθώς οι εναλλακτικές ενεργειακές πηγές δεν θα έχουν ακόμη επαρκώς αναπτυχθεί, ενώ ουσιαστικά μόνο η Γαλλία παράγει σχεδόν το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειάς της από πυρηνικούς σταθμούς.Είναι λοιπόν δεδομένο ότι ο έλεγχος των γραμμών παραγωγής και μεταφοράς του πετρελαίου είναι κορυφαία φροντίδα του αναπτυγμένου κόσμου. Ο έλεγχος αυτός έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία για τις ΗΠΑ λόγω του ηγεμονικού τους ρόλου που επιθυμούν να διατηρήσουν, καθώς ο έλεγχος της ενέργειας έχει εκτός από οικονομικές και ευρύτερες γεωστρατηγικές επιπτώσεις.Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η προσπάθεια ελέγχου των γραμμών παραγωγής και μεταφοράς πετρελαίου αφορούσε κυρίως την περιοχή της Μέσης Ανατολής και του Περσικού Κόλπου. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά, με την περιοχή αυτή να αποτελεί απλώς τμήμα του νέου περιβάλλοντος.Αν εξαιρεθεί η ιδιαίτερου αμερικανικού ενδιαφέροντος περιοχή της Αλάσκας, σήμερα παρατηρείται μια διογκούμενη τάση εκμετάλλευσης υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου. Αυτό μεταφράζεται σε αύξηση των ερευνών για πετρέλαιο και των εγκαταστάσεων γεώτρησης και άντλησης πετρελαίου σε ήδη γνωστές πετρελαιοφόρες περιοχές, όπως ο κόλπος του Μεξικού και ο κόλπος της Γουινέας.Ομως, οι μεγάλες προκλήσεις βρίσκονται αλλού: Ηδη, η Δυτική Αφρική εκτιμάται ότι είναι η δεύτερη μετά τη Μέση Ανατολή περιοχή από άποψη αποθεμάτων πετρελαίου. Οι πλέον υποσχόμενες περιοχές βρίσκονται στη θάλασσα ανοιχτά της Ανγκόλας και της Νιγηρίας, εκεί όπου ο βυθός βρίσκεται σε βάθος 1.000 μέτρων.Ομως, επί του παρόντος, η προσοχή εστιάζεται κυρίως στη μεγαλύτερη κλειστή θάλασσα του κόσμου, την Κασπία, και περισσότερο στα κοιτάσματα του Κασαγκάν στο Καζακστάν και του Σαχ Ντενίζ στο Αζερμπαϊτζάν. Στις δύο αυτές χώρες εστιάστηκαν από το 1991 οι έρευνες για πετρέλαιο μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τις άλλες παράκτιες χώρες, όπως το Ιράν και την Τουρκμενία.Σε ό,τι αφορά τα πετρέλαια της Κασπίας, το γεωπολιτικό παιχνίδι δεν περιορίζεται στον προσδιορισμό και τον έλεγχο των γραμμών μεταφοράς πετρελαίου, αν και αυτό το θέμα είναι εξαιρετικά σημαντικό. Το πρώτο στρατιωτικό επεισόδιο στην Κασπία, πριν από ένα μήνα, με την παρενόχληση, από το ιρανικό πολεμικό ναυτικό και την αεροπορία, πλοίων μισθωμένων από την εταιρεία ΒΡ που έκαναν πετρελαϊκές έρευνες για λογαριασμό του Αζερμπαϊτζάν έδειξε ότι παραμένει μια σημαντική εκκρεμότητα: η οριοθέτηση των δικαιωμάτων των παράκτιων χωρών στα κοιτάσματα της Κασπίας.Με την κίνηση του περασμένου μήνα, το Ιράν αρχίζει ουσιαστικά μια διαδικασία διεκδίκησης των δικαιωμάτων του στην Κασπία. Και η Ρωσία σπεύδει να παρέμβει, τόσο μέσω της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών όσο και απευθείας στην Τεχεράνη.Ο χρόνος δεν είναι τυχαίος. Εχει σχέση με τις εξελίξεις που ωριμάζουν θέτοντας σε αμφισβήτηση το ρόλο της Ρωσίας στην περιοχή. Το 2002 πρόκειται να ξεκινήσει η κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπακού-Τζεϊχάν, ο οποίος προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2004. Τον αγωγό αυτό υποστηρίζουν οι ΗΠΑ ακριβώς επειδή παρακάμπτει τη Ρωσία, έστω και αν θεωρείται εξαιρετικά ακριβός. Στο σημείο αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η τιμή του πετρελαίου. Ειδικοί εκτιμούν ότι ο αγωγός είναι βιώσιμος αν η τιμή του πετρελαίου δεν πέσει κάτω από τα 25 δολάρια το βαρέλι. Με την έννοια αυτή, οι προσπάθειες του ΟΠΕΚ να διατηρήσει την τιμή στο επίπεδο αυτό ενισχύουν τις αμερικανικές θέσεις, έστω και αν δημιουργούν άλλα προβλήματα στην αμερικανική οικονομία.Αμυνόμενη η Ρωσία προβάλλει προσκόμματα στη λειτουργία του άλλου αγωγού, που ξεκινά από τις πετρελαιοπηγές του Τενγκίζ στο Καζακστάν και καταλήγει στο ρωσικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ, στη Μαύρη Θάλασσα. Ηδη, η αμερικανική εταιρεία «Σέβρον» ανακοίνωσε την αναβολή των εγκαινίων του πετρελαιαγωγού, τα οποία επρόκειτο να γίνουν στις 6 Αυγούστου, για «τεχνικούς λόγους». Οι πραγματικοί λόγοι, όμως, εντοπίζονται στις καθυστερήσεις που προκαλεί η Μόσχα, προκειμένου να πιέσει το Καζακστάν να δεσμευτεί ότι δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσει τον αγωγό Μπακού-Τζεϊχάν.Οι τελευταίες εξελίξεις με τις ιρανικές διεκδικήσεις φέρνουν τη Ρωσία σε πιο πλεονεκτική θέση και έναντι του Αζερμπαϊτζάν, επιτρέποντάς της να παίξει ακόμη σημαντικότερο ρόλο στις ισορροπίες της Κασπίας. Στο Αζερμπαϊτζάν, η κυβέρνηση του Μπακού αντιλαμβάνεται ότι στη διένεξη με την Τεχεράνη έχει απόλυτη ανάγκη την υποστήριξη της Μόσχας. Ομως, η Ρωσία έχει στενές σχέσεις συνεργασίας με το Ιράν. Ετσι, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Χαϊντάρ Αλίεφ, γνωρίζει ότι αν θέλει να υπολογίζει στην υποστήριξη της Μόσχας, θα πρέπει να δεχθεί να προχωρήσει σε κάποιες υποχωρήσεις απέναντί της.Στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν σπεύδει η Τουρκία, τόσο στο πλαίσιο της γενικότερης στάσης της υπέρ των λαών που θεωρεί συγγενείς της και της προσπάθειάς της να ανταποκριθεί στο όραμα της περιφερειακής υπερδύναμης, όσο και προκειμένου να προωθήσει τα συνδεδεμένα με τις ΗΠΑ συμφέροντά της στον τομέα αυτό, έχοντας φυσικά την αμερικανική υποστήριξη.Τη ρωσική υποστήριξη χρειάζεται επίσης το Ιράν, μη έχοντας ουσιαστικά πού αλλού να στραφεί, εφόσον η εσωτερική του κατάσταση δεν του επιτρέπει ακόμα τη συνεργασία με τις ΗΠΑ. Η κατάσταση αυτή πιέζει όμως τόσο την Τεχεράνη όσο και την Ουάσιγκτον να προχωρήσουν σε βελτίωση των σχέσεών τους. Το ενδεχόμενο αυτό φαίνεται όλο και λιγότερο απίθανο, δεδομένης της επιθυμίας των ΗΠΑ να ενισχύσουν τις θέσεις τους γύρω από τις πετρελαιοφόρες περιοχές της πρώην σοβιετικής Κεντρικής Ασίας.

Τιμονιέρης Νο3

«Μελετήστε προσεκτικά την ομιλία. Ενοποιήστε σκέψεις και δράση». Επί πολλές μέρες η «Λαϊκή Ημερησία» του Πεκίνου υποδεχόταν τους αναγνώστες της με αυτή την προτροπή. Ολες αυτές τις ημέρες ήταν γεμάτη με εκφράσεις υποστήριξης προς τα όσα είπε ο πρόεδρος Τζιάνγκ Ζεμίν κατά την 80ή επέτειο από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, την 1η Ιουλίου.Οπως επισημαίνουν πολλοί αναλυτές, τέτοιες εκστρατείες διαβεβαίωσης ότι όλα πάνε καλά εμφανίζονται συνήθως... όταν κάτι δεν πάει καλά. Και όμως, εκ πρώτης όψεως όλα δείχνουν ότι η Κίνα περνά μια καλή περίοδο, έχοντας ουσιαστικά εξασφαλίσει την είσοδό της στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου από το 2002, παίρνοντας το χρίσμα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008, βλέποντας το ΑΕΠ της να αυξάνεται με ρυθμό πάνω από 7% ετησίως, βελτιώνοντας θεαματικά τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ μετά την πρόσφατη επίσκεψη του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Πάουελ στο Πεκίνο... Ακόμα και στην Ταϊβάν, πολλοί είναι εκείνοι που ζητούν περισσότερες συναλλαγές με την ηπειρωτική Κίνα.Η αποχώρησηΤα πράγματα όμως δεν είναι τόσο ειδυλλιακά στο εσωτερικό, όχι με την έννοια κάποιου άμεσου προβλήματος, αλλά κυρίως σε ό,τι αφορά το μέλλον, όπως σαφώς οριοθετείται από το 16ο συνέδριο του κόμματος που θα γίνει στο τέλος του 2002 και την ετήσια σύνοδο του Κοινοβουλίου που θα ακολουθήσει στις αρχές του 2003.Ολα αυτά φαίνονται σχετικά μακρινά, όμως βρίσκονται πολύ κοντά αν λάβει κανείς υπόψη του τις κρίσιμες αλλαγές που συνεπάγονται, τόσο σε επίπεδο προσώπων όσο και σε επίπεδο πολιτικής.Ο πρόεδρος Τζιάνγκ Ζεμίν είναι έτοιμος να παραδώσει τα ηνία ως γενικός γραμματέας του κόμματος και, σύμφωνα με το σύνταγμα, είναι υποχρεωμένος να εγκαταλείψει την προεδρία το 2003. Θέλει όμως να παραμείνει στην ιστορία ως ισότιμος των Μάο Τσε Τουνγκ και Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, ως ένας από τους μεγαλύτερους ανανεωτές του κομμουνισμού.Οι κατευθύνσεις που έδωσε με την ομιλία του της 1η Ιουλίου είναι σαφώς ριζοσπαστικές, τόσο ώστε να είναι απαραίτητη η γιγάντια εκστρατεία προπαγάνδας του τελευταίου μήνα για να «περάσουν».Ανοιγμα του ΚΚΚΟύτε λίγο ούτε πολύ, ο Τζιάνγκ προχώρησε ακόμα περισσότερο το οξύμωρο της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς», μεταφέροντάς το στον καθαρά πολιτικό τομέα. Πρότεινε δηλαδή να γίνονται δεκτοί οι ιδιοκτήτες ιδιωτικών επιχειρήσεων ως μέλη του κόμματος.Οπως λέει ο ίδιος σε συνέντευξη που παραχώρησε στην ιταλική εφημερίδα «Ρεπούμπλικα», «αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να συνδυάσουμε τις βασικές αρχές του μαρξισμού με τις πραγματικές συνθήκες στην Κίνα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Μαρξ και Ενγκελς έζησαν πριν από 150 χρόνια. Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο δημοσιεύθηκε πριν από 153 χρόνια. Είναι αδύνατον να εφαρμόσουμε στη σημερινή πραγματικότητα κάθε λέξη ή φράση που γράφτηκε τότε. Ενα πράγμα για το οποίο οι Μαρξ και Ενγκελς αξίζουν για πάντα τα χειροκροτήματά μας είναι ότι.... άλλαζαν πάντα την οπτική τους γωνία και τη σκέψη τους με την εξέλιξη των ιστορικών συνθηκών».Ενα άλλο θέμα στο οποίο δέχεται επικρίσεις είναι η πολιτική του για την ένταξη της Κίνας στο Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου, κάτι που αναμένεται να επικυρωθεί κατά τη σύνοδο του ΔΟΕ που θα γίνει το Νοέμβριο στο Κατάρ. Ηδη η προεργασία έχει ολοκληρωθεί και απομένει η ρύθμιση ελάχιστων τεχνικών λεπτομερειών, όπως αυτή της αντιμετώπισης μιας αμερικανικής ασφαλιστικής εταιρείας που ήδη λειτουργεί στην Κίνα.Οι αντιδράσεις στην πολιτική του Τζιάνγκ βρήκαν έκφραση μέσα από το Ιντερνετ, το οποίο εκτός από εργαλείο των αντιφρονούντων, έγινε ξαφνικά και εργαλείο των συντηρητικών. Στους επικριτές του ο Τζιάνγκ απαντά ότι «πρέπει να είμαστε θαρραλέοι για να μπούμε στη θάλασσα. Πρέπει να κολυμπήσουμε κόντρα στο ρεύμα».Οι εβδομηντάρηδεςΟλες οι ζυμώσεις αυτές έχουν μια καταληκτική ημερομηνία, και αυτή είναι το συνέδριο του κόμματος, το 2002. Εκεί η σημερινή ηγεσία πρέπει να δώσει τη θέση της στους «νεότερους», αν και κάτι τέτοιο είναι σχετικό. Στις αρχές της δεκαετίας του '90 η υπέργηρη κινεζική ηγεσία είχε δώσει επιτέλους τη θέση της στους νέους, δηλαδή στους εξηντάρηδες. Σήμερα οι εξηντάρηδες αυτοί βρίσκονται στα μέσα της 7ης δεκαετίας της ζωής τους και δείχνουν αποφασισμένοι να διεκδικήσουν την παραμονή τους στην εξουσία, όπως κάποτε οι προκάτοχοί τους.

Πού οδηγεί η αναντιστοιχία ιδεολογιών και κοινωνίας

Παρακολουθώντας τις αντιδράσεις των περισσότερων κυβερνήσεων της Ευρώπης, προ και μετά Γένοβας, διακρίνει κανείς πολλές ομοιότητες με τις αντιδράσεις βολεμένων δημοσίων υπαλλήλων. Τις χαρακτηρίζει μια εντυπωσιακή έλλειψη φαντασίας, μια στείρα προσήλωση στους κανονισμούς που περιγράφουν μια εκπνέουσα πραγματικότητα και μια υστερική προάσπιση κάποιων «κεκτημένων».Είναι αλήθεια ότι η Ευρώπη των κυβερνήσεων (ή των διαχειριστών) άργησε να αντιληφθεί τη συσσωρευμένη ποικιλόχρωμη δυσφορία που αναζήτησε εκφραστική διέξοδο μέσα από την παραπλανητική προμετωπίδα της «αντι-παγκοσμιοποίησης». Αρχισε να την παρατηρεί, με κάποια μακαριότητα, όταν απέκτησε κρίσιμο μέγεθος στο Σιάτλ και, ακόμα περισσότερο, όταν απέδειξε ότι έχει έκταση και διάρκεια περνώντας τον Ατλαντικό και αγγίζοντας τη Γηραιά Ηπειρο, στην Πράγα.Η στιγμή της αφύπνισης ήρθε όμως στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο Γκέτεμποργκ και οι αντιδράσεις από τη στιγμή εκείνη θυμίζουν τους τρομαγμένους αστούς και τους πανικόβλητους μπαμπάδες του Μάη του '68, με κυρίαρχο συστατικό την υστερία.Αυτή η υστερία εμπόδισε κατ' αρχήν την αντίληψη της πραγματικότητας, κάτι που οδήγησε σε λανθασμένες επιλογές και σκιαμαχίες που τροφοδότησαν αυτό που ήθελαν να καταστείλουν.Χαρακτηριστική παρανόηση ήταν αυτή που εκφράστηκε με την έμμονη ιδέα των ιταλικών αρχών ότι οι πιο επικίνδυνοι «ταραξίες» που θα πήγαιναν στη Γένοβα θα ήταν οι Ελληνες και οι Ισπανοί. Η πεποίθηση αυτή βασίστηκε στη διαπίστωση ότι στις χώρες αυτές η αντίδραση στην «παγκοσμιοποίηση» έχει μεγαλύτερη έκταση, καλύπτοντας και κινητοποιώντας μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού απ' ό,τι σε άλλες χώρες. Εκείνο που διέφυγε από το σκεπτικό αυτό ήταν το ότι η μεγαλύτερη έκταση σημαίνει μικρότερη ένταση και ότι ένα «mainstream» κίνημα είναι πολύ πιο ήπιο στην έκφρασή του από ένα ημιπεριθωριακό που λειτουργεί σε έναν εχθρικό περίγυρο, όπως συμβαίνει σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Ετσι, οι πλέον «δραστήριοι» στη Γένοβα δεν ήταν οι Ελληνες ή οι Ισπανοί, αλλά οι Γερμανοί, οι Ελβετοί, οι Αυστριακοί, κάποιοι Σκανδιναβοί και, λόγω μεγαλύτερου αριθμού, οι Ιταλοί.Αυτή η εσφαλμένη αναγνώριση της πραγματικότητας χαρακτηρίζει σε όλα τα επίπεδα τις αντιδράσεις των περισσοτέρων κυβερνήσεων που έχουν υιοθετήσει μια αμυντική περιχαράκωση κατασταλτικού τύπου. Ετσι, οι Γερμανοί δείχνουν να προωθούν πλέον, προ και μετά Γένοβας, τα φεντεραλιστικά οράματά τους για την Ευρώπη μέσω ενός αστυνομικού φεντεραλισμού, οι Βέλγοι ετοιμάζουν τις ασπίδες, τα κράνη και τα κλομπ εν όψει της συνόδου κορυφής της Ε.Ε., δηλώνοντας ότι «δεν θα υπάρξει ανοχή» και οι Ιταλοί φτύνουν τον κόρφο τους προσπαθώντας να αποταχθούν κάθε διεθνή σύνοδο που θα μπορούσε να γίνει στη χώρα τους. Ολα αυτά ενώ τα σουηδικά δικαστήρια εξακολουθούν να καταδικάζουν συλληφθέντες στο Γκέτεμποργκ.Ηπαρανόηση δεν περιορίζεται στο επίπεδο των διαχειριστών-κυβερνώντων αλλά και στο επίπεδο των διαχειριστών-ιδεολόγων που δεν μπορούν -ή δεν τολμούν- να διανοηθούν ότι κοινωνικές ζυμώσεις και αγώνες μπορούν να γίνουν έξω και πέρα από την ασφάλεια των κατεστημένων ιδεολογιών της βιομηχανικής εποχής και ερήμην των ιερατείων τους. Η προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν το φαινόμενο με τα εργαλεία τού κατά περίπτωση -ισμού, να το ενσωματώσουν ή και να το «καπελώσουν» μπορεί να καθυστερήσει τη μετεξέλιξή του περισσότερο από τις κατασταλτικές αντιδράσεις οι οποίες, αντιθέτως, την επιταχύνουν.Είναι αλήθεια ότι τίποτα δεν δημιουργείται στο απόλυτο κενό και οι αναλυτικοί κώδικες της βιομηχανικής εποχής αποτελούν μια βάση εκκίνησης για την κωδικοποίηση του νέου κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού περιβάλλοντος. Ομως η εξάρτηση αυτή δεν ξεπερνά τη σχέση που είχε η ανάλυση της αγροτικής κοινωνίας με την αναγνώριση των δομών της βιομηχανικής, τη σχέση που είχε το συρόμενο από βόδια κάρο και άροτρο με την ατμομηχανή.Κάποιοι σοσιαλιστές, όπως ο υπουργός Υπερπόντιων Κτήσεων της Γαλλίας, Κριστιάν Πολ, και ο εκπρόσωπος του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, Βενσάν Πεϊγιόν, αναγνωρίζουν ότι το νέο κίνημα «σηματοδοτεί την ανάδυση ενός πραγματικού πολιτικού εκσυγχρονισμού, όχι μόνο στη μορφή, αλλά και στο περιεχόμενο, την εμφάνιση μιας διεθνικής πολιτικής συνείδησης». Προσπαθούν όμως να πείσουν, εαυτούς και αλλήλους, ότι η συνείδηση αυτή «δεν είναι επαναστατική, αλλά διεκδικητική», καθώς «τα περισσότερα αιτήματα, συχνά ριζοσπαστικά στον τρόπο έκφρασής τους, δεν μας παραπέμπουν σε έναν άλλο κόσμο, σε άλλες αρχές ή σε άλλες αξίες από αυτές που διατυμπανίζουν και προβάλλουν τα περισσότερα κράτη. Δεν προτείνουν ούτε κάποιον νέο άνθρωπο, ούτε τέλος της Ιστορίας, ούτε επιστημονική αλήθεια, ούτε καλύτερη κοινωνία...»Ηπροσέγγιση αυτή βλέπει «το δέντρο και όχι το δάσος». Παρακολουθεί την πολυσπερμία των αιτημάτων και αδιαφορεί για το ίδιο το κίνημα και τα γενεσιουργά αίτια. Δεν πηγαίνει στην αρχή των πραγμάτων, στην περιρρέουσα εντεινόμενη δυσφορία που προκαλεί η απουσία διαγνωστικών και διαχειριστικών εργαλείων για μια νέα φάση στη νομοτελειακή εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας, τη δυσανεξία που όλο και περισσότερο προκαλεί η ογκούμενη αναντιστοιχία υπαρκτών ιδεολογιών και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων.Βλέπει το διαμορφούμενο κίνημα στατικά και όχι ως αρχή ζύμωσης προς την κατεύθυνση αυτή, δηλαδή προς τη διαμόρφωση αναλυτικών, διαχειριστικών και ιδεολογικών πλαισίων για την εποχή της «νέας αταξίας». Ο ελληνικής έμπνευσης αυτός όρος μπορεί να δημιουργήθηκε για να διατυπώσει την αντίθεση προς τη μεταψυχροπολεμικά ευαγγελιζόμενη από τις ΗΠΑ «νέα τάξη», ταιριάζει όμως καλύτερα ως περιγραφή μιας ιστορικής στιγμής όπου το παλιό ψυχορραγεί και το νέο δεν έχει γεννηθεί ακόμα, πολύ περισσότερο δεν διαθέτει καν όνομα.Αυτή την έλλειψη ταυτότητας καλύπτουν σήμερα τα ψευδώνυμα «παγκοσμιοποίηση» και «αντι-παγκοσμιοποίηση», ο ετεροπροσδιοριζόμενος χαρακτηρισμός της σημερινής κοινωνίας ως «μετα-βιομηχανικής». Προσδιορίζουν όμως την έναρξη της πορείας μέχρι την κανονική ονοματοδοσία.

Αθώωση λόγω συμφέροντος

Στην πολιτική και, ειδικά, στις διεθνείς σχέσεις, μια δοκιμασμένη μέθοδος προώθησης των συμφερόντων σου είναι η σύνδεσή τους με τα ευρύτερα συμφέροντα άλλων.Σε κάτι τέτοιο οφείλεται -όχι απαραίτητα προσχεδιασμένα- η αιφνιδιαστική νίκη της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου, στο θέμα της απαγόρευσης λειτουργίας του τουρκικού ισλαμικού κόμματος της Ευημερίας του Νετζμετίν Ερμπακάν.Πολιτική απόφασηΠρόκειται για μια απόφαση που έχει έντονα πολιτικό χαρακτήρα και η οποία επηρεάζει με πολλούς τρόπους την πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό της Τουρκίας. Ομως, τα πολιτικά κίνητρα πίσω της δεν σχετίζονται απαραίτητα με τα συμφέροντα της Αγκυρας η οποία «ποτίστηκε» κοντά «στον βασιλικό».Εκτιμώντας ότι οι απώτεροι στόχοι του κόμματος της Ευημερίας ήταν η εγκαθίδρυση ισλαμικού καθεστώτος και ισλαμικού νόμου και, μάλιστα, με την κήρυξη «ισλαμικού ιερού πολέμου», το δικαστήριο θεώρησε ότι η απαγόρευση της λειτουργίας του από την τουρκική δικαιοσύνη μπορεί, μεν, να παραβιάζει κάποια πολιτικά δικαιώματα, όμως προστατεύει άλλα, μείζονα ανθρώπινα δικαιώματα που θα κινδύνευαν, αν το κόμμα αυτό πραγματοποιούσε τους στόχους που του αποδίδονται. Αρα, το έλασσον πρέπει να υποχωρήσει απέναντι στο μείζον.Υπέρ της απόφασης και της περιοριστικής αυτής ερμηνείας της έννοιας της δημοκρατίας ψήφισαν τέσσερις δικαστές, ο Τούρκος, ο Γάλλος, ο Νορβηγός και ο Αλβανός, και κατά τρείς, ο Κύπριος, ο Αυστριακός και ο Βρετανός. Το σκεπτικό του Τούρκου δικαστή δεν χρειάζεται εξήγηση.Για τους υπόλοιπους τρεις της πλειοψηφίας, ιδίως για τον Γάλλο, μπορεί κανείς να εικάσει ότι λειτούργησαν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, μέσα στο πλάισιο της ανησυχίας που επικρατεί σε μεγάλο τμήμα της Ευρώπης, με προεξάρχουσα τη Γαλλία, όπου υπάρχουν σήμερα σημαντικές μουσουλμανικές μειονότητες.Χάριν... μαντίλαςΧαρακτηριστικό είναι ότι στην απόφαση του δικαστηρίου γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στην «ισλαμική μαντίλα», θέμα το οποίο δεν αφορά τόσο την Τουρκία αλλά έχει πάρει τεράστιες -ως εκρηκτικές κατά καιρούς- διαστάσεις στην Γαλλία.Ανεξαρτήτως όλων αυτών, η απρόσμενη απόφαση χαροποίησε πολλούς στη Τουρκία, όχι μόνο διότι αντιμετωπίζονται οι επικρίσεις της διεθνούς κοινής γνώμης για την πρακτική της απαγόρευσης πολιτικών κομμάτων, αλλά και διότι ανοίγει τον δρόμο στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις ή στην προσπάθεια χειραγώγησης των εξελίξεων αυτών.Λίγες μέρες πριν εκδοθεί η απόφαση στο Στρασβούργο, το τουρκικό συνταγματικό δικαστήριο είχε πάρει δύο αποφάσεις προς την κατεύθυνση αυτή. Με τη μία έθεσε εκτός νόμου και το κόμμα που διαδέχθηκε το κόμμα της Ευημερίας, το κόμμα της Αρετής. Ταυτοχρόνως, όμως, το τουρκικό δικαστήριο ήρε την απαγόρευση πολιτικής δράσης που είχε επιβληθεί στον πρώην δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης και επικεφαλής της «εκσυγχρονιστικής» πτέρυγας του ίδιου κόμματος, Ταγίπ Ερντογκάν.Η διάλυση του κόμματος της Αρετής ανοίγει τον δρόμο για την διάσπαση του ισλαμικού χώρου σε «συντηρητικούς» ή «παραδοσιακούς» και σε «εκσυγχρονιστές».Η άρση της απαγόρευσης πολιτικής δράσης του Ερντογκάν του επιτρέπει να ηγηθεί των «εκσυγχρονιστών» στη δημιουργία ενός πολιτικού σχηματισμού που θα συγκεντρώνει και τις πολιτικές δυνάμεις που σήμερα πρόσκεινται σε άλλα κόμματα του συντηρητικού χώρου, μη ισλαμικά.Με τον τρόπο αυτό μπορεί να δημιουργηθεί ένας πόλος συσπείρωσης, ικανός να ανακόψει τις εκδηλώσεις «επικίνδυνων» μορφών ισλαμισμού, ουσιαστικά ενσωματώνοντας και διατηρώντας τον χώρο αυτό στα κλασικά πολιτικά πλαίσια, χωρίς να κάνει τον Κεμάλ Ατατούρκ να στριφογυρίζει στον τάφο του.Αυτός ο πολιτικός σχηματισμός, μαζί με τον σχεδιαζόμενο σχηματισμό που όλοι θεωρούν ότι θα δημιουργήσει και του οποίου θα ηγηθεί, κάποια στιγμή, ο αμερικανοτραφείς τσάρος της τουρκικής οικονομικής προσπάθειας ανάκαμψης, Κεμάλ Ντερβίς, αναμένεται να είναι αυτοί που θα κυριαρχήσουν στα πολιτικά πράγματα της Τουρκίας στο μέλλον.Ετσι, ώστε οι πολιτικές εξελίξεις, που μοιραία θα ακολουθήσουν την σημερινή χαοτική κατάσταση στην πολιτική σκηνή, να μην εκτραπούν πέρα από κάποια αποδεκτά πλαίσια, ούτε να υπάρξει κάποια αναταραχή που θα μπορούσε να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνη, δεδομένης και της άθλιας κατάστασης στην οποία βρίσκεται η τουρκική οικονομία.

Μόνο το Ισραήλ μπορεί να σπάσει το φαύλο κύκλο

Οταν οι Ισραηλινοί ψηφοφόροι έφεραν στην εξουσία τον Αριέλ Σαρόν, το έκαναν απογοητευμένοι από τη σχετική αποτυχία, κατά την άποψή τους, της πολιτικής προσέγγισης με τους Παλαιστινίους να εξασφαλίσει την ειρήνη.Η Ιντιφάντα του Αλ Ακτσά κινητοποίησε τα αμυντικά ανακλαστικά που έφεραν το σκληροπυρηνικό απόστρατο στρατηγό στην πρωθυπουργία, μαζί με τη σκληρή πολιτική του. Η σκληρή πολιτική της νέας ισραηλινής κυβέρνησης, με αποκορύφωμα τις επισήμως εγκεκριμένες προληπτικές επιθέσεις δολοφονίας Παλαιστίνιων στελεχών, τροφοδότησε ακόμα περισσότερο τα ανακλαστικά των Παλαιστινίων οδηγώντας τους σε περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση και αποδυναμώνοντας τη θέση των μετριοπαθέστερων. Αυτό, με τη σειρά του, τροφοδότησε ακόμα περισσότερο τα ανακλαστικά των Ισραηλινών που σε ποσοστό 70% δήλωσαν προχθές ότι συμφωνούν με την τακτική των δολοφονικών επιθέσεων. Το ίδιο συμβαίνει και στην άλλη πλευρά, με χαρακτηριστικό σύμπτωμα τους χθεσινούς πανηγυρισμούς σε καταυλισμό Παλαιστίνιων προσφύγων στην Ιορδανία για το αιματηρό πλήγμα που δέχθηκε το Ισραήλ.Αυτός ο φαύλος κύκλος ανατροφοδότησης εξαρτημένων ανακλαστικών, δηλαδή ανατροφοδότησης της βίας, δεν είναι νομοτελειακός. Το Ισραήλ έχει ήδη αποδείξει στο παρελθόν ότι μπορεί να επιδείξει ευφυή αυτοσυγκράτηση, να απορροφήσει πλήγματα χωρίς να αντιδράσει με την προβλεπόμενη παρορμητικότητα, στερώντας καύσιμη ύλη από την φωτιά που ετοιμάζεται να ανάψει. Το έκανε με μεγάλη επιτυχία κατά τη διάρκεια του Πολέμου στον Κόλπο, όταν αρνήθηκε να απαντήσει στους πυραύλους που εκτόξευε το Ιράν εναντίον του, τορπιλίζοντας την προσπάθεια της Βαγδάτης να επεκτείνει τη σύγκρουση.Σήμερα οι φωνές της λογικής σκεπάζονται από εκείνες που ζητούν περισσότερο αίμα. Η ψυχολογία και των δύο πλευρών κάνει να ακούγονται λογικές οι ισραηλινές δηλώσεις για εκτελέσεις, βομβαρδισμούς, ακόμα και βασανιστήρια, όπως και αυτές σκληροπυρηνικών Παλαιστινίων για περισσότερες επιθέσεις.Τέτοιες φωνές όμως υπάρχουν, όπως αυτή του Ισραηλινού υπουργού Εξωτερικών, Σιμόν Πέρες, που χθες, πριν από τη βομβιστική επίθεση, προειδοποίησε για τους κινδύνους έκρηξης «που θα αποβεί εις βάρος μας» αν συνεχισθεί ο 10μηνος αποκλεισμός των Παλαιστινίων, ή αυτή του ανώνυμου Ισραηλινού αξιωματούχου που κατήγγειλε ότι το Ισραήλ σκοπίμως υπονομεύει τις διαπραγματεύσεις απαιτώντας να προηγηθεί απόλυτη διακοπή κάθε βίαιης ενέργειας. Οπως παρατήρησε ο Σαρόν, σχολιάζοντας τις δηλώσεις αυτές, «αν πούμε ότι δεν μιλάμε υπό τα πυρά, αυτό σημαίνει ότι κάθε οπλοφόρος μπορεί να αποφασίσει ότι δεν θα υπάρξει διάλογος».Για τους δύο νεαρούς υπαλλήλους της πιτσαρίας που βγήκαν, περιέργως, αλώβητοι από τα συντρίμμια χθες, για τις οικογένειες των νεκρών και των τραυματιών, για τους γονείς που τρέμουν για τα παιδιά τους που έχουν πάει στη γειτονική καφετέρια, για τους πολίτες που τρομοκρατούνται όταν ακούσουν ένα λάστιχο αυτοκινήτου να σκάει, όλα αυτά ίσως είναι ψιλά γράμματα. Οπως οι εκκλήσεις της παλαιστινιακής αρχής να μη γίνονται επιθέσεις στο Ισραήλ προκαλούν πικρόχολα σχόλια από τους Παλαιστινίους που έχασαν μέλη της οικογένειάς τους στις συγκρούσεις με το στρατό, στους βομβαρδισμούς ή ως «παράπλευρες απώλειες» στις επιθέσεις εκτέλεσης συγκεκριμένων ατόμων.Κάποιος όμως πρέπει να σταματήσει αυτόν το φαύλο κύκλο και, καλώς ή κακώς, ο μόνος που μπορεί να το κάνει είναι ο ισχυρότερος και αυτός που ασκεί μεγαλύτερο έλεγχο, δηλαδή το Ισραήλ. Δυστυχώς, η πορεία της ισραηλινής κυβέρνησης δείχνει ότι δεν αρκείται καν στη βιβλική ρήση «οφθαλμόν αντί οφθαλμού».

Ο πολλά υποσχόμενος

Πρόκειται, σίγουρα, για μια ασυνήθιστη φιγούρα, ιδίως όπως εμφανίσθηκε ανάμεσα στους εξαιρετικά συμβατικής εμφάνισης ηγέτες της «Ομάδας των 8» στη Γένοβα: Με τα μαλλιά σε «στυλ Μπετόβεν», την υποψία αυτοσαρκασμού στο βλέμμα και το κλασικό κοστούμι να δείχνει αταίριαστο πάνω του, ο πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Γιουνισίρο Κοϊζούμι, πρέπει να οφείλει, εν μέρει, την δημοτικότητά του και στην εμφάνισή του.Με δημοτικότητα που το τελευταίο τρίμηνο κυμαίνεται από 70% ως 90% και με τη σαρωτική νίκη του στις εκλογές της περασμένης Κυριακής για τμήμα των εδρών της Γερουσίας (κέρδισε τις 78 από τις 121 έδρες που κρίνονταν), έχει τώρα στα χέρια του μια εν λευκώ εξουσιοδότηση να εφαρμόσει το πρόγραμμά του.Διπλός στόχοςΕνα πρόγραμμα με δύο βασικούς στόχους: την αναθέρμανση της χειμαζόμενης ιαπωνικής οικονομίας και την εξασφάλιση κάποιων ελάχιστων εγγυήσεων για τον μέσο πολίτη της χώρας του.Οπως λέει και ο ίδιος, «ο κόσμος μου έδωσε μια βάση στήριξης για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που προτείνει η κυβέρνηση Κοϊζούμι». Ταυτοχρόνως, όμως, αυτή η εκτεταμένη στήριξη σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια αποτυχίας στο εγχείρημά του.Η κατάσταση που έχει να αντιμετωπίσει ο νέος πρωθυπουργός δεν είναι καθόλου καλή. Εχοντας μια κορεσμένη εσωτερική αγορά, στην οποία σχεδόν οι πάντες έχουν ήδη αποκτήσει σχεδόν τα πάντα, η ιαπωνική οικονομία εξαρτάται από τις συναλλαγές με το εξωτερικό και, κυρίως, τις ΗΠΑ.Η οικονομική επιβράδυνση που πλήττει τις ΗΠΑ, την ευρύτερη Απω Ανατολή αλλα και την Ευρώπη ενισχύει ακόμα περισσότερο τα προβλήματα. Κλασικού τύπου παρεμβάσεις, όπως η μείωση των επιτοκίων, δεν έχουν θέση σε μια χώρα όπου τα επιτόκια είναι, ήδη, ουσιαστικά μηδενικά.Τα νέα οικονομικά στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα, την εβδομάδα που πέρασε, δείχνουν επιδείνωση της κατάστασης:*Η ανεργία έφθασε στο, πρωτοφανές για την Ιαπωνία, 4,9%, δείχνοντας τάσεις περαιτέρω αύξησης.*Η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε κατά 3,3% τον Ιούνιο, ενώ η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 0,7%.*Μεγάλες εταιρείες όχι μόνο εγκαταλείπουν τα σχέδιά τους για επέκταση, αλλά περιορίζουν την παραγωγή τους και το προσωπικό τους, όπως η NEC που ανακοίνωσε την απόλυση 4.000 εργαζομένων, την ίδια μέρα που δόθηκαν στη δημοσιότητα τα στοιχεία για αύξηση της ανεργίας.Αν οι ψηφοφόροι δείχνουν εμπιστοσύνη στον Κοϊζούμι, δεν συμβαίνει απαραίτητα το ίδιο και στις αγορές, που εμφανίζονται πιο δύσπιστες.Χαρακτηριστικό είναι ότι την περασμένη Δευτέρα, μια μέρα μετά την εκλογική νίκη του Κοϊζούμι στη Γερουσία, το χρηματιστήριο του Τόκιο έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 16 ετών. Η αγορά θέλει συγκεκριμένα μέτρα. Οι επενδυτές θέλουν να ξέρουν πώς ο Κοϊζούμι θα μεταφράσει σε έργα τις εξαγγελίες του για μεταρρυθμίσεις. Δεν μπορεί να συνεχίσει να χρονοτριβεί.Επί του παρόντος, η κυβέρνηση πρόσθεσε νέες εξαγγελίες στις παλιές: Ενώ μέχρι τώρα μιλούσε για ρευστοποίηση των επισφαλών απαιτήσεων των τραπεζών και για δημοσιονομική πειθαρχία, την εβδομάδα που πέρασε άρχισε να συζητά για την δημιουργία ενός «διχτυού ασφαλείας» για τους εργαζομένους, αφήνοντας ταυτοχρόνως να εννοηθεί ότι δεν αποκλείει ακόμα και την τόνωση της ζήτησης, μέσω δαπανών του προϋπολογισμού.Μικρή αισιοδοξίαΜέσα στην αρκετά σκοτεινή εικόνα που σχηματίζουν οι αριθμοί, κάποιοι διακρίνουν ορισμένα θετικά στοιχεία. Θεωρούν, δηλαδή, ότι όπως διαμορφώνεται η κατάσταση η Ιαπωνία θα έχει ασυνήθιστη γι' αυτήν πολιτική σταθερότητα.Κάποιοι αισιόδοξοι προβλέπουν, άκουσον άκουσον - ακόμα και ότι η κυβέρνηση θα εξαντλήσει την τετραετία, άρα θα μπορέσει να προγραμματίσει και να εφαρμόσει σχετικά απερίσπαστη τα αναγκαία μέτρα. Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι η διεθνής συγκυρία σίγουρα δεν είναι η καλύτερη για την Ιαπωνία και δεν είναι μόνο οι Ιάπωνες που εύχονται να πετύχει τους στόχους του ο Κοϊζούμι.