Παγκοσμιοποίηση με ασιατικό πρόσωπο

Τα δάση που σκέπαζαν τη νήσο Μαδέρα κατά τον 15ο αιώνα αποψιλώθηκαν μέσα σε μερικά χρόνια, για να τροφοδοτήσουν με «μαδέρια» την αναδυόμενη, τότε, τεχνολογία της ωκεάνιας ναυσιπλοΐας. Το συγκριτικό πλεονέκτημα που διέθεταν, λόγω γεωγραφικής θέσης στις πύλες του ωκεανού, επέτρεψε στις χώρες της Ιβηρικής, την Ισπανία και την Πορτογαλία, να εκμεταλλευτούν την τεχνολογία αυτή για να ξεκινήσουν πριν από 600 χρόνια τον πρώτο κύκλο παγκοσμιοποίησης που είχε δυτικοευρωπαϊκό πρόσωπο.Ο κύκλος αυτός διευρύνθηκε λίγο αργότερα, όταν η ωρίμανση της ναυτικής τεχνολογίας έδωσε τη δυνατότητα σε Βρετανούς και Ολλανδούς να προχωρήσουν στην οργάνωση της πρώτης αυτής παγκοσμιοποίησης, βάζοντας τα θεμέλια του καπιταλισμού με την πρωτοφανή συγκέντρωση κεφαλαίου. Το κατά πόσον οι αξίες του προτεσταντισμού εξυπηρέτησαν την καπιταλιστική ανάπτυξη ή οι καπιταλιστικές ανάγκες αναζήτησαν ένα ταιριαστό σύστημα αξιών εξακολουθεί να συζητείται. (Βλέπε σημείωμα του Θανάση Γιαλκέτση στο «7» της «Κ.Ε», 21/8/2005, «Τι απέγινε η θρησκεία του κεφαλαίου;»). Παρ' όλα αυτά και παρά τη δυτικοευρωπαϊκή κηδεμονία, μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου ήταν αυτή της Κίνας, ακολουθούμενη από την ινδική. Πάνω από το μισό του παγκόσμιου ΑΕΠ παραγόταν στην Ασία.Ομως, όταν τα συσσωρευμένα κεφάλαια της Ευρώπης συνδυάστηκαν με το νέο τεχνολογικό κύμα της βιομηχανικής επανάστασης, έδωσαν την απόλυτη κυριαρχία στη Δύση, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους στο κατώφλι της βιομηχανικής επανάστασης. Μπορεί έτσι κανείς να μιλήσει για ένα δεύτερο κύκλο παγκοσμιοποίησης με απόλυτη δυτική κυριαρχία, που κατέληξε στην «υπαρκτή» σήμερα παγκοσμιοποίηση, ταυτισμένη με την «αμερικανοποίηση».Οως στην εκπνοή του 20ού αιώνα και ιδίως κατά τη δεκαετία του '90, η, έστω και πρωτόλεια, ωρίμανση των τεχνολογικών εξελίξεων που έφεραν τη μετα-βιομηχανική εποχή οδηγούν σε αυτό που είναι πιο ορατό σήμερα κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα: την απαρχή ενός τρίτου κύκλου παγκοσμιοποίησης, που δεν ξέρουμε ακόμα πώς να χαρακτηρίσουμε. Η πείσμων άρνηση της φρενιτώδους τεχνολογικής εξέλιξης να μείνει ακίνητη όσο χρειάζεται, για να την μελετήσουμε και να την κατατάξουμε έστω και ονομαστικά, μας αναγκάζει να προσδιορίζουμε τη σημερινή κοινωνία με βάση το παρελθόν ως μετα-βιομηχανική. Ετσι και η άρνηση της παγκοσμιοποίησης να επιβραδύνει για λίγο για να τη «φωτογραφίσουμε», οδηγεί πολλούς να προσδιορίζουν τη σημερινή της φάση πάλι με βάση το παρελθόν, μιλώντας για τη «Μεγάλη Ανατροπή». Κυρίως από το 1995 και μετά, το «πάντρεμα» της πληροφορικής με τις τηλεπικοινωνίες και τις ταχυμεταφορές και η μετατροπή πολλών από τους συντελεστές της παραγωγής αλλά και των προϊόντων σε άυλα, η απόλυτη κυριαρχία μιας παγκόσμιας «lingua franca» για πρώτη φορά στην Ιστορία αποδέσμευσαν την οικονομική δραστηριότητα από τους χωροταξικούς περιορισμούς και οδήγησαν σε μερική χειραφέτηση από τη συσσώρευση κεφαλαίου. Στην Κίνα, οι εξελίξεις αυτές ήρθαν τη στιγμή που οι διάδοχοι του Μάο Τσε Τούνγκ (και ειδικά ο Ντενγκ), αντιμέτωποι με την πραγματικότητα, εμπνέονταν το περίεργο μοντέλο της «Σοσιαλιστικής Οικονομίας της Αγοράς» και τη θέση των αγριεμένων Ερυθροφρουρών, με το κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο στο χέρι, έπαιρναν οι εξίσου αγριεμένοι νέοι επιχειρηματίες με τα εγχειρίδια του μάρκετινγκ υπό μάλης. Ο,τι έγινε μέσα σε μερικά χρόνια η Κίνα στον βιομηχανικό τομέα, έγινε στο ίδιο διάστημα μια άλλη χώρα με σοσιαλιστικό υπόβαθρο, η Ινδία, στον τομέα των υπηρεσιών, κάτι που περνά σχετικά απαρατήρητο, γιατί δεν συνεπάγεται εξαγωγή «ορατών» αγαθών. Ομως, μεταφέρει εξίσου πολλά κεφάλαια και θέσεις εργασίας από τη Δύση στην Ασία.Τα τελευταία χρόνια η Κίνα και η Ινδία παρουσιάζουν σχεδόν διψήφιους ρυθμούς ανάπτυξης και, ακόμα και αν η τάση δεν επιταχυνθεί, μέχρι το 2050 θα έχουν κλείσει την ψαλίδα με τις ΗΠΑ, πόσω μάλλον με την Ευρώπη.Μ αζί με την οικονομική ανάπτυξη έρχεται, βεβαίως, και η αυξημένη διεθνής επιρροή, έστω και αν οι δύο συγκεκριμένες χώρες προσπαθούν να κρατήσουν, επί του παρόντος, χαμηλό προφίλ. Σύντομα όμως θα είναι και αυτή πιο ορατή, ανάλογη της οικονομικής τους ανάπτυξης, του πληθυσμού τους και της στρατηγικής γεωγραφικής τους θέσης. Μια εξέλιξη που γίνεται ακόμα πιο ορμητική από τη βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων και τη διαφαινόμενη συνεργασία.Από το 2004, ανώτατοι αξιωματούχοι στη Σιγκαπούρη προειδοποιούσαν ότι «η ισορροπία επιρροής στην περιοχή αυτή μετακινείται ταχύτατα προς την Κίνα, όχι ακόμα η ισορροπία ισχύος αλλά η ισορροπία επιρροής». Και οι ίδιες οι ΗΠΑ, μέσω του Εθνικού Συμβουλίου Πληροφοριών και την έκθεσή του για τις παγκόσμιες προοπτικές μέχρι το 2020, παραδέχονται ότι «η παγκοσμιοποίηση είναι σε μεγάλο βαθμό μη αναστρέψιμη και κατά πάσαν πιθανότητα θα είναι λιγότερο δυτικοποιημένη».Η απάντηση των σημερινών κυρίαρχων της παγκοσμιοποίησης, Ευρώπης και ΗΠΑ, στην πρόκληση που γέννησε η επιτυχία και η διάχυση των δικών τους τεχνολογικών επιτευγμάτων παραμένει επί του παρόντος αμυντική. ΗΠΑ, Ευρώπη και Ρωσία προσπαθούν, η κάθε μία για λογαριασμό της, να εξασφαλίσουν προτιμησιακές πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις με τις δύο χώρες. Περιστασιακά καταφεύγουν σε εξαρτημένα ανακλαστικά του προστατευτικού παρελθόντος, όπως οι πρόσφατες ποσοστώσεις της Ε.Ε., που όμως δεν μπορούν να έχουν παρά προσωρινά αποτελέσματα και να θίγουν εξίσου τις δύο πλευρές. Οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν επιπλέον τη στρατιωτική τους ισχύ για να διατηρήσουν προβάδισμα στη γεωστρατηγική σκακιέρα και ιδίως στον τομέα ελέγχου των ενεργειακών αποθεμάτων και της διακίνησης ενέργειας.Ο αυτοματισμός των νόμων της φύσης, με όλη την αγριότητά τους, επιτρέπει στα κοινωνικά συστήματα της Δύσης που βασίζονται στην αγορά να διαχειριστούν και να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, χωρίς όμως να αποτρέπουν την τελική επικράτηση του ισχυροτέρου. Αντιθέτως, ελλείψει αυτοματισμών, η προσπάθεια της ανθρώπινης διάνοιας να εξομαλύνει τη σκληρότητα των φυσικών νόμων δεν μπορεί να κινηθεί με την ίδια ταχύτητα, με αποτέλεσμα να καθυστερεί ακόμα και στη διαγνωστική θεώρηση του περιβάλλοντος. Συχνά, λοιπόν, εμφανίζεται το φαινόμενο θαυμαστών αναλυτικών εργαλείων του παρελθόντος και των εποικοδομημάτων τους να εκφυλίζονται σε μεταφυσική, που απλώς προσφέρει εσωτερική γαλήνη σε στιγμές δοκιμασίας με καθιερωμένες τελετουργίες και σύμβολα καλού και κακού.Από μία άποψη, η επικρεμάμενη «Μεγάλη Ανατροπή» μπορεί να θεωρηθεί δίκαιη και ηθική στη λογική τού «και οι έσχατοι έσονται πρώτοι». Ομως, με εξαίρεση μειοψηφιών με ιδιαίτερη μεγαλοψυχία ή σύνδρομο του μάρτυρος, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι «πρώτοι» θα δεχθούν αδιαμαρτύρητα να γίνουν «έσχατοι». Και το «διά ταύτα» στοιχειοθετεί άλλο ένα ερώτημα, που δεν βρίσκει απάντηση στις βεβαιότητες του παρελθόντος.