Το δώρο του Μπους στην Ευρώπη

Σ ε κατ' ιδίαν συζητήσεις, διπλωμάτες χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης σηκώνουν τα μάτια τους ψηλά όταν μιλούν για την κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους στις ΗΠΑ και εύχονται οι προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου να μην του επιτρέψουν να παραμείνει στον Λευκό Οίκο την ερχόμενη τετραετία.Το ελαφρώς περίεργο είναι ότι οι διπλωμάτες αυτοί εκπροσωπούν χώρες που βρίσκονται μεταξύ των «ατλαντιστών», των χωρών-μελών εκείνων που θεωρούν σημαντική τη διατήρηση ή και περαιτέρω ενίσχυση των δεσμών ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού και αντιτίθενται στη διαμόρφωση της Ευρώπης ως «αντιπάλου πόλου».Ομως η δυσφορία τους με τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους και την ομάδα ζηλωτών που τον περιβάλλουν, οφείλεται ακριβώς σε αυτή τη βασική θέση τους και στη διαπίστωση ότι η πολιτική της Ουάσιγκτον, κατά τα τέσσερα τελευταία χρόνια, καλλιεργεί μια κρίση στις διατλαντικές σχέσεις, η οποία απειλεί να αποδειχθεί πολύ περισσότερο από προσωρινή. Διότι η πορεία ανάδυσης ενός ευρωπαϊκού πόλου σε αντιδιαστολή προς τις ΗΠΑ μοιάζει νομοτελειακή, παρά τα εποχικά σκαμπανεβάσματα.Η πορεία αυτή θα μπορούσε σήμερα να είχε δεχθεί ένα ισχυρό, σχεδόν καταστρεπτικό πλήγμα, από την τελευταία (και μεγαλύτερη) διεύρυνση, με 10 νέα μέλη. Κάτι τέτοιο άλλωστε πίστευε και ο Αμερικανός υπουργός Αμυνας, Ντόναλντ Ράμσφελτ, όταν μιλούσε για «Νέα Ευρώπη» και «Παλιά Ευρώπη».Είναι αλήθεια ότι οι ΗΠΑ υποστήριξαν ενθουσιωδώς τη διεύρυνση της Ε.Ε. (και συνεχίζουν να την υποστηρίζουν), θεωρώντας ότι η συνακόλουθη διάχυση θα δώσει περισσότερο πλάτος και λιγότερο βάθος, αποτρέποντας την ανάδυση μιας γεωστρατηγικής απειλής. Πιστεύουν ακόμα (με τη μεταφυσική έννοια της λέξης) στο αξίωμα του Φουκουγιάμα, σύμφωνα με το οποίο οι Δημοκρατίες δεν έχουν τίποτα να μοιράσουν με άλλες Δημοκρατίες και γι' αυτό η σύγκρουση μεταξύ τους αποκλείεται, άρα φθάνουν στο «τέλος της Ιστορίας».Ο μως, όπως και ο Φουκουγιάμα, παραγνωρίζουν τη δύναμη άλλων παραγόντων, όπως ο εθνικισμός, ο ανταγωνισμός κ.λπ. Και η Ευρώπη αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μια φάση που θυμίζει εκείνη της δημιουργίας των πρώτων εθνικών κρατών, προς το τέλος της εποχής της φεουδαρχίας. Μια εποχή στην οποία μια σειρά ιδρυτικών μύθων δημιούργησαν εθνικές ταυτότητες, βάσει του εθνικισμού, που με τη σειρά του αποτέλεσε τη συγκολλητική ουσία των νέων κρατών.Οπως όταν ο κόμης Οττο φον Βίσμαρκ ένωνε τα γερμανικά κρατίδια σε ένα εθνικό γερμανικό κράτος με γερμανική εθνική συνείδηση, η διαδικασία διαμόρφωσης ευρωπαϊκής εθνικής συνείδησης δεν είναι ούτε ευθύγραμμη, ούτε ιδιαίτερα γρήγορη. Αντιθέτως, επιβάλλεται να είναι αργή και προσεκτική, προκειμένου να μην προκαλέσει αμυντικές αντιδράσεις, τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά, όπως είχε κάνει η λιγότερο προσεκτική πολιτική των επιγόνων τού φον Βίσμαρκ.Σήμερα, οι χειρισμοί της κυριαρχούμενης από τους νεοσυντηρητικούς «Ταλιμπάν» Ουάσιγκτον βοηθούν στη συνειδητοποίηση μιας ευρωπαϊκής ιδιαιτερότητας, μιας ευρωπαϊκής κοινής ταυτότητας, πολύ περισσότερο απ' ό,τι η πολιτική της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, για την τόνωση του ευρωπαϊκού αισθήματος.Ο εκτός ελέγχου, ιδίως μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αμερικανικός οδοστρωτήρας αναγκάζει τους πολίτες της Ευρώπης να διαπιστώσουν σε τι διαφέρουν από τους Αμερικανούς και, κατά συνέπεια, να συνειδητοποιήσουν τι έχουν κοινό μεταξύ τους. Μια σειρά διαφορετικών προσεγγίσεων, από τη θανατική ποινή μέχρι την κοινωνία της αλληλεγγύης και από τον ρόλο της στρατιωτικής βίας στην προσέγγιση των διεθνών διενέξεων μέχρι την αντιμετώπιση περιφερειακών συγκρούσεων, όπως το Μεσανατολικό, συνειδητοποιείται και παγιώνεται στη συνείδηση των δύο πλευρών του Ατλαντικού. Πρόκειται για διαφορές που υπήρχαν και υπάρχουν, ανεξαρτήτως ηγεσίας στη μία ή στην άλλη πλευρά. Η επίδραση των ζηλωτών της Ουάσιγκτον απλώς ενισχύει τη διαδικασία συνειδητοποίησης και παγίωσής τους, όπως ακριβώς η τρομοκρατία της 11ης Σεπτεμβρίου ενίσχυσε προσωρινά τα πλέον σκληροπυρηνικά στοιχεία που απέκτησαν ποτέ τον έλεγχο της αμερικανικής πολιτικής.Ομως και στις δύο περιπτώσεις, ισχύει αυτό που λέει ο Τσαρλς Κούπτσαν για την τρομοκρατία, στο βιβλίο του «Το τέλος της Αμερικανικής Εποχής, η αμερικανική εξωτερική πολιτική και η γεωπολιτική του εικοστού πρώτου αιώνα»: «Η τρομοκρατία είναι για τη γεωπολιτική ό,τι ο ισχυρός άνεμος για τη γεωγραφία: ένα ισχυρό, θεαματικό και καταστροφικό στοιχείο, το οποίο όμως επηρεάζει μόνον τα επιφανειακά χαρακτηριστικά, όχι τις υποκείμενες τεκτονικές δυνάμεις και την τοποθεσία των ρηγμάτων».Ο ταλιμπανισμός της κυβέρνησης Μπους ακυρώνει έτσι περιστασιακές διακυμάνσεις, όπως αυτή της διεύρυνσης της Ε.Ε. Ακόμα και στις χώρες της κατά Ράμσφελντ «Νέας Ευρώπης» επιταχύνει το μοιραίο, δηλαδή την αποκαθήλωση του εικονίσματος των ΗΠΑ και τη διαμόρφωση μιας πιο ισορροπημένης και ρεαλιστικής προσέγγισης.Ω ς αποτέλεσμα, η σε μεγάλο βαθμό τεχνητή ταυτότητα, που ονομάσθηκε «Δύση», έχει ήδη υποχωρήσει στη συλλογική συνείδηση, παραχωρώντας έδαφος στα συστατικά της στοιχεία, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Και η προσπάθεια των ΗΠΑ, άσχετη με τις προσωπικότητες που βρίσκονται κατά περίπτωση στην ηγεσία, να χρησιμοποιηθεί η Ευρώπη ως συμπλήρωμα της αμερικανικής ισχύος, αναλαμβάνοντας τμήμα του οικονομικού, πολιτικού ή στρατιωτικού βάρους, κινδυνεύει να καταλήξει όπως η αντίστοιχη προσπάθεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οταν ο Διοκλητιανός αποφάσισε να δημιουργήσει μια Νέα Ρώμη στα Ανατολικά, για να σηκώσει λίγο από το βάρος ελέγχου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ξεκίνησε μια διαδικασία, που κατέληξε στον ανταγωνισμό της «παλιάς» Ρώμης από τη «Νέα», το Βυζάντιο. Κάτι που με τη σειρά του επέτρεψε την επικράτηση άλλων, νέων δυνάμεων, που προετοιμάζονταν όσο η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, δυτική και ανατολική, αποδυναμωνόταν.Κάτι σαν τη σημερινή Κίνα δηλαδή. Που παρουσιάζει προς τα έξω το χαμηλό προφίλ, που κρατούσε και ο Βίσμαρκ, αποφεύγοντας να προκαλέσει αντισυσπειρώσεις.