Τα Βατερλό των Δογμάτων

Την ώρα που οι ΗΠΑ εμπλέκονταν στρατιωτικά στο Αφγανιστάν, αξιωματούχος του Πενταγώνου δήλωνε ότι η τακτική της Ουάσιγκτον στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας είναι «εξαιρετικά ρευστή» και παρατηρούσε ότι «τη διαμορφώνουμε στην πορεία»1.Είναι γεγονός ότι η 11η Σεπτεμβρίου ανάγκασε τις ΗΠΑ να αναθεωρήσουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις πολεμικές επιχειρήσεις. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η τελευταία αναθεώρηση του αμερικανικού αμυντικού δόγματος, όπως διαμορφώθηκε στη μεταψυχροπολεμική εποχή προέβλεπε ότι οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν ταυτοχρόνως δύο μεγάλους πολέμους σε δύο διαφορετικά σημεία του πλανήτη, σε συνδυασμό με μικρότερες, χαμηλής έντασης επιχειρήσεις, κατά προτίμηση σε συνεργασία με «φίλους και συμμάχους». Ακόμα και αυτό το αναθεωρημένο δόγμα βρισκόταν εσχάτως υπό νέα αναθεώρηση, προκαλώντας έριδες ανάμεσα στη στρατιωτική ηγεσία που επέμενε στη διατήρηση της ικανότητας διεξαγωγής δύο πολέμων ταυτοχρόνως και την πολιτική ηγεσία που επιθυμούσε τη συρρίκνωση της δυνατότητας αυτής χάριν τολμηρών τεχνολογικών προγραμμάτων όπως η Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία (SDI).Η ύπαρξη «ασύμμετρων απειλών», ακόμα και με τη μορφή που πήρε η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, δεν είχε αγνοηθεί από την αμερικανική ηγεσία. Επί προεδρίας Κλίντον ο όρος αναφερόταν συνεχώς σε όλες τις επίσημες εκθέσεις. Οπως γράφει το 1998 ο τότε υφυπουργός Αμύνης των ΗΠΑ, δρ Εντουαρντ Λ. Ουόρνερ, καταθέτοντας στην επιτροπή Εθνικής Ασφαλείας της Βουλής των αντιπροσώπων «λόγω της κυριαρχίας των ΗΠΑ στη συμβατική στρατιωτική αρένα, πολλοί αντίπαλοι ενδέχεται να επιλέξουν ασύμμετρους τρόπους, όπως χημικά και βιολογικά όπλα, πόλεμο πληροφορικής και τρομοκρατία για να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες των ΗΠΑ. Οπως και η Επιτροπή Εθνικής Ασφαλείας, πιστεύουμε ότι τέτοιου είδους εκμετάλλευση μπορεί να συμπεριλάβει απειλές στο έδαφος των ΗΠΑ από τρομοκράτες... Και επειδή ποτέ δεν ήμασταν σε θέση να προβλέψουμε με βεβαιότητα πώς θα είναι το μελλοντικό περιβάλλον στον τομέα της ασφάλειας, επισημάναμε ιδιαίτερα την πιθανότητα μη προβλέψιμων σεναρίων, απίθανων αλλά όχι αδύνατων γεγονότων που θα μπορούσαν να αλλάξουν σημαντικά το διεθνές περιβάλλον ασφαλείας και να απειλήσουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ»2.Ομως η νέα κυβέρνηση Μπους αντιμετώπισε τις «ασύμμετρες απειλές» μόνο ως επιχείρημα προώθησης του προγράμματος SDI έναντι υποθετικών εξωτικών απειλών, όπως οι βαλλιστικοί πύραυλοι.Η ανατροπή που έφερε η υλοποίηση της «ασύμμετρης απειλής» μέσα στην καρδιά των ΗΠΑ οδήγησε στη συνειδητοποίηση ότι ο νέος πόλεμος που αντιμετωπίζει η χώρα «θα είναι ένα διαφορετικό είδος σύγκρουσης εναντίον ενός διαφορετικού εχθρού»3.Σύμφωνα με τον Ουίλιαμ Πφαφ, «αυτός ο πόλεμος είναι αχανής στις φιλοδοξίες του και παγκόσμιος σε εύρος, δεν μπορεί όμως να κερδηθεί με τους όρους που έχει διατυπώσει μέχρι στιγμής η Ουάσιγκτον» και έρχεται σε αντίθεση με το πρόσφατα αναθεωρημένο αμερικανικό αμυντικό δόγμα που απαιτεί «ξεκάθαρη διατύπωση εφικτών πολιτικών στόχων και όρων, κάτω από τους οποίους οποιαδήποτε επέμβαση θα τερματιστεί»4.Αυτό που προκάλεσε τη σύγχυση είναι η ένταση και η μορφή με την οποία οι ΗΠΑ γνώρισαν στην πράξη τον «ασύμμετρο πόλεμο». Μέχρι τότε τον γνώριζαν από τον ορισμό που έδινε η αμερικανική Υπηρεσία Προωθημένων Προγραμμάτων Αμύνης (DARPA): «Πολεμικές ενέργειες με λιγότερους και δύσκολο να προσδιοριστούν στόχους, στις οποίες συμμετέχουν μικρότεροι αριθμοί δραστών ή/και συμμετεχόντων, με τη χρήση ανορθόδοξων τακτικών που συχνά έχουν μεγάλες επιπτώσεις (πολιτικές ή υλικές) σχετικά με το επίπεδο της ισχύος που χρησιμοποιείται»5.Ετσι, όταν ο υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ, Ντόναλντ Ράμσφελντ, δήλωνε ότι «αυτό στο οποίο έχουμε εμπλακεί είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που ο κόσμος σκέφτεται όταν χρησιμοποιεί τη λέξη «"πόλεμος" ή "εκστρατεία" ή "σύγκρουση". Θα χρειασθεί να δημιουργήσουμε ένα νέο λεξιλόγιο και μια νέα δομή σκέψης»6, είναι προφανές ότι εξέφραζε εν μέρει τον προβληματισμό -ή την αμηχανία- της αμερικανικής κυβέρνησης.Δεν είναι λοιπόν περίεργο το ότι η αρχική αμερικανική αντίδραση σε στρατιωτικό επίπεδο δεν ήταν παρά μια εφαρμογή της συνταγής που είχε διαμορφωθεί στη μεταψυχροπολεμική εποχή, και ιδίως μετά τον Πόλεμο του Κόλπου. Μια προσέγγιση που σταδιακά διαπιστώνεται ότι δεν είναι η πλέον κατάλληλη, όπως είχε προειδοποιήσει ο αναλυτής του ινστιτούτου Κάρνεγκι, Ανατόλ Λίβεν: «Ο άλλος παράγοντας που πρέπει να εξεταστεί είναι τα πιθανά αποτελέσματα σε περίπτωση που ο παραδοσιακός τρόπος των ΗΠΑ για τη διεξαγωγή χερσαίου πολέμου επαναληφθεί. Διότι αυτός συνίσταται στον περιορισμό των απωλειών μεταξύ των αμερικανικών δυνάμεων με την ανάπτυξη συντριπτικής ισχύος πυρός, με συχνά καταστροφικά αποτελέσματα για τον τοπικό άμαχο πληθυσμό....»7.Κάτω από την ψυχολογική φόρτιση του πλήγματος στο μητροπολιτικό έδαφος, οι ΗΠΑ δείχνουν τώρα έτοιμες να ξεπεράσουν τη μετά το Βιετνάμ αποστροφή απέναντι στην ύπαρξη απωλειών, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια περιορισμού τους, συνδυάζοντας τη χρήση χερσαίων δυνάμεων με την ανάπτυξη «συντριπτικής ισχύος πυρός». Οπως δήλωσε ο Ράμσφελντ και επανέλαβε ο Τζορτζ Μπους, «λυπάμαι που θα το πω, αλλά αυτός δεν θα είναι ένας αντισηπτικός πόλεμος. Θα είναι δύσκολος. Θα είναι επικίνδυνος. Και όπως συνειδητοποιούμε -και λυπάμαι που το λέω- υπάρχει η πιθανότητα ότι θα χαθούν και άλλοι άνθρωποι»8.Ο πόλεμος που ήδη διεξάγεται στο Αφγανιστάν έχει χαρακτηριστεί ως ο «πρώτος πόλεμος» στη μακροχρόνια εκστρατεία κατά της τρομοκρατίας. Κάποιοι από τους επόμενους μπορεί να αποτελέσουν αποτέλεσμα σχεδιασμού εκ μέρους των ΗΠΑ, κάποιοι άλλοι ενδέχεται να προκύψουν ως αποτέλεσμα της αντίδρασης του αόρατου αντιπάλου. Η προοπτική αυτή δεν επιτρέπει πλέον στην κυβέρνηση Μπους να περιορίσει τις δυνατότητες των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων στη διεξαγωγή ταυτοχρόνως δύο πολέμων. Αντιθέτως, οι δυνατότητες αυτές πρέπει να ενισχυθούν. Σε αυτές θα προστεθούν άλλες που στο παρελθόν έχουν συζητηθεί, χωρίς όμως να υλοποιηθούν. Σε αυτές περιλαμβάνεται η ενίσχυση των δυνατοτήτων πληγμάτων ακριβείας σε μεγάλες αποστάσεις, η περαιτέρω ανάπτυξη των δυνατοτήτων πληροφορικού πολέμου, η ενίσχυση των δυνατοτήτων στρατηγικών πληγμάτων χωρίς τη χρήση πυρηνικών όπλων, και κυρίως η αύξηση της ικανότητας των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων να αντιδρούν και να αναπτύσσονται με μεγάλη ταχύτητα όπου απαιτηθεί σε συνδυασμό με την αποτελεσματική άμυνα του εδάφους των ΗΠΑ στην οποία οι ένοπλες δυνάμεις θα κληθούν να παίξουν μεγαλύτερο ρόλο9.Ενα από τα βασικά στοιχεία έχει ήδη δρομολογηθεί από το πρόγραμμα Joint Vision 2010 (Κοινό Οραμα 2010) που ξεκίνησε επί προεδρίας Κλίντον και προβλέπει την αναβάθμιση της ικανότητας των ενόπλων δυνάμεων «να συλλέγουν, να επεξεργάζονται και να μεταδίδουν πληροφορίες σχετικές με τη μάχη»10.Σε ό,τι αφορά τις δυνατότητες ταχείας ανάπτυξης, αυτές θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τα σημεία ανάπτυξης των αμερικανικών δυνάμεων. Οπως επισημαίνει ο δρ Κρεπίνεβιτς, «οι ΗΠΑ θα πρέπει να αναπτύξουν ένα νέο σύστημα κριτηρίων για την παγκόσμια δομή των βάσεων. Ο σχεδιασμός των βάσεων, όπως έχει σήμερα, είναι αποτέλεσμα των εμπειριών μας στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και, σε μικρότερο βαθμό, στον Ψυχρό Πόλεμο... Το επίκεντρο του βασικού στρατιωτικού ανταγωνισμού απομακρύνεται από την Ευρώπη προς το τόξο της νοτιοανατολικής Ασίας11».Πέραν της γεωγραφικής θέσης, κριτήριο για την αναδιάταξη των αμερικανικών βάσεων θα είναι και η δυνατότητα πρόσβασης που θα προσφέρουν οι διάφορες χώρες, τόσο αυτές που θα παραχωρούν βάσεις όσο και αυτές που θα παρεμβάλλονται ανάμεσα στις βάσεις αυτές και τις περιοχές που θεωρούνται κρίσιμες. Τα πρώτα βήματα για την απόκτηση βάσεων, με αφορμή τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, έχουν ήδη γίνει. Ο πόλεμος αυτός είναι άλλωστε ο πρώτος που διεξάγουν οι ΗΠΑ σε χώρα προς την οποία δεν έχουν άμεση πρόσβαση από τη θάλασσα, κάτι που προάγει τη συνειδητοποίηση της ανάγκης απεξάρτησης από τις Ομάδες Μάχης Αεροπλανοφόρων.

Σημειώσεις1. NBC, 9 Οκτωβρίου 2001.2. Κατάθεση στην υποεπιτροπή Στρατιωτικού Προσωπικού της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας της Βουλής, 29/1/1998.3. Τζορτζ Μπους, 15/9/2001, Washington File.4. International Herald Tribune, 27/9/2001.5. Jane's Intelligence Review, Οκτώβριος 2000.6. Washington File, 20/9/2001.7. Anatol Lieven, Fighting Terrorism, Lessons from the Cold War, Carnegie Endowment for International Peace.8. Ενημέρωση υπουργείου Αμύνης ΗΠΑ, 25/9/2001.9. Dr. Andrew F. Krepinevich jr. «Beyond the Two-MTW Posture», House Armed Services Committee.10. William S. Cohen, Statement in Connection with the FY 2001 Defence Budget, House Armed Services Committee.11. Dr. Andrew F. Krepinevich jr. «Beyond the Two-MTW Posture», House Armed Services Committee.